ملی شدن صنعت نفت، تبلوری از اجتماع و مقاومت مردم بود + فیلم

مسعود رضایی محقق و پژوهشگر سیاسی معاصر ایران در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو در خصوص سیر تاریخی ملی شدن صنعت نفت بیان کرد: ماجرای نفت در ایران اساساً از قرارداد دارسی شروع می‌شود، در سال ۱۲۸۰ شمسی قراردادی بین ایران و یک تبعه انگلیس به نام آقای ویلی بسته شد که به آن‌ها حقوق انحصاری اکتشاف و استخراج و فروش نفت در منطقه را داد.

رضایی گفت: این قرارداد سال‌ها ادامه پیدا کرد آن‌ها با احداث پالایشگاه آبادان سود‌های کلانی از کشور دریافت کردند، سال ۱۳۱۲ در زمان رضا شاه به بهانه اینکه می‌خواهیم قرارداد بهتری ببندیم لغو و بنا شد قرارداد جدیدی بسته شود.

وی افزود: قرارداد دارسی ۶۰ ساله بود از ۱۲۸۰ تا ۱۳۴۰ شمسی، در آن زمان رضا شاه به بهانه این قضیه یه قرارداد جدید با انگلیسی‌ها منعقد کرد که به مراتب قرارداد بدتری بود؛ یکی از مفاد این قرارداد این بود که انحصار نفتی برای انگلیسی‌ها تا سال ۱۳۷۲ شمسی تمدید شود.

این پژوهشگر سیاسی معاصر ایران عنوان کرد: بعد از اینکه رضا شاه از ایران رفت در سال ۱۳۲۰ مسائل نفت در مجلس شورای ملی آن زمان مطرح شد و قرارداد به عنوان معاهده‌ای نامطلوب و بد مورد توجه قرار گرفت، جمعی از نمایندگان مجلس و همچنین روحانیون، علما سعی کردند این قرارداد را لغو کنند.

رضایی گفت:، چون در مجلس چهاردهم آن زمان ایران هنوز تحت اشغال بود، امکان اینکه قرارداد لغو شود وجود نداشت، مسئله تا مجلس پانزدهم ادامه پیدا کرد؛ در همان زمان از تقی‌زاده که امضا کننده قرارداد ۱۳۱۲ بود سوال شد چرا این قرارداد استعماری رو امضا کردید؟ او به جای اینکه از قراردادی که امضا کرده است دفاع کند می‌گوید در آن زمان همه مملکت دیکتاتوری بود و همه چیز به فرمان شاهنشاه فقید بود، اگر ما هم امضایی کردیم کاری از دست ما بر نمی‌آمد، او گفت امضا کنید ما هم امضا کردیم.

وی افزود: مسائل نفت ادامه پیدا کرد و به مجلس شانزدهم منتقل شد، شخصیت‌هایی مانند آیت الله کاشانی و دکتر مصدق به صورت خیلی جدی‌تری مسئله را دنبال می‌کنند و در کمیسیونی در مجلس شانزدهم به نام کمیسیون نفت به ریاست دکتر مصدق بنا شد مسئله نفت را پیگیری کنند و آیت الله کاشانی هم در واقع رئیس مجلس آن زمان بودند.

این محقق عنوان کرد: اساساً تفکری در کشور ما وجود داشت که می‌گفت ما نمیتوانیم، مظهرش هم محمدرضا پهلوی بود، چون او احساس می‌کرد که کار‌ها با وابستگی به آمریکا جلو می‌رود و او را در قدرت نگه می‌دارد، یک عبارت خیلی معروف از نخست وزیر نظامی یعنی تیمسار رزم‌آرا وجود دارد که گفت شما که می‌خواهید نفت را ملی کنید، مگر ایرانی می‌تواند یک لوله بسازد، شما چجوری می‌خواهید این صنعت نفت رو اداره و ادامه دهید.

وی عنوان کرد: به هر حال طیفی دیگری وجود داشت که معتقد بود این قرارداد استعماری است و ثروت کشور ما رو به چپاول می‌برد، این قضیه بعد از ترور رزم آرا جلو رفت و مردم، دولت، دکتر مصدق و آیت الله کاشانی با تمام توان و پشتوانه عظیم اجتماعی مقاومت کردند و در مجلس شورای ملی در تاریخ ۲۹ اسفند ملی شدن صنعت نفت تصویب شد.