فناوری نانو از دیروز تا امروز/ از دوران تاریک نانو در دوران پهلوی تا صادرات میلیارد دلاری در چهلمین فجر انقلاب

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو؛ حمیده آقاجانی- با کت و شلوار و کلاه فرنگی در خیابان‌های تهران قدم می‌زدند و پول کشور را برای خرید هر قطعه و وسیله‌ای از کشور‌های اروپایی هزینه می‌کردند. از علاقه به بالا بردن سطح سواد مردم خبری نبود و آن‌ها که ذاتا فرهیخته و با سواد بودند انگشت شمار سعی می‌کردند تا فرزندان خود را به سوی دانشگاه و ادامه تحصیل سوق دهند. تعداد دانشگاه‌های آن زمان بسیار محدود بود و نهایت تحصیل در آن تا مقطع کارشناسی بود و اگر فردی مایل به ادامه تحصیل بود باید به خارج از کشور مهاجرت می‌کرد.

در دنیایی که به سمت مدرنیته و پیشرفت علوم مختلف پیش می‌رفت و هر دانشمندش در رویای کسب جایزه نوبل بود، ایرانی‌های غرق در قحطی و سختی بودند و در بسیاری مناطق از دریافت حداقل امکانات نیز محروم بودند. آن تعداد انگشت شماری هم که در دنیای علم نامی برای خود رقم زده بودند در خارج از ایران به این مهم دست یافته بودند.

انقلاب که پیروز شد ورق برگشت، به مرور تحصیل از مکتب خانه‌ها به مدارس رسید و دانشگاه‌ها مملو از جوانانی که حالا شرایط تحصیل به هر صورت را داشتند. مقاطع تحصیلی ارتقا یافت و نخبگان بسیاری که از ایران کوچ کرده بودند به کشور بازگشتند و ایران توانست در اکثر علوم ورود پیدا کند. امروز و در چهل سالگی این انقلاب پیشرفت‌های علمی ایران از تولید علم و ثبت مقالات علمی تا ساخت ماهواره و صادرات محصولات با فناوری‌های خاص بر هیچ کس در جهان پوشیده نیست. یکی از این حوزه‌ها، فناوری نانو است. ذرات ریزی که به هر حوزه‌ای ورود پیدا می‌کند تحولی شگرف در آن ایجاد می‌کند.

روز‌های پایانی سال ۱۳۷۹ بود که به ابتکار مرحوم ابتکار فناوری جدید به نام نانو به رئیس جمهور وقت ابلاغ شد. شاید ۲ سال زمان زیادی باشد، اما ارزش آن را داشت تا ستاد توسعه فناوری‌های نانو کار خود را آغاز کند و بابی باشد برای رسیدن برای روز‌های بهتر در حوزه تولید علم، زیرا بسیاری از کارشناسان این حوزه معتقدند فنانوری نانو جزئی از موج چهارم انقلاب صنعتی بوده و از آنجا که یک علم میان رشته‌ای است، این قابلیت را دارد که در بخش‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد.

 

شاید یکی از ثمرات و اثرات برنامه ریزی صحیح و مدیریت درست در حوزه نانو صورت گرفت، زیرا با یک دقت نظر دهه اول برای این علم دهه تحقیق و پژوهش و تولید علم بود و بنا بر این بود که طی این مدت تمام اساتید و علاقمندان این حوزه کار آزمایشگاهی و پژوهشی انجام دهند، اما ایران توانست در سال پنجم رتبه ۱۵ تولید علم نانو را کسب کند و در واقع ۵ سال از برنامه‌ریزی‌ها جلو بود، اما این امر موجب نشد تا محققان این حوزه شتابزده عمل کنند بلکه با کیفیت قبل به کار خود ادامه دادند.

از سوی دیگر ستاد ویژه توسعه فناوری نانو برای ارتقا سطح دانش به صورت پایه‌ای و آگاهی بخشی به مردم در سطوح مختلف جامعه، باشگاه دانش‌آموزی نانو در راستای تحقیق و پژوهش دانش‌آموزی با هدف پایدارسازی جریان توسعه منابع انسانی در فناوری نانو را تاسیس کرد. به اذعان مدیران بخش‌های مختلف ستاد فناوری نانو، این باشگاه شرایطی را فراهم می‌سازد تا دانش آموزان با کار گروهی آشنا شوند و توانمندی‌های خود را محک بزنند.

 

 

از سال ۹۳ محققان، اساتید دانشگاهی، دانشجویان و دانش آموزان همه پای کار آمدند و شرایط را به گونه‌ای فراهم کردند تا از مرحله تحقیق به مرحله تولید محصول برسند. از همین سال به مرور و آرام آرام شرکت‌های دانش بنیان در حوزه نانو شکل گرفتند و محصولات خود را با درجه کیفت نانویی تولید و به بازار عرضه کردند.

۳۰ هزار محقق در حوزه نانو فعال هستند
عماد احمدوند مدیر کارگروه ترویج ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ریاست جمهوری با اشاره به اینکه ستاد نانو یک الگوی مشخص برای توسعه نانو طی ۱۰-۱۵ سال گذشته پیش برده است؛ اظهار کرد: در حال حاضر حدود بیش از ۱۳۰ مرکز اعم از دانشکده و پژوهشکده کشور در حوزه فناوری نانو فعالیت دارند؛ همچنان که طی این سال‌ها و خصوصا در طول سال ۹۶ بیشتر از ۱۰۰ مرکز فعال در کشور داشته‌ایم.

مدیر کارگروه ترویج ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ریاست جمهوری افزود: الگوی توسعه نانو در مراکز دانشگاهی ما، الگوی غیرمتمرکز بوده و به صورت متمرکز در چند دانشکده خاص نیست همین امر باعث می‌شود پایداری کار بیشتر شود. اگر دانشکده یا دانشگاهی در واقع قطب نانو باشد و با مشکل مدیریتی یا بودجه‌ای مواجه شود ممکن است کل کار متوقف گردد، اما ما با غیرمتمرکز کردن فناوری نانو، امروز شاهد فعالیت اساتید، دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها در سایر استان‌ها در حوزه نانو هستیم.

احمدوند گفت: همین غیرمتمرکز بودن فعالیت‌های نانو باعث شده بیشتر از ۳۰ هزار محقق در مقطع کارشناسی ارشد به بالا کار پژوهشی در حوزه نانو انجام داده و یا در حال فعالیت باشند.

صادرات بیش از ۴ میلیارد دلار محصولات نانویی
سعید سرکار دبیر ستاد توسعه فناوری نانو معاونت علمی با اشاره به سند چشم‌انداز ده ساله دوم در راستای گسترش کاربرد فناوری نانو اظهار کرد: جمهوری اسلامی ایران تا سال ۱۴۰۴ باید دو درصد از بازار جهانی در حوزه فناوری نانو را در اختیار داشته باشد به همین منظور برای صادرات سالانه یک میلیارد دلار تا سال ۱۴۰۴ هدف‌گذاری کرده است.

وی افزود: بر اساس نقشه راه ترسیم شده حجم صادرات محصولات نانویی در سال ۹۶، قریب به ۶۲/۴ میلیون دلار و در سال ۹۵، بیش از ۳۶/۵ میلیون دلار بوده‌ که نشان دهنده رشد دوبرابری صادرات در سال گذشته است. در سال گذشته، ۴۹ کشور میزبان محصولات نانوی ایرانی بوده‌اند و با تفکیک قاره‌ای کشور‌های واردکننده‌ی محصولات نانویی ایران، آسیا با ۸۸/۳ درصد و اروپا با ۱۰/۲ درصد بالاترین سهم و قاره‌های دیگر، سهمی کمتر از یک درصد دارند؛ بنابراین بیشترین مشتریان نانومحصولات ایران در آسیا واروپا قرار دارند.

سرکار تصریح کرد: فناوری نانو از پتانسیل‌های بالایی برای توسعه صادرات برخوردار است و امکان همکاری با کشور‌های دیگر را دارد.