تهیه نقشه ژنتیکی خرس قهوه‌ای در کشور

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، محمدرضا اشرف زاده سرپرست دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست، ضمن تاکید بر ضرورت تولید نقشه‌های ژنتیکی گونه‌های در معرض خطر تهدید حیات وحش اظهار داشت: با بررسی و ارزیابی داده‌ها و اطلاعات پژوهش‌های پیشین، استخراج داده‌های موجود در بانک ژن جهانی (NCBI) و مطالعه نمونه‌های زیستی موجود در بانک ژن دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی، نقشه ژنتیکی خرس‌های قهوه‌ای کشور بر اساس توالی یابی از ژنوم میتوکندری تهیه شد.

به گفته اشرف زاده، بر اساس تحقیقات داخلی و خارجی طی سال‌های اخیر از جمله پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه تهران و یافته‌های حاصل از تحقیقات انجام شده در دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی، خرس‌های قهوه‌ای ایران در یک تبار مادری کاملاً مجزا از دیگر خرس‌های قهوه‌ای جهان قرار می‌گیرند.

وی تصریح کرد: بر این اساس، خرس‌های قهوه‌ای ایران در مقایسه با دیگر خرس‌های قهوه‌ای جهان دارای تنوع ژنتیکی به نسبت بالایی هستند و در سه زیرکلاد قرار می‌گیرند.

سرپرست دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست اذعان داشت: خرس‌های قهوه‌ای موجود در سراسر رشته کوه‌های البرز تا ارسباران، جمعیت‌های خرس قهوه‌ای موجود در سراسر رشته کوه‌های زاگرس و جمعیتی بسیار کوچک در بخشی از استان فارس و ناحیه‌ای بسیار محدود در جنوب غربی استان یزد سه زیرکلاد این گونه در کشور هستند.

اشرف زاده افزود: در سطح جهانی، خرس قهوه‌ای به عنوان یک گونه مدل در تحقیقات مرتبط با پیامد‌های ناشی از نوسانات و تغییرات اقلیم بر تنوع زیستی شناخته می‌شود. انجام تحقیقات در زمینه گونه‌های مدل و الگو می‌تواند در اتخاذ رویکرد‌های مدیریتی کارآمد در برابر تغییر اقلیم و اثرات آن بر حیات وحش راهگشا باشد.

سرپرست دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی همچنین با اشاره به اینکه در طول ۱۰۰ سال گذشته، خرس‌های قهوه‌ای در سراسر جهان بیش از ۵۰ درصد گستره پراکنش جغرافیایی و اندازه جمعیت خود را از دست داده اند، گفت: در خاورمیانه، خرس‌های قهوه‌ای بخش عمده‌ای از پراکنش جغرافیایی خود را از دست داده و به جمعیت‌های کوچک و مجزایی در ایران، ترکیه و عراق محدود شده اند و در خطر انقراض قرار دارند.

اشرف زاده در پاسخ به این سوال که تولید نقشه‌های ژنتیکی گونه‌های شاخص حیات وحش کشور چه اهمیتی دارد، اظهار داشت: ایجاد و به روزرسانی سامانه اطلاعات منابع ژنتیکی کشور، دستیابی به اطلاعات فضایی مرتبط با تنوع و ساختار ژنتیکی جمعیت‌های حیات وحش، شناسایی جمعیت‌های در اولویت حفاظت، شناسایی واحد‌های مدیریت و حفاظت جمعیت‌ها از جمله مهم‌ترین کارکرد‌های تهیه نقشه‌های ژنتیکی است.

سرپرست دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ارزیابی امکان معرفی مجدد گونه‌ها، ارزیابی و مدیریت ارتباط بین جمعیت‌ها و کریدور‌های زیستگاهی، تصمیم‌گیری بهتر در خصوص منشا افراد مکشوفه، تولید و به روز رسانی نقشه‌های نقاط داغ تنوع زیستی و شناسایی جمعیت‌های ناشناخته و شناسایی هدفمند اولویت‌های پژوهشی از دیگر موارد پراهمیت و کاربردی در این نقشه‌ها است.

وی ادامه داد: بر اساس دستورالعمل پایش تنوع ژنتیکی جمعیت‌ها و گونه‌ها که توسط اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN, ۲۰۲۲) منتشر شده است، گوشتخواران بزرگ جثه، گونه‌های شاخص، جمعیت‌های منطقه‌ای و ملی که از نظر ژنتیکی از دیگر جمعیت‌های گستره پراکنش جهانی یک گونه متمایز هستند (نظیر تمایز خرس‌های قهوه‌ای ایران از دیگر خرس‌های قهوه‌ای جهان)، جمعیت‌هایی که به طور جدی تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار دارند، جمعیت‌ها/گونه‌های در رده‌های تهدید و در فهرست‌های ملی و بین‌المللی تحت حمایت، گونه‌های کاریزماتیک و نمادین، گونه‌های کلیدی اکوسیستم و خویشاوندان وحشی دام‌های اهلی و محصولات کشاورزی باید در اولویت پایش تنوع ژنتیکی قرار گیرند.

سرپرست دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی در پایان اعلام کرد: طی تحقیقات انجام شده بر روی خرس قهوه‌ای، علاوه بر تولید نقشه ژنتیکی خرس‌های قهوه‌ای کشور، واحد‌های مدیریتی و حفاظتی خرس‌های قهوه‌ای، جمعیت‌های نیازمند تحقیقات بیشتر و اولویت‌های پژوهشی و حفاظتی مرتبط با خرس‌های قهوه‌ای نیز مورد ارزیابی و شناسایی قرار گرفتند.