تفاوت آینده پژوهی اسلامی با آینده پژوهی سکولار

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، بیست و یکمین و آخرین نشست از هشتمین دورۀ کرسی‌های آزاداندیشی باعنوان «آینده پژوهی انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در این نشست گفت: اگر می‌خواهیم به آینده و آرمان‌های انقلاب برسیم و انقلاب اسلامی را به بهتر از این وضعیت برسانیم، برنامه ریزی آن از امروز است. همین الان باید مدیریت کنیم. همین الان باید سناریو‌های آن را بنویسیم و آینده را ترسیم کنیم. از امکانات و ظرفیت‌ها و فرصت‌ها و نیرو‌هایی که الان در اختیار ما هست، استفاده کنیم، الان باید نیروسازی کنیم برای ساختن آینده. این که خداوند فرمود که «إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِم. خداوند سرنوشت هیچ قومی را عوض نمی‌کند مگر خود آن‌ها بخواهند.» این یعنی خواستن ما نسبت به آینده است، چون گذشته که گذشت. از این جا به بعد اراده ما تأثیرگذار است.

وی افزود: این که گفته اند فرصت را غنیمت بشمارید، غنیمت نسبت به حال و آینده است. در قرآن کریم می‌فرماید «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون» ‏. حزن یعنی ترسیدن، خوف هم یعنی ترسیدن. فرق این‌ها این است که یک ترسی نسبت به گذشته داریم که خدایا گذشته بود و خراب شد و بالاخره نرسیدیم و مشکل پیدا کردیم. یک ترسی هم نسبت به آینده است که چه می‌شود؟ درآینده چه اتفاقی می‌افتد؟

استاد مهاجرنیا سپس گفت: آن آینده آرمانی ما در واقع چیز‌هایی است که قرآن ترسیم کرده است. یک مورد آن حیات طیبه است، حیات طیبه یعنی انسان‌ها پاک شوند. انسان‌ها فرشته صفت شوند. همه این ابزار و همه این چیز‌هایی که در دنیا در خدمت انسان هست در واقع همه این‌ها به پاکی تبدیل شوند و مطهر شوند. متناسب با آن حیات طیبه شوند. این اصل آرمان ما است. ما چه باید بکنیم که به آن جا برسیم؟

وی افزود: سنخ آینده پژوهی ما به اعتبار اهداف و آرمان‌های ما با آینده پژوهی دیگران تفاوت دارد. یعنی آن‌ها هر کاری می‌کنند در زمان اتفاق می‌افتد. می‌خواهند آینده را کنکاش کنند و به آن برسند. پیمایش آینده و پیمودن راه آینده است. ولی ما یک سری اهداف داریم که این‌ها فرازمانی هستند. این‌ها اصلاً با زمان سنجیده نمی‌شوند. این‌ها یک شأن و شئوناتی دارند که خود آن ذات و جوهر آن، اصالت دارد. با زمان ارزش پیدا نمی‌کند. یعنی این طور نیست که متناسب با زمان پیشرفته یا پس رفته باشد.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: در آینده پژوهی سکولار فقط به یک جامعه توسعه یافته قوی با درآمد و سرانه بالا و با حقوق و آزادی‌های مادی و. می‌اندیشند، ولی آینده پژوهی اسلامی علاوه بر اینها، یک سری آرمان‌های متعالی دارد؛ مثل حیات طیبه، سعادت و کمال نهایی. درواقع آینده پژوهی اسلامی، آرمان پژوهی است.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: حضرت علی (ع) فرمودند: «آهِ! مِن قِلَّةِ الزّادِ، و طُولِ الطَّریقِ». راه طولانی است و توشه کم. اگر ما می‌خواهیم به سمت آینده‌ای برویم با این جاده ناهموارو با این همه دشمن، حالا آن حضرت برای بهشت گفته است، ما در همین دنیا بنا است این انقلاب را به سمت بهشت ببریم. ما در این مسیری که داریم می‌رویم واقعاً راه طولانی، دشمن قوی، موانع سخت است. باید ابزار و امکانات و تجهیزات و نیرو و زاد و توشه را آماده کنیم. مسئولیت آینده پژوهی این است که این شرایط را برای ما فراهم کند.

وی در ادامه گفت: ما اگر می‌خواهیم انقلاب را برسانیم به صاحب خود و اگر ما هدف مقدس داریم، آینده را باید بسازیم، شرایط را باید فراهم کنیم. البته همه مردم یکسان نیستند. آن کسی که باید مدیریت کند، آن کسی که باید برنامه ریزی و شرایط را مساعد کند، آن کسی که به جامعه و مردم امید بدهد و راه را روشن و ترسیم کند، آن‌هایی هستند که متولی این امر هستند. عالمان، روشنفکران، نظام سیاسی و دولت، این‌ها وظیفه دارند شرایط را فراهم کنند. نگذارند مردم مشکل پیدا کنند و مردم را آماده کنند، زیرا که ما می‌خواهیم این مسیر را تا پایان آن برویم. این راه آینده پژوهی است.

استاد مهاجرنیا افزود: یکی از عوامل مهم برای آینده، پیشران‌هایی است که ما را به پیش می‌برند و ما را حرکت می‌دهند. الان پیشران‌های ما نسبت به آینده چه هستند؟ مهمترین پیشرانی که الان در اختیار ما هست خود «جمهوری اسلامی» است. ظرفیت دولت اسلامی بزرگترین پیشرانی است که این انقلاب را می‌تواند حفظ کند. خود نتیجه و حاصل انقلاب اسلامی است و در عین حال الان پیشران حفظ این انقلاب هم هست. دولت جمهوری اسلامی موظف است به عنوان مهمترین پیشرانی که این جامعه را به سمت جلو حرکت می‌دهد، باید برنامه ریزی کند. یکی از اهداف آینده پژوهی شناسایی پیشران‌ها است.

وی سپس افزود: مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم، هفت پیشران مثل علم و پژوهش، اخلاق و معنویت، اقتصاد قوی، سبک زندگی و... را مطرح کردند و فرمودند باید با این پیشران‌ها به سمت آینده حرکت کنیم. دقیقاً همین طور است یعنی با علم و پژوهش است که می‌شود آینده را ترسیم و روشن کرد تا ببینیم که به کجا می‌رویم و بقیه هم پیشران‌های مهمی هستند که ایشان مطرح کردند و این‌ها را آینده پژوهی به ما یاد می‌دهد. آینده پژوهی به ما می‌گوید این‌ها ابزار حرکت به سمت آینده هستند.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه گفت: برای حرکت به سمت آینده یک سری قواعد و شرایط وجود دارد، یک سری ضوابط را شما باید رعایت کنید. در این مسیر اگر بخواهید بروید، جاده آن چگونه است؟ قاعده رانندگی در این جاده چیست؟ اگر می‌خواهیم به سمت آینده برویم و این انقلاب را مثل یک ماشین حرکت بدهیم به سمت آینده، قاعده حرکت چیست؟ در این جاده چه طور باید حرکت کنیم؟ این‌ها از آن چیز‌هایی است که آینده پژوهی باید به ما یاد بدهد و مأموریت این دانش است.

وی افزود: از مزایای دیگر آینده پژوهی این است که معرفت ما نسبت به دانش آینده پژوهی افزایش می‌یابد. یعنی همین که ما به سمت این دانش برویم در واقع ما داریم متخصص آینده پژوه تحویل می‌دهیم، انسان‌هایی دوراندیش، آینده نگر که آن جلوتر‌ها را می‌بینند و می‌فهمند که درآینده شما چه کار باید بکنید که به پیروزی و نهایت برسید، نه آدم‌هایی که فقط جلوی پای خود را ببینند و این یکی از اهداف و ثمرات آینده پژوهی است.

استاد مهاجرنیا افزود: مردم اساس حرکت آینده ما هستند. این مردم را باید تدارک کنیم، مردم را باید داشته باشیم. مردم باید پای کار بایستند. مردم به کمک ما نیامدند، بلکه مردم صاحبکار هستند، همه ما صاحبکار هستیم. همه باید دست به دست هم بدهیم این کاروان را حرکت بدهیم. اگر مردم مشکل پیدا کردند، اگر یک عده دچار تردید شدند، یک عده‌ای بین راه ماندند. یک عده‌ای در جاده دچار مشکل شدند و متوقف شدند. چه کسی باید این مردم را بیاورد؟ آینده پژوهی به ما می‌گوید که برای حرکت به سمت آینده، نیاز به بسیج توده‌ای و بسیج همگانی داریم.

وی سپس گفت: ما می‌خواهیم آینده را بسازیم و همین جمعیتی که انقلاب کردند را بسیج کنیم برای حرکت سمت آینده انقلاب، همه را پای کار بیاوریم، دوست و دشمن، مخالف و موافق، بی دین و با دین، اصولگرا و اصلاح طلب. آیا می‌توانیم؟ واقعاً نیاز به کار دارد. همین الان یک تأملی بکنید. ببینید برخی جناح‌های ما اصلاً همدیگر را نفی می‌کنند. همراهی که هیچ، اصلاً برخی می‌گویند شما مشارکت نکنید. شما حق ندارید حرف بزنید، شما چرا تحلیل می‌کنید، این رسم آینده پژوهی نیست. آینده پژوهی یعنی این که شما باید برای آوردن مردم پای کار، از همه ظرفیت‌ها استفاده کنید.

استاد مهاجرنیا افزود: آینده پژوهی به ما یاد می‌دهد که بدیل‌های مختلف را ترسیم کنیم. ما بررسی کنیم ببینیم در آینده چه کار‌هایی اگر بشود خوب است و چه کار‌هایی اگر بشود بد است، چه کار‌هایی به ضرر ما است یا به نفع ما است. این را آینده پژوهی به ما یاد می‌دهد. یکی از اهداف این دانش همین است که ما راجع به آینده مطالعه کنیم، ببینیم که با فلان کشور اگر دوست باشیم به نفع ما است یا به ضرر ما است. فلان قرارداد را اگر ببندیم به نفع ما است یا نه؟ برجام را اگر امضا کنیم به نفع ما است یا به ضرر ما است؟ در واقع این دانش به کمک برنامه ریزی ما می‌آید.

وی افزود: نکته بعدی که باز هم مهم هست این است که آینده پژوهی همه توان ها، استعدادها، ظرفیت‌های محققان و پژوهشگران و دغدغه‌مندان را یک سو می‌کند. برنامه ریزی، یعنی همه ظرفیت‌ها رو به آینده وحرکت سروقت و دیگر فرصت نمی‌دهد که یک عده‌ای رو به عقب برگردند. یک عده‌ای اصلاً خواب بمانند. یک عده‌ای بگویند ما اصلاً تصمیم نگرفتیم بیاییم یا نیاییم. این به آینده پژوهی نمی‌خورد. آینده پژوهی یاد می‌دهد رو به جلو به سمت هدفی که طراحی کردید و به سمت قله‌ای که در نظر گرفتید حرکت کنید.

استاد مهاجرنیا افزود: مهمتر از همه این‌ها اینکه ما شرعاً و اخلاقاً یک مسئولیت تاریخی داریم. مأموریت الهی این است که ما این امانتی که به ما داده شده است را به مقصد برسانیم. انقلاب اسلامی طبق تعبیری که امام راحل داشتند و از قرآن گرفته بودند امانت الهی است. این امانت باید به دست صاحب خود برسد. ما بنا است این امانت را به دست صاحب اصلی آن بدهیم. چه کار باید بکنیم؟ چه طور برنامه ریزی کنیم؟ اگر این مسئولیت به سرانجام نرسد، روز قیامت همه ما، تک تک افرادی که در جمهوری اسلامی هستند و می‌توانستند یک گام کمک کنند و یک قدم این انقلاب را به جلو ببرند و نکردند و اگر این انقلاب دچار مشکل شود از همه سوال خواهد شد که چرا کمک نکردید؟ چرا کم گذاشتید؟ همه مسئول هستیم.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: بعضی از وقت‌ها ما در تاریخ یک برهه‌هایی می‌بینیم که حسرت می‌خوریم که‌ای کاش ما آن جا بودیم. چرا این اتفاق افتاد. صد سال آینده، هزار سال آینده دیگرانی هم بیایند و بگویند مرد بزرگی مثل امام راحل یک انقلاب به این زیبایی بوجود آورد و دست این مردم داد. مردم هم خوب آمدند، ولی کوتاهی کردند و ادامه ندادند و خدای نکرده اگر این انقلاب هم با شکست مواجه شود. مسئولیت تاریخی متوجه امروز ما است. آینده پژوهی این را به ما یاد میدهد. این را باید در دغدغه‌های آینده پژوهی دید.

وی افزود: این طور نیست الان یک کسی در جمهوری اسلامی پیدا شود بگوید من کاری با انقلاب ندارم. من نماز و روزه خود را انجام می‌دهم، کربلا و مشهد خود را می‌روم کاری هم به این انقلاب ندارم. نمی‌شود. امانت الهی امروز از مجرای انقلاب اسلامی و نظام اسلامی عبور می‌کند که اگر ما کوتاهی کنیم حتماً مسئول خواهیم بود و آن نماز و روزه‌ها و آن حج و زیارت‌ها ممکن است هیچ کمکی به عاقبت ما نکند.

استاد مهاجرنیا افزود: آینده پژوهی باید بتواند قدرت و اقتدار اسلام را طبق این آیه فراهم کند «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة»، هر چه می‌توانید آماده کنید، هر کار می‌توانید آماده کنید، همه ظرفیت‌های خود را شکوفا کنید، همه زمین و زمان را فعال کنید تا بتوانید به سمت جلو پیش بروید، برای این که موانع دشمن را بردارید. «أعدوا لهم» یعنی برای مقابله با دشمن، دشمن در واقع این جا یکی از موانع سر راه ما است. دشمن را کنار بزنید. خود و همه چیز را آماده کنید.

وی در پایان گفت: ان شاءالله که بر اساس این آیه ما بتوانیم به این دانش بسیار خوب جامه عمل بپوشانیم و این مسئولیت تاریخی که به عهده ما هست به درستی انجام بدهیم و همه این طور فکر کنیم که همین الان باید حرکت کنیم. گاهی دیدید که یک اتفاقی در حال افتادن است، یک چیزی روی زمین می‌افتد، من به امید این که شما بر می‌دارید اقدام نمی‌کنم. شما به امید کسی دیگر، آن هم به امید آن، یک وقت می‌بینید یک چیزی افتاد شکست و همه می‌توانستیم برداریم، ولی منتظر بودیم و به امید دیگری، دیگری هم برنداشت؛ بنابراین آینده پژوهی می‌گوید همه در همان حال اقدام کنید. منتظر دیگری نمانید. برای حفظ انقلاب و رفتن به سمت آینده مطلوب، همه باید از همین الان حرکت کنیم و برای این حرکت، هر کسی هر کاری از دستش بر می‌آید، انجام دهد.