به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، در هفته‌های اخیر شاهد توئیت‌ها و خبر‌های مختلفی تحت‌عنوان «انتشار لیست ۱۰۰ شرکت برتر خاورمیانه» بودیم که توسط نشریه فوربس منتشر شده بود. نکته جالب تمام این توئیت‌ها خودتحقیری عجیب برخی از کاربران و به‌ویژه برخی اقتصاددان‌ها و خبرنگاران و فعالان رسانه درخصوص ایران بود. در این توئیت‌ها کاربران مدعی شدند این نشانه‌ای از یک عقب‌ماندگی اقتصادی است که هیچ شرکت ایرانی در بین ۱۰۰ شرکت برتر خارومیانه نیست. اما نکته مهمی که در این به آن توجه نشد، اینکه نامگذاری گزارش توسط فوربس بود. در این گزارش برخلاف عنوان گزارش که «لیست ۱۰۰ شرکت برتر خاورمیانه» نامگذاری شده، فوربس صرفا کشور‌های عربی را مطالعه کرده و در متدولوژی تدوین این گزارش نیز نامی از ایران دیده نمی‌شود. نکته‌قابل تامل اینکه، گزارش مذکور دو سال است که هرساله منتشر می‌شود و در هیچ‌کدام از آن‌ها نیز نامی از ایران دیده نمی‌شود و صرفا شرکت‌های کشور‌های عربی بررسی و مقایسه شده‌اند. این درحالی است که در صفحه‌های مجازی این‌طور القا شد که دلیل نیامدن نام شرکت‌های ایرانی در بین ۱۰۰ شرکت برتر خارومیانه، حجم پایین گردش مالی و فروش شرکت‌های کشورمان است. در مطلب پیش‌رو به بررسی گزارش «لیست ۱۰۰ شرکت برتر خاورمیانه» فوربس پرداخته‌ایم. همچنین یک مقایسه آماری انجام داده شده تا مشخص شود اگر شرکت‌های ایرانی نیز در این رتبه‌بندی مشارکت داده می‌شدند، جایگاه آن‌ها کجا بود. بررسی‌ها آخرین شرکت حاضر در گزارش فوربس حدود ۲۴۱ میلیون دلار بوده است. نگاهی به فروش سال ۱۳۹۹ شرکت‌های ایران موید این نکته است که حجم فروش ۹۶ شرکت ایرانی بیش از ۲۴۰ میلیون دلار بوده است. مفهوم این عدد این است که اگر فوربس شرکت‌های ایرانی را در گزارش ۱۰۰ شرکت برتر خاورمیانه دخیل کند، تعداد زیادی از شرکت‌های برتر ایرانی خواهند بود. طبق بررسی‌ها، با دخیل کردن شرکت‌های ایرانی در گزارش نشریه فوربس، ۳۰ شرکت ایرانی جزء ۱۰۰ شرکت برتر خارومیانه خواهند بود که فروش آن‌ها طی سال ۱۳۹۹ بیش از ۱ میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار بوده است.
روش‌شناسی گزارش نشریه فوربس
قبل از اینکه درخصوص داده‌های آماری صحبت کنیم، لازم است به روش‌شناسی گزارش فروبس اشاره کنیم. در بخشی از گزارش سال ۲۰۲۲ فوربس عنوان شده است که «ما داده‌هایی را از بورس‌های فهرست‌شده در جهان عرب جمع‌آوری کردیم و شرکت‌ها را براساس ارزش بازار گزارش شده، فروش، دارایی‌ها و سود آن‌ها برای سال ۲۰۲۱ رتبه‌بندی کردیم. به هر معیار وزن مساوی داده شد و به شرکت‌هایی که نمرات نهایی یکسانی داشتند، رتبه یکسانی داده شد. شرکت‌هایی را که تا تاریخ ۲۰ آوریل ۲۰۲۲ صورت‌های مالی حسابرسی‌شده ۲۰۲۱ خود را افشا نکرده بودند، استثنا کردیم. نرخ‌های مبادله ارز و محاسبات ارزش بازار تا ۲۱ آوریل ۲۰۲۲ گرفته شد.» پس فوربس برخلاف تیتری که برای گزارش سالانه خود انتخاب می‌کند (۱۰۰ شرکت برتر خارومیانه) صرفا به رتبه‌بندی شرکت‌های برتر کشور‌های عربی می‌پردازد و اساسا فوربس وارد ماجرای شرکت‌های ایرانی نشده است.
قابلیت حضور ۳۰ شرکت ایرانی در گزارش فوربس
اما درکنار روش‌شناسی که فوربس رسما اعلام کرده وضعیت شرکت‌های ایرانی را بررسی نکرده، ما برای اطمینان از اینکه درصورتی که شرکت‌های ایرانی در این گزارش فوربس مدنظر قرار می‌گرفت، جایگاه ایرانی‌ها کجا بود، به بررسی وضعیت ۱۰۰ شرکت برتر ایران در سال مالی ۱۳۹۹ پرداخته‌ایم. البته در اینجا صرفا از نرخ ارز بازار در ایران استفاده شده و اگر از نرخ دلار با شاخص برابری قدرت خرید هم استفاده شود، در آن صورت رتبه شرکت‌های ایرانی تغییراتی خواهد داشت که در این گزارش به این مورد نپرداخته‌ایم.
بررسی گزارش فوربس در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد در سال مالی ۲۰۲۱ کشور عربستان‌سعودی با ۳۳ شرکت در صدر فهرست قرار دارد و پس از آن امارات‌متحده‌عربی با ۲۱ شرکت و سومین کشور قطر با ۱۸ شرکت سه کشور اصلی در لیست این گزارش هستند. بخش خدمات بانکی و مالی با ۴۶ ورودی در صدر فهرست قرار دارد و پس از آن بخش صنایع با ۹ شرکت و املاک و ساختمان و مخابرات هرکدام با ۸ ورودی قرار دارند. اما با توجه به اینکه آخرین لیست ۱۰۰ شرکت برتر ایران مربوط به عملکرد سال مالی ۱۳۹۹ بوده و گزارش سال ۲۰۲۰ فوربس نیز در دسترس است، مقایسه را بین گزارش ۱۰۰ شرکت برتر ایران که سازمان مدیریت صنعتی ایران تهیه‌کرده و گزارش سال ۲۰۲۰ فوربس برای کشور‌های عربی انجام داده‌ایم.
آن‌طور که در گزارش سازمان مدیریت صنعتی ایران آمده، فروش سال ۱۳۹۹ شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس (هلدینگ) با ۱۴۷ هزار میلیارد تومان در رتبه اول قرار دارد. با احتساب میانگین نرخ دلار آزاد در سال ۱۳۹۹ که حدود ۲۲ هزار و ۳۲۲ تومان بوده، ارزش دلاری فروش این شرکت به ۶.۶ میلیارد دلار خواهد رسید. با این رقم، اگر شرکت‌های ایرانی هم در گزارش فوربس دخیل می‌شدند، جایگاه شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس می‌توانست ۱۵ خاورمیانه باشد. دو شرکت بعدی ایران با ۴.۵ میلیارد دلار فروش در جایگاه ۲۴ و ۲۵ قرار می‌گرفتند. طبق اطلاعات جدول، رقم فروش آخرین شرکت ۱۰۰ شرکت برتر گزارش فوربس ۲۴۱ میلیون دلار بوده است. همچنین طبق گزارش ۱۰۰ شرکت برتر سازمان مدیریت صنعتی ایران، میزان فروش ۹۶ شرکت ایرانی طی سال ۱۳۹۹ بالاتر از ۲۴۵ میلیون دلار بوده و تنها فروش ۴ شرکت کمتر از رقم ۲۴۵ میلیون دلار بوده است. مفهوم این اعداد این است که اگر فوربس شرکت‌های ایرانی را نیز در لیست رتبه‌بندی خود بیاورد، ۹۶ شرکت ایرانی قابلیت حضور در این لیست را دارند. این رقم به این معنی نیست که از ۱۰۰ شرکت برتر فوربس در خاورمیانه تعداد ۹۶ شرکت ایرانی خواهند بود، بلکه صرفا به این نکته می‌خواهیم اشاره کنیم که با دخیل کردن شرکت‌های ایرانی، وضعیت رتبه‌بندی ۱۰۰ شرکت برتر خاورمیانه به‌طور قابل‌توجهی به‌نفع شرکت‌های ایرانی خواهد چرخید؛ چراکه اگر فروش شرکت‌های ایرانی را با ۱۰۰ شرکت برتر کشور‌های عربی مقایسه کنیم، ۳۰ شرکت ایرانی در زمره ۱۰۰ شرکت برتر خاورمیانه خواهند بود. به‌عبارتی، اگر ۱۰۰ شرکت عربی و ۱۰۰ شرکت ایرانی را در کنار هم بگذاریم و قرار باشد ۱۰۰ شرکت برتر از بین این شرکت‌ها انتخاب کنیم، ۳۰ شرکت از آن‌ها ایرانی خواهند بود.