تدفین خاطرات مردم فینسک در اعماق آب / بررسی راه‌کارهای رفع کم آبی در سمنان بدون ساخت سد!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، مستوره معتمد؛ از اهالی قدیمی روستاست. سفیدی مو‌ها و کمر خمیده‌اش بیشتر از هر چیز دیگری توی چشم می‌زند. به جایی در پایین‌دست اشاره می‌کند و می‌گوید مادرم آن‌جا دفن است! سد را که بسازند، محل دفن مادرم زیر خروار‌ها آب می‌رود. دیگری می‌گوید پنجاه سال روی زمینش بیل زده و محصول عمل آورده است و کار دیگری جز کشاورزی بلد نیست. پیرزنی قسم می‌دهد که کسی فکری به حالشان کند. کابوسِ سد، خواب را از اهالی روستا ربوده است.

همه این ها را اهالی روستایی می گویند که بعد از پی انتشار اخبار مربوط به احداث سد در منطقه فینسک استان سمنان نگران شدند؛ جایی که به لحاظ جغرافیایی، بومگردی و گردشگری جزء مناطق منحصر به فرد استان به شمار می‌آید. همچنین کشف مجموعه‌ای از گور‌های باستانی در منطقه فینسک که به عصر آهن و دوره هخامنشیان مربوط می‌شود، به نگرانی‌ها برای احداث سد و زیر آب رفتن ایناثر باستانی دامن زده است. 

طرح احداث سد فینسک از سال ١٣٨٩ به منظور رفع مشکل کم‌آبی سمنان، سرخه، مهدیشهر در دستور کار قرار گرفت ولی اجرای آن با یک دهه تاخیر مواجه شد. مردم ساکن در منطقه از عدم شفافیت طرح، بلاتکلیفی و رعایت نکردن جانب انصاف در خرید زمین‌های منطقه هم ناراضی هستند. یکی از اهالی روستا درباره قیمت‌گذاری زمین‌های کشاورزی گفته که زمین‌های حاصلخیز که غالبا درخت‌های گردو در آن‌ها وجود دارد، بناست به قیمت متری پنجاه هزار تومان از ما خریداری شود و این یعنی هر متر زمین حاصلخیز به اندازه یک متر موکت ارزش دارد!

مردم معتقدند برای احداث این سد جوانب کار در نظر گرفته نشده و مسئولان هم هیچ توضیح قانع کننده ای برای این موضوع ارائه نکرده اند. به دنبال احداث این سد، سه روستای تُم، تلاجیم و مُلّاده و بالغ بر ١٠ هزار درخت کهنسال این منطقه زیر آب مدفون خواهند شد. جالب اینجاست که به تازگی این روستا‌ها به سبب دارا بودن استاندارد‌های توریستی و گردشگری موفق به جذب گردشگر شده‌اند و حال این تصمیم تمام این موقعیت روستاها را به خطر خواهد انداخت. 

 یکی دیگر از اهالی این روستاها هم با اشاره به اینکه در این سه روستا مجموعا ششصد خانوار ساکن هستند، می گوید احداث سد به لحاظ زیست محیطی هم آسیب‌هایی را به اکوسیستم خاص این منطقه وارد خواهد کرد و این منطقه را برای حیات وحش ناامن خواهد کرد.

 

چند ماهی‌ست که همزمان با اعلام رسمی استاندار سمنان، مراحل احداث سد آغاز شده و این در حالی است که هنوز مکانی برای روستاییان ساکن در منطقه در نظر گرفته نشده و حتی به گفته کشاورزان، زمین‌های کشاورزی آنها خریداری نشده است! همچنین با وجود اینکه در پی احداث سد، چشمه‌های کوچک خشک خواهند شد، مسئولان هنوز فکری برای حدود پنجاه روستای اطراف که از آب این چشمه‌ها برای کشاورزی استفاده می‌کنند، نکرده اند.

 

البته دوستداران محیط زیست می‌گویند سد فینسک علاوه بر مشکلاتی که در سمنان بوجود می آورد، باعث وارد شدن صدمات اساسی بر پیکره محیط زیست گلستان و مازندران می‌شود و علاوه بر کاهش شدید منابع آبی در مبدا، کوه زدایی، فرسایش خاک، از بین رفتن توده جنگلی و غیره را دامن خواهد زد.

آنها معتقدند پس از شکست تقریبی طرح شیرین سازی و انتقال آب دریای خزر و مخالفت‌های سازمان‌های مردم نهاد، اکنون نوبت به سرشاخه‌های رودخانه‌های تالار و تجن رسیده که با ساخت سد فینسک، از چرخه حیات حذف شوند. سد فینسک قرار است ۶ میلیون مترمکعب از آب‌های مازندران را به فلات مرکزی کویر هدایت کند. می‌گویند احداث سد فینسک و انتقال ۶ میلیون مترمکعب آب سبب کاهش ۱۰ درصدی ذخیره سد شهید رجایی می‌شود و این طرح زیست بوم شمال و خزر را نابود می‌کند.

 

البته در روزها و ماه اخیر پویش‌های مختلفی با عنوان نه به ساخت سد فینسک در شمال و مازندران شکل گرفت و تشکل‌های سازمان نهاد، کنشگران و متخصصان، مسئولان مازندران و حتی نمایندگان مردم در مجلس در نامه‌هایی به مسئولان ملی و سران قوا خواستار جلوگیری از ساخت سد فینسک شدند.

کشف گورهای باستانی، از عوامل نگرانی برای احداث سد
اما مهرداد ملک‌زاده، باستان‌شناس و سرپرست گروه کاوش در محوطه تاریخی فینسک هم به این موضوع واکنش نشان داده و معتقد است مسئولین احداث سد موظفند با سازمان حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی هماهنگ کنند تا به موارد طبیعی و موارد تاریخی و فرهنگی لطمه‌ای نخورد. او گفت: متاسفانه در پشت محل پیش بینی شده برای احداث سد یک گورستان باستانی کشف شد. در سال ۱۳۹۳ به مدت دو ماه کاوش باستان‌شناسی انجام دادیم که مشخص شد گورستان مربوط به اواخر عصر آهن ٣ و اوایل دوره هخامنشی بوده است. تا این لحظه ١۵ گور کشف شده است.

 

ملک‌زاده درباره شائبه تحت فشار قرار گرفتن برای تعجیل در روند کاوش‌ها جهت عدم ایجاد مشکلات در روند احداث هم گفته: ما دست کم یک بازه دو سه ساله وقت داریم که پژوهش‌های علمی را تا حد کفایت انجام بدهیم. از طرف مسئولان سد برای هرچه سریعتر انجام دادن کاوش فشاری بر ما نیست، اما در عوض حمایت چندانی هم صورت نگرفته است.

 

اما پیگیری ها و صحبت با کارشناسان مختلف نتایج مختلفی را در پی داشت. برخی معتقدند درحالیکه سالانه حدود ٢٠ میلیون متر مکعب آب به سبب نامناسب بودن وضعیت لوله‌های شهری و تاسیسات به هدر می‌رود، به جای خرج‌کرد چند ده میلیاردی برای احداث سدی که برای انتقال تنها ۶ میلیون متر مکعب آب احداث می‌شود، با یک چهارم این مبلغ اقدام به بروزرسانی تاسیسات آبرسانی شهری کرد.

مطابق برخی پژوهش‌ها با وجود طرح آب‌رسانی به استان از دریای خزر و انتقال حدود پنجاه میلیون متر مکعب آب شرب از این دریا، به نظر می‌رسد سد فینسک در مقایسه با طرح مذکور، مقادیر ناچیزی از آب موردنیاز را کفایت کند. ضمن اینکه الگوی بارش نشان می‌دهد که بیش از یک دهه آینده، آغاز افزایش چشمگیر بارندگی در کشور است و این امر هم برای سد و هم برای مناطق پایین دست آن خطرآفرین است. احتمالا سد در سال ١۴٠٩ و ١۴١٠ به بهره‌برداری خواهد رسید و این یعنی دو سال قبل آغاز چشمگیر بارش‌ها، آبدهی منابع آبی سمنان به طرز قابل توجهی افزایش خواهد یافت و لذا ظرفیت‌های آبی استان غنی خواهد شد.

همچنین نتایج برخی بررسی ها نشان می دهد در سمنان، سرخه و مهدیشهر سالانه دو برابر آبی که بناست به سد فینسک انتقال داده شود، صرف کاشت خربزه و هندوانه می‌شود. پیش‌بینی شده با اصلاح تصمیم‌گیری در زمینه نوع محصولات کاشته شده و نیز اصلاح سیستم آبیاری غرقابی، درآمد مردم منطقه صد‌ها برابر برابر افزایش پیدا خواهد کرد.

آیا عقلانی‌تر نیست که به جای انتقال آب پرهزینه و پرحاشیه که مردم دو استان را درگیر خود کرده است، مسئولان به فکر پیشنهادات دیگر کارشناسان باشند تا شاهد بهبود وضعیت آبی استان باشیم. در این گزارش به صحبتهای اهالی منطقه استناد شده ولی در گزارش های بعدی با صحبت با کارشناسان هر دو استان و مسئولان آب دو منطقه و استان صحبت خواهیم کرد تا توضیحات آنها را هم در مورد دلایل و مزایا و حتی معایب مختلف ساخت این سد بشنویم.