محصول علم جدید منجر به آرامش بشری نشده است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجوف سعید رضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در آیین افتتاحیه پنجمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی، با اشاره به نظر جان استوارت هال که منطق هویت انسان جدید، منطق خواب نا آرام است گفت: در واقع این خواب نآرام بخاطر نا آرامی هویت انسان است. هویت محصول فرآیندی ارتباطی است که هم شامل ارتباط درونی است و هم ارتباط بیرونی. وقتی انسان در ارتباط با خود دچار اختلال می‌شود، در ارتباط بیرونی هم با یک ناآرامی و آشفتگی نهادینه مواجه خواهد شد و البته همه این ناآرامی‌ها محصول اختلال در ارتباط انسان با خداست که بیدار آشفته خلق می‌کند و هم خواب ناآرام بوجود می‌آورد.

وی ادامه داد: وقتی از علوم انسانی اسلامی صحبت می‌کنیم، در واقع در دو ساحت هستی شناسی و کاربرد‌های علمی سخن می‌گوییم. قید اسلامی بودن برای علوم به معنا عام و علوم انسانی به معنای خاص، از چگونگی مداخله ارزش‌های اسلامی در فهم هستی و بکارگیری‌های دانش در مسیر عملکرد علم و دانش سخن می‌گوییم. گروهی از مخالفین دخالت دین و ارزش‌های دینی در فهم و هستی شناسی را بر نمی‌تابند و بر این باورند که واقعیت واقعیت است و دخالت دادن ارزش‌های دینی موجب یکجانبه نگری در هستی شناسی می‌شود و بر این معنا تاکید می‌کنند که هستی شناسی در همه ابعاد و رشته‌ها یک دانش مشترک بشری است که تفاوتی نگرشی بر آن حاکم نیست.

به گفته دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، با همین استدلال عملکرد‌های علم را در قالب رشته‌های مختلف تابع همین قاعده می‌دانند. گروه دیگری از مخالفین اهل تفکیک بین این دو ساخت هستند و در حوزه عملکرد، زیست بوم فرهنگی و نظام‌های ارزش را دخالت می‌دهند. موافقین علوم انسانی اسلامی، در واقع هستی را مخلوق خدای متعال می‌دانند و فهم قاعده‌ها را هم در هستی شناسی و هم در راهبرد‌های اساسی عملکرد دانش نیازمند معرفت اسلامی می‌دانند. در واقع علم نافع را علم برخواسته از معرفت الهی و اسلامی می‌دانند.

عاملی با اشاره به دوره طلایی جهان اسلام گفت: دوران طلایی تمدن اسلامی مربوط به قرون ۸ تا ۱۳ میلادی است که می‌توان آنرا با مشخصه وحدت علمی و توحیدگرایی در علم متمایز کرد. این پارادایم جدید در علم، نه‌تن‌ها نسبت به دستاورد‌های علوم طبیعی و مهندسی خارج از حوزه تمدن اسلامی بی‌تفاوت نبوده است، بلکه به دلیل قدرت تمدنی موجود در اندیشه اسلامی، یافته‌های حاصل از تحقیقات انجام شده در نظریه‌های دیگر را ضمن جذب، در قالب نظام اندیشه‌ای خود بازتولید می‌کرده است.

وی ادامه داد: در این دوره، عموم دانشمندان مسلمان در چندین حوزه علمی متفاوت تخصص داشتند. این افراد که از آن‌ها با نام بحرالعلوم یا حکیم نام برده شده است، هم در علوم مادی و فیزیکی و هم علوم دینی و متافیزیکی، نتایج تحقیقاتی ارزشمندی به‌جای گذاشته‌اند. بعنوان نمونه در میان اندیشمند قائل به وحدت علوم و توحید در علوم می‌توان از ابوریحان بیرونی، ابویوسف کندی، ابن سینا، شریف ادریسی، ابن رشد، جلال‌الدین سیوطی، جابر بن حیان، عباس ابن فرناس، ابن هیثم، ابن نفیس، محمد بن موسی خوارزمی، علی بن حسین مسعودی، مقدسی، بدیع‌الزمان جزری فخر رازی، محمد بن جریر طبری و خواجه نصیر طوسی را نام برد.

وی با نقد استیلای علوم تجربی در دورانی از تطور تاریخ گفت: علوم تجربی پیوستاری از دوران روشنگری غرب است که در آن صرفاً به کمیت توجه شده بازنمایی آن به میزانی از تبدیل حقایق هستی به کمیت بوده است. ایشان تاکید کرد که علوم تجربی نتایج و ثمرات بسیار زیادی داشته، ولی در عین حال ضعف‌های جدی داشته و دارد.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: علوم تجربی در بنیان خودش ابطال پذیری (Falsification) را به عنوان یک اصل مورد توجه قرار داده است و بر مبنای آن هیچ یافته علم قطعی در علوم تجربی وجود ندارد.

وی با بیان اینکه توسعه علوم پزشکی، مهندسی و بسیاری از علوم در پرتو علوم تجربی صورت گرفته است تأکید کرد: علوم تجربی با ابطال پذیری خود اختلال فهمی به همراه دارد که هر نظریه‌ای در آن می‌تواند در برهه‌ای دیگر رد و ابطال شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: به دلیل خطا‌ها و عدم قطعیتی که در علوم تجربی به وجود آمده است، امروز گروهی از دانشمندان به سمت نگرش و پاردایم جدیدی به نام شبیه سازی هستی (Bio mimetic) حرکت کرده اند و بر این باورند که در هستی قواعدی وجود دارد که دستیابی به آن قواعد خطاپذیری در علوم تجربی را جبران می‌کند و ما را به سمت قطعیت در علم سوق می‌دهد.

وی افزود: شبیه سازی هستی هرچند به خالق هستی توجه پیدا نکرد، اما به هر حال به مخلوق آن که همان فیزیک هستی (طبیعت) است توجه کرده است.

عاملی ادامه داد: به موازات دنبال کردن حقیقت هستی، دوره توجه به دانش یکپارچه (Integrative knowledge) به وجود آمد و از دهه ۸۰ میلادی بسیاری از دانش‌ها ازآن تأثیر پذیرفتند.

وی تأکید کرد: نگاه دانش یکپارچه بازگشت به همان مبحث حکمت در زمان علوم اسلامی است که در آن دوران، یک حکیم دانش‌های مختلفی از نجوم، پزشکی، ریاضیات و ... را می‌آموخت و تلاش می‌کرد خود را به جامعیت دانشی نزدیک کند.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با تأکید بر قابلیت‌های دانش یکپارچه و توجه به علوم میان رشته‌ای، چند رشته‌ای و فرا رشته‌ای گفت: علوم به هم متصل هستند و دیسیپلین‌ها و رشته‌ها اگر چه تمرکز رشته‌ای در یک تخصص خاص را به همراه دارند، اما در عین حال به نوعی کوری معرفتی و تک نگاری اندیشه‌ای گرفتار می‌شوند، لذا امروزه توجه به علوم میان رشته‌ای از دل همین ضعف مطرح شده است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تلفیق علوم در دنیای امروز و توجه به علوم میان‌رشته‌ای گفت: ترکیب‌های امروزی در علوم مانند مهندسی اجتماعی، اقتصاد سیاسی، اقتصاد فرهنگ، مهندسی پزشکی و ... همگی محصول ناتوانی است که در حوزه‌های رشته‌ای وجود داشته است.

وی با تأکید به قابلیت‌های فضای مجازی که امکان تلفیق گسترده‌تر علوم را به وجود آورده است گفت: به وجود آمدن جهان مجازی عرصه دوگانه‌ای را فراهم کرده و جهان دومی را به وجود آورده است که ماهیت آن به لحاظ عملکردی با جهان اول که جهانی فیزیکی، شیئی، مکان‌مبنا و جغرافیا محور است متفاوت است و در واقع برخی محدودیت‌های جهان اول را برطرف کرده است.

عاملی ادامه داد: در جهان مجازی که عرصه تبدیل آنالوگ به دیجیتال است فضای عددی (Numerical) را فراهم کرده و تبدیل امر شیئی به امر رقومی دامنه گسترده‌ای را برای عینیت بخشیدن به ذهنیت را با عملکرد واقعی فراهم آورده است.

وی افزود: عرصه فضای مجازی توانسته است جهان خیالی موجود در ذهن را تبدیل به جهان واقعی و محسوس کرده به دنبال آن مبنای نوآوری‌های با گسترده کوانتومی را ایجاد کرده است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: عرصه فضای مجازی بهره‌وری متمایل به بی‌نهایت را به همراه آورده که در آن «داده» هر اندازه که باشد، «ستاده» متمایل به بی‌نهایت را رقم می‌زند.

وی با اشاره به آرای دانشمند اروپایی (فینبرگ) که نوآوری را قانون می‌داند گفت: نوآوری‌ها در جهان عرصه بزرگتری را به وجود آورده اند و از بسیاری از محدودیت‌های جهان اول مبرا هستند.

هستی، دارای نظام رمزی است که ما را به علم یکپارچه اسلامی هدایت می‌کند
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر این نکته که جهان طبیعت، ذات اصلی جهان موجود است و جهان دوم اثر همین ذات است که تحقق پیدا کرده است، گفت: علوم انسانی اسلامی باید به مجموعه قوانین هستی توجه داشته باشد و هستی دارای نظام رمزی است که رمزگشایی آن می‌تواند ما را به علم یکپارچه اسلامی هدایت کند.

 وی تأکید کرد: هم در فهم هستی و هم در مسیر دادن به انسان نیازمند قوانین و قواعد الهی و اسلامی هستیم و باید توجه داشت که اختلالات موجود در جهان بشری، نتیجه از بین رفتن تعادل علم است؛ و علوم اسلامی اعم از علوم انسانی اسلامی و علوم طبیعی اسلامی، ظرفیت نگاه واقعی‌تر و نگاه حقیقی به هستی و مسیر زندگی را فراهم می‌کند.