گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، یکی از مهم‌ترین مسائلی که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت، به آن اشاره کردند مبارزه با فسادستیزی، ویژه‌خواری و برخورداری‌های نابجا بود که از آفت‌های عدالت است. در این گزارش به بررسی نظام مالیاتی به عنوان ابزاری مهم برای ایجاد عدالت اقتصادی و اجتماعی پرداخته می‌شود.
نظام‌های مالیاتی به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزار‌های سیاست مالی کارکرد‌های چندگانه‌ای در سیاست‌گذاری اقتصادی، تامین بودجه دولت و توزیع عدالت دارد. وجود ناعدالتی مالیاتی، نقش ضعیف تنظیم‌گرانه مالیات در اقتصاد ایران و مطرح شدن مالیات به عنوان یکی از جدی‌ترین موانع کسب‌وکار حاکی از مطلوب نبودن وضعیت موجود درنظام مالیاتی است. در همین رابطه با محمدعلی طاهری مهر؛ کارشناس مسائل اقتصادی پیرامون وضعیت فعلی نظام مالیاتی کشور و راهکار‌های بهینه برای رسیدن به یک نظام مالیاتی مطلوب به گفتگو پرداختیم که در ادامه تقدیم می‌شود.
طاهری مهر در ابتدای صحبت‌های خود با اشاره به وضعیت فعلی مالیات‌ستانی در کشور اظهار داشت: برای شناخت وضعیت مالیاتی کشور باید به بیان شاخص‌هایی که نشانگر وضع موجود هستند، پرداخت. این شاخص‌ها عبارتند از:
۱. نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی یا کوشش مالیاتی
۲. نسبت هزینه وصول مالیات به مالیات وصول شده
۳. نسبت مالیات به هزینه جاری
۴. نسبت مالیات به منابع عمومی بودجه
۵. سهم معافیت‌های مالیاتی از کل اقتصاد کشور
۶. میزان معوقات مالیاتی
۷. میزان فرار مالیاتی
وی در ادامه افزود: اولین شاخص مهم در این زمینه، شاخص نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی است. این شاخص نشان می‌دهد که درآمد مالیاتی هر کشور چند درصد تولید ناخالص داخلی آن کشور است. برای ایران در سال ۹۸، حدود ۵ درصد و در کشور‌های عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۴.۲ درصد بوده‌است. این شاخص پایین بودن کوشش مالیاتی در ایران را بیان می‌کند که در این سال‌ها نیز تغییر ملموسی ایجاد نشده است. پایین بودن این نسبت به وضوح نشان می‌دهد که رقم فرار مالیاتی ومعافیت‌های مالیاتی در ایران بالا است.
طاهری با اشاره به نسبت هزینه وصول مالیات به مالیات وصول شده ادامه داد: این نسبت بیان می‌کند به ازای هر یک ریال درآمد مالیاتی، دولت چه میزان باید هزینه کند. این نسبت در کشور‌هایی مثل نروژ، اتریش، آمریکا، اسپانیا و کره‌جنوبی زیر یک درصد است. در ایران نیز در سال ۹۹ با وجود درآمد مالیاتی ۱۹۲.۵ هزار میلیارد تومانی و هزینه‌های مالیات ستانی هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی این نسبت به عدد ۰.۸ رسید که وضعیتی مشابه کشور‌های ذکر شده دارد.
این کارشناس نظام مالیاتی در رابطه با سومین شاخص شناخت وضعیت کنونی مالیات‌ستانی افزود: سومین شاخص مهم، نسبت مالیات به هزینه جاری است. این نسبت بیان می‌کند که چند درصد از هزینه‌های جاری دولت توسط درآمد‌های مالیاتی پوشش داده می‌شود. این نسبت در ایران همواره بین ۴۰ تا ۵۰ درصد بوده‌است. میانگین این نسبت در دیگر اقتصاد‌های جهان بعضا تا ۹۰ درصد نیز رسیده‌است. براساس نتیجه این شاخص کارآیی نظام مالیاتی ایران در حدود ۵۰ درصد بهترین کشور‌ها در این نسبت است.
وی ادامه داد: نسبت مالیات به منابع عمومی بودجه نشان می‌دهد چند درصد از منابع عمومی بودجه توسط درآمد‌های مالیاتی تامین می‌شود. براساس قانون بودجه ۱۴۰۰ این نسبت در ایران حدود ۳۰ درصد است. درحالی که این نسبت در هند حدود ۸۴ درصد است، یعنی ۸۴ درصد منابع عمومی به وسیله مالیات تامین می‌شود. طبق نتیجه این شاخص کارایی نظام مالیاتی قابل دفاع نیست. شاخص مهم بعدی نیز سهم معافیت‌های مالیاتی از کل اقتصاد کشور است. این شاخص بیان می‌کند اشخاص حقیقی و حقوقی که از پرداخت مالیات معاف هستند، چند درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند.
براساس مطالعات دفتر مطالعات و تحقیقات مالیاتی سازمان امور مالیاتی کشور، ۴۱ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور معاف از مالیات است. همینطور به گفته احمد زمانی، معاون پژوهش، برنامه‌ریزی و امور بین‌الملل سازمان امور مالیاتی و بر اساس اذعان مراجع بین‌المللی، ایران بیشترین تنوع و عمق معافیت‌های مالیاتی را دارد که از آن‌ها سواستفاده می‌شود؛ مانند مناطق آزاد که آثار آن به‌شدت کشور را آزار می‌دهد و مالیات‌ها را تهدید می‌کند. این شاخص نیز نشان می‌دهد خیلی از معافیت‌های حال حاضر نظام مالیاتی نابجا است و نظام مالیاتی ایران در این زمینه نیز کارآیی لازم را ندارد.
طاهری مهر در مورد یکی دیگر از شاخص‌های مربوط به شناخت وضعیت مالیات‌ستانی در کشور گفت: شاخص مهم بعدی، میزان معوقات مالیاتی است. معوقات مالیاتی به مالیاتی گفته می‌شود که در پرداختش مشکل به وجود آمده و به حساب دولت واریز نشده است. بنابر گفته رئیس سازمان بازرسی کل کشور، حدود ۳۷۰ هزار میلیارد تومان معوقات مالیاتی در کشور وجود دارد. این حجم از معوقات مالیاتی که عددی نزدیک به کسری بودجه تخمینی سال ۱۴۰۰ است، نشان می‌دهد که مالیات‌ستانی نیز در ایران قابل دفاع نیست.
وی در ادامه با اشاره به میزان فرار مالیاتی این شاخص را به عنوان یکی از شاخص‌های شناخت نظام مالیاتی عنوان کرد و گفت: به هرگونه اقدام غیرقانونی از قبیل حساب سازی، عدم ارائه دفاتر رسمی، انجام فعالیت‌های اقتصادی زیرزمینی و... به منظور عدم پرداخت مالیات، فرار مالیاتی گویند. درخصوص فرار مالیاتی ارقام مختلفی بیان شده که از ۵۰ هزار میلیارد تومان تا اخیرا که به بیان کارشناسان ۵۰۰ هزار میلیارد تومان فرار و اجتناب مالیاتی داریم، متفاوت می‌باشد. عمده کسانی که فرار مالیتی دارند نیز عبارتند از: پزشکان، وکلا و سایر افراد برخوردار که مشاغل پردرآمدی دارند. درهر صورت فرار مالیاتی با کمترین مقدار از اعدادی که ذکر شد نیز نشان از عدم کارآیی نظام مالیاتی دارد.
طاهری مهر در پایان با بررسی آمار و ارقام ارائه شده در زمینه شاخص‌های یک نظام مالیاتی خوب، نظام مالیاتی ایران را یک نظام مالیاتی نامطلوب معرفی کرد و گفت: آمار‌های فوق بیان می‌کند که نظام مالیاتی ایران وضعیت مطلوبی ندارد و از نظام مالیاتی ایده‌آل که بار درآمدی بودجه را برعهده داشته‌باشد، فاصله دارد؛ لذا با اندکی تامل قابل فهم است که یکی از مصادیق سخنان مقام معظم رهبری برای برخورد با فساد و ویژه‌خواری همین اصلاح نظام مالیاتی خواهد بود. دولت سیزدهم اگر می‌خواهد به درآمد پایداری برای هزینه‌های قطعی خود در بودجه برسد و نیز عزم خود را برای مبارزه با فساد نشان دهد، باید اصلاح نظام مالیاتی را در صدر اولویت‌های اقتصادی خود قرار دهد و نظام مالیاتی موثر و کارآمدی را جایگزین نظام فعلی کند.