عدم توجه به علوم انسانی در توسعه موجب اختلالات جدی شده است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، به نقل از شورای عالی انقلاب فرهنگی، نشست «تعامل علوم انسانی و مهندسی» با حضور سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، رضا داوری اردکانی رییس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و رضا فرجی دانا رییس انجمن علمی آموزش مهندسی در محل فرهنگستان علوم برگزار شد.

در این جلسه که برگزار کننده آن انجمن علمی آموزش مهندسی کشور بود، عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به ارائه سخنرانی با موضوع «تعامل علوم انسانی و علوم مهندسی» پرداخت.

عاملی با تاکید بر موضوع دانش یکپارچه و همکاری­های بین رشته­ای و دو فضایی شدن علوم مهندسی و علوم انسانی به آرای استوارت هال، نظریه­پرداز فرهنگی پیرامون مسئله خواب ناآرام بشری و بیداری آشفته اشاره کرد و اظهار داشت:

 

در این زمینه باید ببینیم علم چقدر بلوغ پیدا کرده و عدم آشتی علوم موجب این خواب ناآرام و بیداری آشفته شده است.

وی افزود: نگاه تک رشته­ای منتهی به فشار انسانی شده است و ایجاد نگاه توسعه پایدار در جهان به دلیل نگاه تک­بعدی به علم بوده است ضمن آنکه در توسعه صنعتی انسان­ها دچار آزار و اذیت شدند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد: زمانی­که علوم انسانی از محاسبات الگوریتمی دور می­شود، جدا افتادگی زیادی در فهم انسان به وجود می­آید و در نتیجه آن آزار و اذیت انسانی به وجود می­آید.

وی افزود: دانش مهندسی، دانش برتر در جهان بود و توسعه شهرسازی و صنعت با علوم مهندسی اتفاق افتاده است چنانکه عدم توجه به علوم انسانی در این زمینه موجب برخی اختلالات شده است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به سخنان یکی از اندیشمندان غرب (شارما ۲۰۱۳) پیرامون نبود رابطه بین علوم انسانی و مهندسی به طور سنتی گفت: آکادمی مهندسی آمریکا تأکید می­کند مهندسین امروز در جامعه باید افرادی باشند که علاوه بر ریاضیات و علوم با مهارت­های خلاقانه نیز آشنایی داشته باشند و یکی از شاخص‌های ارزیابی مهندسی، میزان آشنایی مهندسان با اقتصاد و جامعه است.

وی ادامه داد: امروزه در جهان پیوند میان فناوری با علوم و بخش­های اجتماعی -به طور خاص در فناوری سایبر- اتفاق افتاده است.

عاملی یادآور شد: امروز در محیط دوم و فضای مجازی تمامی علوم با این حوزه گره خورده­اند و دانش­های ترکیبی نیز ظهور کرده­اند و ناگزیریم به سمت علوم میان­رشته­ای حرکت کنیم.

وی افزود: امروز دچار میرایی رشته­ ها شده­ایم که به دنبال آن دانش­ها و مشاغل تغییر می­ کنند و در نتیجه آن، امروزه در حوزه سایبری مشاغل از دانش پیش افتاده­اند و هنوز علوم پابه­پای آن رشد نکرده ­اند.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران با تاکید بر اهمیت یافتن فضای دوم در جهان امروز گفت: فضای دوم؛ فضای ذهن و معرفت است که امروز دانش یکپارچه فضای ذهن را به عینیت مجازی تبدیل کرده است.

عاملی یادآور شد: تحول علوم مدیون تحولات پارادایمی در علوم است و پارادایم­ ها هستند که علوم را تغییر می ­دهند چنانچه پیشرفت علم به تعبیر کوهن حاصل جابه ­جایی انقلابی علوم است.

وی با اشاره به چهار پارادایم­ ناظر بر علوم اظهار داشت: پارادایم علوم تجربی آنقدر قوی بود که توانست چند مرحله پایدار بماند و البته خصوصیت این علوم ابطال­ پذیری و عدم قطعیت است که در درون آن وجود دارد.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: در این میان علوم مهندسی به تعبیر برخی اندیشمندان شرافت خاصی داشته است و با توجه به نگاه سیستمی و محاسباتی از ابطال­ پذیری کمتری برخوردار بوده است.

وی خاطرنشان کرد: در پارادایم چندرشته­ ای، جفری بنینگتون می­ گوید "بین" در اینجا به معنای پیوند دو حوزه با یکدیگر است و میان رشته ­ای­ها برای درک مرتبه علوم به وجود آمد.

عاملی با اشاره به علمای ایران و اسلام از جمله ابوعلی سینا و تالیفات ایشان در علوم مختلف اظهار داشت: که این ریشه در علمای گذشته نیز داشته است و علمای قدیم چند دانشی بودن و ضمن برخورداری از دانش طب مثلا فیلسوف، ستاره شناس و ریاضی دان هم بودند. دنیا بدون رسانه و ارتباطات بین شهری، مجال بیشتری برای تفکر فراهم می‌کرد و به نظر جهان امروز جهان روزمرگی و گذران وقت در مسیر و ترافیک و حضور در رسانه‌ها شده است و مجال فراق و اندیشه را کمتر کرده است.

نگاه رشته‌ای فرد را گرفتار انزوای آکادمیک می­ کند
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه علم رشته ­ای طبقه ­بندی ایجاد می­ کند و برای آن طبقه از علم نوعی ایجاد جبر ادراکی می­ کند، اظهار داشت: نگاه رشته‌ای فرد را گرفتار انزوای آکادمیک می­ کند و در واقع در علم رشته­ ای در جا‌هایی ندید ن­هایی را ایجاد خواهد کرد.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: اساساً علم یک جریان آزاد فهم است و دانش رشته­ ای علم تک مسیر است که فراموشی واقعیت­ های پیرامونی را به وجود می­ آورد و دانش بین رشته­ای توان سازگاری با همه علوم را دارد.

وی افزود: ما بی ­نیاز از دانش رشته ­ای نیستیم و بحث ما در اینجا ترکیب دانش­ها برای تحول در دانش است چرا که دانش رشته ­ای علیرغم عمق دارای گسست در فهم است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: ما با دو جهان دو فضایی شده و در عین حال یکی شده مواجهیم که در آن تفاوت میان واقعیت و مجاز و عینیت و ذهنیت کم شده است.

وی افزود: جهان صنعت، جهان دوم -فضای مجازی- را به شبیه سازی جهان اول -فضای واقعیت- کشانده است.

استاد گروه ارتباطات دانشگاه تهران یادآور شد: مفهوم واقعیت گسترده (Extended reality) تلاش کرده تا در جهان دوم به گونه­ ای به واقعیت نزدیک شود که در آن تفاوت میان واقعیت واقعی و واقعیت مجازی شناخته نشود چنانکه شعار عرصه وب ۵ نیز بر همین مبنا در حال شکل­ گیری است.

وی ادامه داد: فضای دوم که فضایی صد درصد صنعتی و دارای قدرت خلاقیتی است که می­ تواند واقعیت را تبدیل به صنعتی کند که در آن تفاوت میان مجاز و واقعیت برای انسان ممکن نباشد.

عاملی یادآور شد: منظور از شبیه  ­سازی هستی همان یادگیری و الگوبرداری از طبیعت است و نمونه آن همان فناوری چاپ است که از رشد طبیعت و فناوری الگو گرفته است و یا صنعت تلکس که در دوران خود صنعت عظیمی بود از طبیعت فرامحلی بودن ذهن الهام گرفت.

وی ادامه داد: شروع جدی مبحث شبیه سازی از زمان مهندسی بافت آغاز شد که با آغاز جدی صنعت ترمیم و براساس فناوری بافت بدن مورد توجه قرار گرفت.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی سپس بر پاردایم دانش یکپارچه بعنوان پارادایم جدید علم و دانش تأکید کرد و گفت: خاستگاه دانش یکپارچه (Integrative knowledge) مربوط به بعد از جنگ جهانی دوم است که با ایجاد بازار رقابت و توسعه­ی انتخاب مورد توجه قرار گرفت و به­دنبال آن مفهوم IMC (Integrative Marketing Communication) ایجاد شد که در آن بازاریابی تابع روابط و عناصر ارتباطی یکپارچه شد.

وی یادآور شد: مارک تیلور در کتاب خود با عنوان فلسفه رسانه (Philosophy of media) از خرد ارتباطی نام برده و معتقد است که هرچه با یک پدیده ارتباط بیشتری داشته باشیم در نتیجه درک بهتری از آن پدیده خواهیم داشت.

خرد ارتباطی؛ شروع دانش یکپارچه محسوب می ­شود
عاملی ادامه داد: خرد ارتباطی خردی است که ما را به شناخت می­رساند و شروع دانش یکپارچه محسوب می­شود که به مرور زمان به عنوان دانش ادغامی یا دانش متکامل مبتنی بر پیچیده شدن مسائل علم مورد نظر قرار گرفت.

وی افزود: دانش یکپارچه یعنی یک ایده در همه جا که به دنبال آن؛ پیام، تولید و ایده اصلی یک سازمان؛ در تمامی حوزه­های رفتاری و فعالیت­های سازمانی به صورت خلاقانه مورد توجه قرار می­ گیرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: واقعیت این است که در کشور ما علوم انسانی چندان جدی گرفته نشده است حال آنکه در کشور‌های پیشرفته اساتید علوم انسانی و علوم اجتماعی مورد توجه ویژه­ای قرار دارند.

وی افزود: در فرآیند معماری شهری وقتی از متخصصان علوم اجتماعی استفاده نمی ­شود نوعی بیگانگی هویتی میان افراد به وجود می ­آید که هم­اکنون در نسل امروزه با آن مواجهیم.

عاملی تأکید کرد: اگر بخواهیم در علم حل اختلال کنیم، علوم بایستی با یکدیگر همکاری و تعامل داشته باشند.

 

 عباس ملکی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف به ارائه سخنرانی پرداخت.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف گفت: علوم انسانی مجموعه­ ای از Humanities, Arts & Social Science است، حال آنکه مهندسی مجموعه­ای از Science, Technology, Engineering & Medicine می ­باشد که در حال تسهیل زندگی انسان از طریق آزاد کردن انرژی­های نهفته و مشابه ­سازی قواعد حاکم بر طبیعت است و البته دارای نقاط قوتی، چون راحت ­سازی زندگی انسانی و همچنین نقاط ضعفی، چون استفاده بیش از حد از منابع طبیعی است. 

وی افزود: واژه مهندسی از «هندسه» مشتق شده است که به معنای «اندازه» تلقی می ­شود و امروزه با پیشرفت علوم مهندسی نیز نیازمند زمینه ­سازی­ های فرهنگی و اجتماعی هستیم و از این رو نیاز به شناخت و آشنایی با فرهنگ­ های مختلف امری ضروری است.

ملکی تأکید کرد: علوم مهندسی و علوم انسانی می­ توانند از ظرفیت­ های یکدیگر بهره­برداری کنند و سازمان ملل نیز در یکی از کتب منتشره خود به کشور‌های در حال توسعه توصیه­هایی برای پیشرفت روابط خارجی براساس اعداد و ارقام دارد که یکی از مظاهر ارتباط علوم انسانی و مهندسی است.

وی یادآور شد: روش دلفی (Delphi) و قضاوت خبرگان (Expert Judgement) از دیگر مصادیقی است که نشان­ دهنده بهره برداری مهندسی از علوم اجتماعی است.

ملکی با اشاره به لزوم آغاز تغییر از دانشگاه­ ها و دانشکده­ های مهندسی گفت: ضعف در درست ­نویسی میان برخی دانشجویان و اساتید، ترجمه ضعیف متون تخصصی به فارسی، اشکال نگارشی در ترجمه تخصصی متون خارجی به فارسی از ضعف­ هایی است که اکنون در دانشگاه‌ها با آن مواجه هستیم.

وی پیشنهاد کرد: می ­توان مبحث آیین نگارش فارسی را به عنوان درس پایه در تمامی رشته­ ها و اخلاق مهندسی را در رشته‌های مهندسی تدریس کرد ضمن آنکه می ­توان مباحثی، چون روان­شناسی، تاریخ زبان فارسی، نقاشی، خوشنویسی، ادبیات معاصر ایران و... را به عنوان دروس عمومی اختیاری در رشته­ های دانشگاهی ارائه داد.

ملکی افزود: مهندسان نیاز دارند که برای تصمیم گری مسئولانه، با امور فرهنگی و سیاسی و اجتماعی بیشتر آشنا شوند.

 برای پیشرفت تکنولوژی نیازمند یک فرهنگی و زمینه اجتماعی هستیم
در ادامه این نشست رضا داوری اردکانی با اشاره به سخنان عاملی و ملکی گفت: مبحث وحدت میان علوم در تعابیر عاملی و ارتباط میان رشته­ های مهندسی و علوم انسانی در تعابیر ملکی هر دو ناظر بر این بحث است که علم نظام می­ خواهد و مسئله این نیست که به علوم انسانی صرفاً گوش بدهیم تا فقط وجود داشته باشد.

وی افزود: تکنولوژی امروزی یک فرهنگ دیگری دارد که این مشکل از زمان تأسیس دارالفنون گریبانگیر ماست و برای ورود و پیشرفت تکنولوژی نیازمند یک بستر فرهنگی و زمینه اجتماعی هستیم.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم گفت: نظام علم را بایستی همچون یک ارگانیسم دید که تمامی اجزای آن براساس یک نظام مدون به نام نظام علم با یکدیگر ارتباط و هم­راستایی هستند.

وی افزود: وحدت نظام علم و ارتباط مهندسی و علوم انسانی وقتی به خوبی محقق خواهد شد که به فکر نظام مدون علم باشیم.

توجه به مبحث مهندسی آموزش در برابر آموزش مهندسی؛ توسعه فلسفه در دانشگاه ­ها، توجه به آموزش مهارت نگارش در میان دانشجویان دانشگاه­ها، توجه به مبحث اخلاق مهندسی (Professional Ethic)، تربیت مربیان در مقاطع مختلف تحصیلی، بی انگیزگی دانشجویان بااستعداد، لزوم ارائه راهکار‌های پیاده­ سازی دانش یکپارچه در فضای دانشگاهی کشور، توجه به مقوله محوری Implementation of Science با نگاه به ظهور ردپای علم در عملکرد افراد، توجه به مقوله حکمت محوری و بنیان­های دانشی حکمای اندیشه اسلامی و ایرانی از قبیل: خواجه نصیرالدین طوسی و ... از مواردی بود که در این جلسه به آن اشاره شد و همچنین تأکید شد که میان سه حیطه آموزشی شامل دانش، توانش و نگرشی، در کشور ما بیشتر بر روی دانش تمرکز شده و مقولات مهارتی و نگرشی چندان مورد توجه قرار نگرفته است.

 در پایان این جلسه عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد: تجربه دانشگاه اموری (Emory) آمریکا که تحقیقات دانشگاهی آن بین سال­های ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۳ حدود ۴۵۰ درصد رشد داشته است، بعد از ۸ سال مطالعه و ارزیابی بین رشته ای، موفقیت علمی را مدیون تا امر دانسته است: یکی هدفمند شدن علم و دیگری gentle guidance یا راهنمائی بزرگوارانه و کریمانه که مربوط به اخلاق علمی و نوع رابطه بین اندیشمندان است. ما باید همدیگر را به رسمیت بشناسیم و علم را درجه بندی نکنیم و هم رشته‌ها را مهم و محترم بدانیم.

منبع سازگاری، عقل و علم و میوه آن توانایی حل مسئله است
وی افزود: برای درک مفهوم سازگاری علم؛ که جمع­بندی قابل توجهی است درک تفاوت بین سازش و سازگاری است و این سازگاری است که منبع آن عقل و علم و میوه آن توانایی حل مسئله است، در حالیکه منبع سازش جهل و میوه آن چاپلوسی و کرنش‌های جاهلانه است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به آرای ابن عربی در بحث حریت گفت: همانطور که ابن عربی بیان داشته به هر میزانی که هستی خدا را درک کنی به همان میزان بنیانی به دست می ­آوری که همان منها کردن خود و توجه کردن به همگان است و این همان مصداق لااله الاالله است. از این منظر حریت و آزادی نقش تعیین کننده در فهم و دانش و جهت دادن متعالی به علم دارد.

عاملی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان نگرش‌ها را تغییر دارد: بر تاثیر آگاهی و همچنین توجه به حوزه ناخودآگاه تاکید و گفت: با قدرت گرفتن رسانه ها، ناخودآگاه امروزه حوزه تأثیر بیشتری را نسبت به حوزه خودآگاه در دست دارد و همه بنیان آن براساس احترام به فرد است که از منشأ چنین بنیانی می­ توان به تغییر در نگرش افراد دست پیدا کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: جامعه ما وارد مرحله کسی بودن (Somebody) شده است و اگر بخواهیم تغییر اجتماعی در این فضا را مدیریت کنیم باید کسی بودن آن را درک کنیم.

وی افزود: از همین رو در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کرده ­ایم که بایستی به شکل قوی­تری به سراغ ذی نفعان برویم و ذی نفعان با ارائه لایحه و دفاع از آن در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی در تصویب قوانین مربوط به خود مشارکت و همکاری داشته باشند تا آن روحیه کسی بودن تقویت شود.