شرحی گذار بر کتاب زندگی سیمین دانشور

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو - زهرا قربانی رضوان؛ سیمین دانشور، نویسنده، مترجم و داستان نویس صاحب سبک در ادبیات فارسی ایران می‌باشد که به عنوان یکی از زنان فعال و پویای جامعه ایرانی، نقشی مهم در تاریخ هنر و فرهنگ این سرزمین دارد. او نخستین زن ایرانی در داستان نویسی کوتاه است که اولین مجموعه خود را در سال ۱۳۲۷ با نام "آتش خاموش" به چاپ رساند.

سیمین دانشور در ۱۸ اردیبهشت سال ۱۳۰۰ش در شیراز متولد شد. پدرش محمدعلی دانشور (پزشک) و مادرش قمرالسلطه حکمت (نقاش و مدیر هنرستان) بود. دوره ابتدایی و متوسطه را در مدرسه انگلیسی زبان مهر آئین گذرانده و از کودکی با اشعار حافظ و سعدی و نویسندگان ادبیات کلاسیک ایران نظیر ناصرخسرو و بیهقی آشنا شد و بواسطه تسلط به زبان انگلیسی خیلی زود با ادبیات جهان و آثار فاخر ادبی آن آشنا و به نویسندگی علاقه‌مند شد. او در سال۱۳۱۷ در امتحانات نهایی دیپلم، شاگرد اول کل کشور شد و در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد.

او برای گذراندن بخشی از دروس رشته‌ی ادبیات مانند دروس معلمی به دانشسرای عالی می‌رفت و در همانجا بود که با پروین اعتصامی آشنا شد. سیمین دانشور در سال ۱۳۲۸ موفق به اخذ مدرک دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه تهران شد و در سال ۱۳۲۹ با جلال آل احمد، نویسنده روشنفکر و مبارز اجتماعی هم عصر خود ازدواج کرد. وی در سال ۱۳۳۱ بورس تحصیلی گرفت و به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت و در رشته زیبایی شناسی تحصیل کرد؛ و در سال ۱۳۳۴ به ایران بازگشت و در هنرستان هنر‌های زیبا مشغول تدریس شد. در طول زمانی که سیمین در آمریکا بود تمام وقایع، اعم از سیاسی و اجتماعی آنجا را در نامه‌هایی که برای جلال مینوشت منعکس میکرد. سیمین دانشور از سال ۱۳۳۸ تا سال ۱۳۵۸ که بازنشسته شد در دانشگاه تهران تدریس میکرد. علی رغم سال‌ها استادی و تدریس در این دانشگاه هیچگاه او را عضو هیات علمی نکردند و علت آن را مخالفت ساواک با این موضوع بیان کرده اند.

دانشور را رمان نویس دوره چهارم ادبیات معاصر یعنی سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ می‌شناسند و در این دوره بود که رمان نویسی و نقد ادبی پیشرفت کرد، شعر نو روی کار آمد و ادبیات کودکان گسترش یافت. سیمین دانشور هیچ گاه از نثر جلال آل احمد که نزدیک به سه دهه یکه تاز میدان نویسندگی بود، تاثیر نپذیرفت و زندگی مشترک با جلال در شیوه نگارش او اثر نگذاشت و استقلال خود را حفظ کرد. به گفته خودش: " به حد کافی از سبک جلال تقلید می‌کردند. من دیگر نمی‌خواستم مقلد جلال باشم"

سیمین از نثر بوستان تاثیر گرفته و به نظر او زبان حافظ کامل ترین زبان است. او در کتابهایش از زبانی ساده و روان بهره برده و نوشته‌های او پر است از اصطلاحات عامیانه، او ترجیح می‌دهد وقایع را نشان بدهد نه وصف بکند و به شخصیت سازی و فضا بیشترین اهمیت را می‌دهد. کار او استناد به اضافه تخیل است، وقایع تاریخی را در ضمن داستان یا رمان با زندگی قهرمان هایش ارتباط می‌دهد و قهرمانهایش را غالبا با درگیری وقایع واقعی نشان می‌دهد.

داستان‌های دانشور زن محور است به گونه‌ای که اغلب شخصیت‌های داستانی او را زنان شکل می‌دهد. او منفی نگری درباره شخصیت زن را کنار زده و زن را با همه خسیسه‌های شخصیتی اش به نمایش گذاشته است. شخصیت‌های زن داستان‌های دانشور، تسلیم محض نیستند و برای تغییر شرایط در جامعه فعالیت می‌کنند.

او نخستین زن ایرانی است که در تمام آثار خود در پی حقوق از دست رفته زنان است که خود را به صراحت فمنیست میداند و معتقد به نوعی از فمنیسم ایرانی و شرقی است که در آن از فمنیسم غربی خبری نیست. فمینیسم دانشور بازتاب جلوه‌هایی از فرهنگ دیرینه مردسالاری و ظلم به زنان و بزرگداشت زنان است.

دانشور نویسنده‌ای است که در راه آزادی انسان از ظلم و استبداد قلم می‌زند، بخش‌های مهمی از تاریخ متلاطم ایران که بیش از هرچیز با استثمار بیگانگان درگیر شده بود، در کتاب‌های خانم دانشور تصویر شده اند.

آثار سیمین دانشور سرشار از مضامینی، چون پایداری و مقاومت است. او در نوشته هایش خشم خود را از اعمال قدرت و دخالت بیگانگان بر ایران را به اشتراک می‌گذارد. اشغال کشورش توسط متفقین در طول جنگ جهانی دوم، پیش زمینه شاهکار ادبی او سووشون بود.

"سووشون" اولین رمان سیمین دانشور دارای فضایی ظلم ستیز و روایتگر ماجرای زنی قهرمان است که بر جامعه و ظلم می‌شورد و با شجاعت در مسیر آزادی قدم بر می‌دارد. سووشون آغازگر فصلی تازه در تاریخ داستان نویسی ایران به شمار می‌آید، دانشور در این داستان پرماجرا، با نثری شاعرانه، دقیق و محکم، تصویری درونی و هنرمندانه از تحولات منطقه‌ی فارس در سال‌های جنگ دوم جهانی را روایت می‌کند. این کتاب به عنوان نمونه جدیدی از اثری مکتوب که چهره زن ایرانی و مقاومت در ایران آن زمان را بازتاب می‌دهد، موضوع پژوهش‌های ادبی به زبان‌های مختلف قرار میگیرد.

سیمین دانشور، رمان سووشون را در تیرماه ۱۳۴۸ منتشر کرد و دو ماه پس از انتشار این کتاب در ۱۸ شهریور ۱۳۴۸ش، جلال آل احمد درگذشت. سیمین در ابتدای کتاب سووشون نوشته: " به یاد دوست که جلال زندگی ام بود و در سوگش به سووشون نشسته ام "

او در سال ۱۳۶۱ش کتابی به نام "غروب جلال" را منتشر کرد که در آن به افکار و ویژگی‌های اخلاقی جلال از منظر خود و به جنبه‌های فردی و اجتماعی و سیاسی زندگی او می‌پردازد. در سال ۱۳۴۷ش کانون نویسندگان ایران به طور رسمی فعالیتش را آغاز میکند، که جلال آل احمد و سیمین دانشور از اعضای هیآت موسس آن بودند و بسیاری از نویسندگانی که از سانسور و سرکوب و فشار‌های ساواک رنج می‌بردند. با تاسیس این نهاد صنفی به دنبال آن بودند تا بتوانند در برابر این فشار‌ها بایستند. سیمین دانشور به واسطه عضویت در این کانون با فعالیت سیاسی بیگانه نبود و از مخالفان نظام سلطنتی محسوب می‌شود. بسیاری از دوستان و نویسندگان هم دوره‌ای او باور دارند که سیمین افکار معتدل و آزادی خواهانه‌ای داشت. در پاییز ۱۳۵۶ش، کانون نویسندگان ایران با همکاری انجمن روابط فرهنگی ایران و آلمان، "شب‌های شعر گوته" را برگزار کرد، این رویداد فرهنگی قدمتی چندساله داشت و در این دوره، سیمین دانشور نخستین سخنران برنامه بود و سخنرانی خود را با خواندن آیه‌ای از قرآن: " رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقده من لسانی و یفقهوا قولی " آغاز کرد.

سیمین دانشور، امام خمینی (ره) را از همان سال‌های مبارزات پیش از انقلاب از طریق همسرش، جلال آل احمد می‌شناخت و در لابه لای نامه‌های رد و بدل شده بین او و جلال، نام امام خمینی (ره) هم دیده می‌شود. با پیروزی انقلاب اسلامی، سیمین دانشور از معدود نویسندگان و روشنفکرانی بود که از انقلاب و امام، حمایت و تمجید کردند.

در ۲۷ بهمن سال ۵۷، جمعی از اعضای کانون نویسندگان ایران، تصمیم میگیرند که دیداری با امام خمینی (ره) داشته باشند که سیمین هم یکی از آن‌ها بود. او در اولین دیدار با امام رفتاری از خود نشان می‌دهد که باعث تعجب دیگر همراهانش میشود. خانم دانشور میگفت: " وقتی امام را دیدم، تحت تاثیر او قرار گرفتم. آن قدر که این پیرمرد باشکوه، آرام و لطیف بود، نمی‌توانستم در برابر اشتیاقی که پیدا کردم مقاومتی کنم، خم شدم و عبای ایشان را بوسیدم. "

سیمین دانشور، کمتر از یک ماه پس از آن دیدار، در یادداشتی که کیهان منتشر کرد، نوشت: " من حضرت خمینی، رهبر انقلاب مردم ایران را "کلمه حق" می‌دانم. مردی می‌دانم که با کلام و کتاب به میدان آمده و با چنین سلاحی بر چنان زرادخانه کم نظیری مستولی گردید و کاری کرد که کس نکرد و کارشان. مردی می‌دانم مظهر تاریخی نو، فضایی نو، و اخلاقی نو، مردی که الهامات خود را باور دارد و ایمانش به یقین پیوسته است و احتمالا دعای نیمه شبان امام به تعبدش چنین بوده است که‌ای ایمان یقین را به من ارزانی دار و دعایش مستجاب گشته و چنین است که اینگونه بر خود مسلط و برخوردار از اعتماد به نفس است؛ و چنین مردی بار‌ها و بار‌ها گفته است که مسئول نسل آینده است و آرزویش نظام حکومتی است اسلامی و ایرانی که حافظ استقلال و دموکراسی باشد. "

از سیمین دانشور آثاری در زمینه‌های مختلف داستانی، رمان و ترجمه باقی مانده است. مجموعه داستان‌های او شامل چندین کتاب می‌باشد از جمله: آتش خاموش، شهری، چون بهشت، به کی سلام کنم، از پرنده‌های مهاجر بپرس و انتخاب که در نگارش این کتاب از تکنیک‌های پست مدرن استفاده شده است.

رمان‌های سیمین دانشور شامل: سووشون، جزیره سرگردانی، ساربان سرگردان، و کوه سرگردان که تاکنون چاپ نشده است؛ و از ترجمه‌های فراوان او میتوان به ترجمه‌هایی از آثار آنتوان چخوف اشاره کرد که ترجمه کتاب‌های دشمنان و باغ آلبالو از چخوف بخشی از آن است.

سیمین دانشور در ۱۸ اسفند سال ۱۳۹۰ دیده از جهان فروبست و درقطعه هنرمندان بهشت زهرای تهران و در همسایگی عبدالحسین زرین کوب و فریدون مشیری به خاک سپرده شده است.