به گزارش گروه فضای مجازی خبرگزاری دانشجو، دین، راه و روش زندگی است و در این بین دین مبین اسلام بهترین و کاملترین و پیشرفته ترین این روش ها به مقتضای زمان و نوع تکامل بشر است. یکی از مسائل اصلی دین اسلام توجه به رفتارهای فردی و اجتماعی است که با مراجعه به توصیه های ذکر شده در منابع اصیل اسلامی یعنی قرآن کریم و سنت معصومین علیهم السلام بدست می آید.
مهمترین شخصیتی که در زمان ما به طرح بحث پیرامون رفتارهای انسان در قبال خود و غیر خود در سطح کلان و گسترده با عنوان سبک زندگی پرداخته است، رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ایمدظله العالی می باشد. ایشان در سفری که به خراسان شمالی در مهرماه سال۱۳۹۱ داشتند در جمع جوانان، بنیان های این نظریه را طرح نمودند و آن را بخش حقیقی و اصلی تمدن سازی عنوان کردند.
با نگاه به سنت امام هشتم شیعیان حضرت علی بن موسی الرضا علیه آلاف التهیه و الثناء اعم از قول، فعل و تقریرات ایشان می توان سبک زندگی اسلامی را استخراج نموده و در زندگی اجتماعی به کار گرفت. چنانکه ایشان می فرمایند: ما ائمه دیدگانی داریم که شبیه چشمان مردم نیست و نوری در آنان است که شیطان را در آن بهره ای نیست.۱
آموزه های امام به مسائل مختلفی از سبک زندگی اسلامی از قبیل تدبر و اندیشه، نوع لباس پوشیدن، غذا خوردن، بهداشت و نظافت، تعامل با خویشاوندان و سایر اعضای جامعه، تعامل انسان با حیوانات، محیط زیست و … اشاره دارد که مختصراً از نظر خواهد گذشت.
الف- تعامل انسان با خود
اولین زمینه ای که در سبک زنگی باید بدان پرداخته شود، تعامل انسان با خود است که از دیگر تعاملات مهمتر و اساسی تر است.
۱- قلب و دل
حضرت رضا علیه السلام میفرمایند: قلب ها اقبال و ادبار و نشاط و سستی دارند، هنگامی که نشاط و علاقه دارد بینا و فهیم است و هنگامی که بی علاقه و بی نشاط است خسته و کسل است. پس هنگام نشاط و علاقه آن را دریابید و در زمان بی نشاطی و سستی آن را رها کنید. ۲
۲- استمداد از معنویات
شاید شده است که بسیاری از ما در برخی مشکلات مستأصل شده و از انتخاب راه حق درمی مانیم. حضرت رضا ع در اینگونه موارد روشی را توصیه می نمایند. ایشان به ابن اسباط می فرمایند: در غیر وقت نماز واجب به مسجد بیا و دو رکعت نمازگزار و صد مرتبه از خداوند طلب خیر کن. پس از آن بنگر چه چیزی در قلب تو پدید می آید به همان عمل کن.۳
۳- تفکر و تدبر
امام هشتم علیه السلام درباره اهمیت تفکر می فرمایند: عبادت به فراوانی نماز و روزه نیست. عبادت واقعی، تفکر در کار خدای جلیل است. ۴ ایشان عقل را ابزاری مهم شمره و بیان می دارند: دوست هرکس عقل او و دشمن هرکس جهل اوست. ۵
در بین ما انسانها گاهی تلقینات نادرست موجب نزدیک شدن انسان به آنچه که از آن می ترسد شده و اعتماد به نفس را کاهش می دهد و گاهی انسان را تا سرازیری خسران می کشاند. امام در این زمینه می فرمایند: هیچگاه به خودتان تلقین به فقر و تنگدستی و زیاده عمر کردن نکنید زیرا کسی که تلقین ناداری به خود نمود همواره بخل می ورزد و شخصی که به خویشتن وعده زیاد عمر کردن را داد آزمندی گریبانگیرش شود.۶
۴- یادگیری و دانش اندوزی
امام رضا علیه السلام نیز سفارشاتی در این زمینه داشته اند از جمله: کسی که علم ندارد نباید از یادگیری شرم کند. ۷ و نیز از پدرانش از امام علی علیه السلام و از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می فرمایند: دانش گنجینه هایی است و کلید آن پرسش است. بنا براین بپرسید خدا شما را مورد رحمت خویش قرار دهد زیرا در پرسش چهار گروه پاداش می گیرند: پرسنده، استاد و معلم، شنونده، گیرنده پاسخ و دوستدار پرسش. ۸
۵- تلاش ، کسب و کار
در اهمیت کار و تلاش همین بس که انبیاء و ائمه علیهم السلام همه در پی کار و تلاش و کسب روزی حلال به انواع گوناگون بوده اند و هیچگاه آن را مایه حقارت به شمار نمی آوردند. امام رضا علیه السلام اجر کار و تلاش برای روزی حلال را بیش از جهاد در راه خدا دانسته است. ۹ و در جایی می فرمایند: اگر مردی دچار تنگدستی شد، به ضمانت خدا و پیامبرش ص به میزان غذای مورد نیاز خانواده اش وام بگیرد و اگر پیش از بازپرداخت وام خود وفات یافت، بر عهده پیشوای مسلمانان است که وام وی را بپردازد. ۱۰
امام در خصوص چگونگی و کیفیت کسب و کار فرمودند: رسول خدا صلی الله علیه و آله از معامله غرری(زیانبار) و داد و ستد با مضطر نهی فرمود. ۱۱ و نیز در حدیثی از حضرت آمده است: کم فروشی عامل پیدایش قحطی و کمبود از سوی خداست. ۱۲
۶- رعایت نکات بهداشتی
امام علیه السلام در موارد متعددی با ذکر نکات بهداشتی توصیه هایی جهت جلوگیری و پیشگیری از ابتلا به امراض مختلف نموده اند. به عنوان نمونه: هرکس بخواهد ناراحتی مثانه نداشته باشد ادرارش را حبس نکند هرچند بر مرکب خود سوار باشد.۱۳
به منظور اجتناب از ابتلا به نفخ( تولید و تجمع گاز در معده) باید هفته ای یک بار سیر مصرف کنید. برای سالم نگه داشتن دندانها از پوسیدگی، پیش از صرف هر نوع شیرینی شکردار یک لقمه نان بخورید. ۱۴
همیشه غذای خود را با نمک شروع کنید. زیرا نمک به معالجه هفتاد بیماری که برص(پیسی) یکی از آنهاست کمک می کند. از غذا باید موقعی استفاده شود که کمتر داغ باشد.۱۵و… همچنین ایشان نکاتی را جهت داشتن بدنی سالم و با نشاط اشاره نموده اند: سرکه ذهن را تیز و عقل را افزون می کند. ۱۶
و نیز: پسران تازه متولد شده خود را در هفتمین روز تولد ختنه کنید. این کار سلامت عمومی آنها را بهبود می بخشد و موجب افزایش وزن آنان می شود.۱۷ ونیز در خصوص نظافت محیط فرموده اند: نظافت و جارو کردن محیط زندگی روزی را افزایش می دهد. ۱۸
۷- زینت و آراستگی
ذکر احوال پیامبر مکرم اسلام صلی الله علی و آله و جانشینان بر حق ایشان در تاریخ، خود بیانگر جایگاه زینت و آراستگی است. درخصوص امام هشتم مرویست ایشان همواره از بخور عود هندی تازه و سپس از گلاب و مشک استفاده می کرد. ۱۹ و خود ایشان در سفارشاتی فرموده اند: خوب است که مرد هر روز از عطر و بوی خوش بهره گیرد و اگر نتوانست یک روز در میان و اگر نتوانست هرجمعه. ۲۰
حسن بن جهم گوید: امام رضا علیه السلام را دیدم که خضاب می کرد. به ایشان گفتم: فدایت شوم! آیا خضاب می کنید؟ امام فرمود: آری، آراستگی بر عفت زنان می افزاید؛ زنان چون شوهرانشان آراستگی را ترک نموده اند، عفت را رها کرده اند. آنگاه فرمود: اگر آراسته نباشی، آیا دوست داری که همسرت نیز مانند تو آراسته نباشد؟ گفتم: نه. فرمود: او نیز چنین است. ۲۱
۸- خوردن و آشامیدن
مسئله خوردن و و آشامیدن و کیفیت آن چیزی است که تمام انسانها با آن سر و کار داشته و در طول زمان تحقیقات مختلفی روی آن انجام گرفته است و حتی این موضوع آن قدر مهم است که عدم رعایت صحیح آن موجب بیمایی های متعدد می شود. امام در این زمینه می فرمایند: به اندازه ای غذا بخور که متناسب بدنت باشد وبیشتر از آن ارزش غذایی ندارد و هرکس به اندازه بخورد او را سود بخشد و همچنین است آشامیدن آب. ۲۲
و نیز از قول پدرشان علی بن ابی طالب علیه السلام می فرمایند: طعامی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله حاضر ساختند آن جناب انگشت مبارک خود را داخل آن نمود چون گرم بود فرمود آن را واگذارید تا سرد شود زیرا که برکت طعام سرد زیادتر است و حقتعالی ما را به طعام گرم اطعام نفرموده است بلکه گرم نمودن از فعل ماست. ۲۳
۹- خواب و بیداری
حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در زمینه خواب و بیداری می فرمایند: خواب روی مغز اثر می گزارد و بدن را محکم، منظم و در تعادل صحیح نگه می دارد روی پهلوی راست(دربستر) دراز بکشید و آنگاه به پهلوی چپ بچرخید. در حال خواب، ممکن است از چپ به راست و بالعکس بچرخید اما در هنگام بلند شدن از خواب باید روی پهلوی راست دراز کشیده باشید. در ذهنتان تمرین کنید که خواب آرامی داشته باشید و عادت کنید که دو ساعت پیش از برآمدن روز از بستر برخیزید…۲۴ خواب[به موقع و به اندازه] به تن، قدرت و نیرو می بخشد.۲۵
۱۰- تفریحات ناسالم
امروزه در دسترس تمامی انسانها انواع بازی ها و سرگرمی ها وجود دارد که اسلام فقط از برخی از آنها به دلیل حکمت های الهی نهی فرموده است. امام هشتم علیه السلام می فرمایند: خدا بندگانش را از همه قمارها(: بازی های دارای برد و باخت) نهی و به اجتناب از آن ها امر فرمود و آن ها را رجس و پلیدی نامید و فرمود: پلیدی هایی هستند که گرایش به آنها برخاسته از وسوسه های شیطان است، پس از آنها بپرهیزید… . ۲۶
ب- تعامل انسان با هم نوعان
۱- خانواده
رکن اصلی خانواده پدر و مادر هستند. در اهمیت رفتار انسان با والدین همین بس که خداوند در قرآن دستور به احسان پدر و مادر را بعد از دستور به پرستش خویش مطرح نموده است. سفارش امام در قبال والدین چنین است: بدان که حق مادر لازم ترین حقوق و واجب ترین آن است… ۲۷ بر تو باد به فرمانبرداری از پدر و نیکی به وی و فروتنی و خاکساری در برابر او و بزرگ داشتن و گرامی داشتن او و نیز آرام سخن گفتن در حضورش، زیرا پدر ریشه و پسر شاخه اوست… . ۲۸
نمونه های دیگری از سفارشات امام در خصوص خانواده: در میان برادران، برادر بزرگ تر دارای مقام و منزلت ویژه ای است و در خانواده جایگاه پدری دارد. ۲۹ رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرگاه نام فرزند خود را محمد برداشتید او را اکرام کنید و در مجالس مکان او را وسیع کنید و روی خود را بر او ترش نکنید. ۳۰ برای خانواده ی خود بهره ای از قرآن قرار دهید تا برای خانواده گشایش حاصل شود، خیر فراوان گردد و اهل خانه در برکت و فزونی باشند.۳۱
در قیامت آن کس به من نزدیک تر است که در دنیا خوش اخلاق و نسبت به خانواده خود نیکوخوتر باشد. ۳۲ شایسته نیست که زنی خانواده شوهرش را آزار دهد و با آنان به خوبی سخن نگوید.۳۳ هر مردی که زنش را خشنود کند، خداوند در روز قیامت مسرورش خواهد کرد.۳۴ در هزینه خانواده اسراف نکنید که خدای بزرگ اسراف را نمی پسندد.. ۳۵
۲- خویشاوندان
سفارش به خویشان نیز پس از سفارش به خانواده از مهمترین مسائل اجتماعی دین مبین اسلام است. امام در این خصوص فرمودند: خدا تقوای الهی را با صله همراه ساخت، پس هرکس صله ی رحم نکند تقوای الهی ندارد، در نتیجه دیگر اعمال نیکش پذیرفته نیست و کار او پیامدهای دنیوی و اخروی سختی خواهد داشت.۳۶
۳- هم کیشان و شهروندان
در سفارشات ائمه اطهار صلوات الله علیهم اجمعین پس از خانواده و خویشاوندان توجه به سایر مسلمین، هم کیشان و سپس شهروندان لحاظ شده است. امام رضا علیه السلام در مواردی می فرمایند: هدیه، کینه ها را از دل ها می زداید. ۳۷ یکدیگر را دوست داشته باشید و دست یکدیگر را بفشارید و به هم خشم نگیرید.۳۸ همدیگر را گاه گاهی ملاقات کنید تا دوستیهایتان برقرار بماند. مصافحه و دست به دست هم بدهید ولیکن هیچگاه بر یکدیگر بلند پروازی نکنید.۳۹
هر کس در قبال خوبی دیگران، تشکر نکند، از خداوند تشکر نکرده است.۴۰ بحث های خصومت آمیز دوستی های کهن را از بین می برد و پیوندهای محکم را سست می سازد.۴۱ هیچ مؤمنی نیست که قبر مؤمنی را زیارت کند و هفت بار نزد او سوره قدر بخواند، جز اینکه خدا او و صاحب قبر را بیامرزد. ۴۲
۴- مستضعفان
نمونه ای از سفارش امام در قبال مستضعفان چنین است: کسی که با فقیری ملاقات کند و طریق سلام کردنش مانند اغنیاء نباشد (یعنی به طریقی به او سلام کند که کاشف از بی اعتنایی به او باشد) خداوند را فردای قیامت ملاقات می کند در حالی که بر او غضبناک است.۴۳
۵- تعامل مردم و نظام اسلامی
امام در خصوص لزوم وجود حاکم می فرمایند: …هیچ فرقه و ملتی را نمی یابیم که پایدار مانده و زندگی کرده باشند، مگر با داشتن فرمانروایی قوامبخش و (این از آن روست) مردم ناچارند برای امر دین و دنیای خود حاکمی داشته باشند تا آن ها را سرپرستی کند… و زندگی مردم بدون آن حاکم، قوام و سامان نمی یابد…. ۴۴
و نیز در خصوص عملکرد کلی در اجتماع می فرمایند: هرگاه کارگزاران دروغ بگویند باران بازداشته شود. ۴۵ و نیز فرموده اند: هرگاه مردم گناه تازه ای مرتکب شوند که در گذشته انجام نمی دادند خدا آنان را به گرفتاری (وبیماری) تازه و بی سابقه مبتلا کند. ۴۶
ج- تعامل انسان با محیط
۱- نگهداری و بهره گیری از حیوان
به رغم زندگی شهری و ماشینی امروز امام هشتم علیه السلام سفارشاتی در خصوص نگهداری حیوانات داشتند اند که به یک نمونه اشاره می کنیم: شایسته نیست خانه ای از سه چیز تهی باشد که آن سه، مایه آبادانی خانه اند: گربه، کبوتر و خروس و بد نیست که با خروس مرغی هم باشد. ۴۷
۲- تعامل انسان با محیط زیست
تأثیرات محیط زیست بر زندگی انسان را نمی شود نادیده گرفت لذا امام نیز در این زمینه فرمایشاتی داشته اند. از جمله: آنچه که می خوریم و می نوشیم و چگونگی خوردن و آشامیدن هم اثرات خوب و هم آثار بدی بر بهداشت دارد. نیروی حیاتی روح، تابع اختلاط خوی، طبع و نظام بدن است و بدن به نوبه ی خود به شرایط اقلیمی بستگی دارد و تحت تأثیر آن است. این شرایط درجه ی تغییرات را در جو محل زندگی مشخص و تنظیم می کنند. بدن مطابق با خنکی یا داغی اقلیم(آب و هوا) عکس العمل نشان می دهد. اگر اقلیم متعادل، خوشایند و مناسب باشد، خوی، طبع و نظام بدن را متعادل نگه می دارد طبیعت، فعالیت و رفتار سازمان بدن را اصلاح می کند. ۴۸
ارجاعات
۱جوادی آملی،عبدالله، قرآن حکیم از منظر امام رضا علیه السلام ، ترجمه زینب کربلایی، ص۵۶
۲همان، ص۲۷۱
۳همان، ص۲۷۳
۴جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۶۹
۵جوادی آملی،عبدالله، قرآن حکیم از منظر امام رضا علیه السلام، ترجمه زینب کربلایی، ص۲۰۰
۶حجازی، سید عبدالرسول، میراث امامان، ص۴۳۹
۷جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۸۲
۸طبسی، محمد محسن، امام رضا علیه السلام به روایت اهل سنت، ص۱۹۲
۹جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۸۵
۱۰همان، ص۲۳۴
۱۱همان، ص۶۱۲
۱۲همان
۱۳همان، ص۱۰۱
۱۴احمد شریف، بازتاب شخصیت علمی امام رضا ع … ، مجموعه آثار دومین کنگره جهانی امام رضا(ع) ج۱ص۳۷۷
۱۵همان، ص۳۷۹
۱۶جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۱۳۳
۱۷احمد شریف، بازتاب شخصیت علمی امام رضا ع … ، مجموعه آثار دومین کنگره جهانی امام رضا(ع) ج۱ص۳۷۹
۱۸جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۶۹۳
۱۹همان، ص۱۷۰
۲۰همان، ص۱۷۱
۲۱جوان، فهیمه،بهار زندگانی با امام مهربانی، موسسه خدمات مشاوره جوانان و پژوهشهای اجتماعی، ص ۲۸
۲۲ جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات ، ص۱۴۳
۲۳شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام، ترجمه آقا نجفی، ج۲ص۲۷۷
۲۴ احمد شریف، بازتاب شخصیت علمی امام رضا ع … ، مجموعه آثار دومین کنگره جهانی امام رضا(ع) ج۱ص۳۷۷
۲۵جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۹۸
۲۶همان، ص۲۰۵
۲۷همان، ص۲۲۳
۲۸همان، ص۲۲۵
۲۹همان، ص۲۶۷
۳۰شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام، ترجمه آقا نجفی، ج۲ص۲۶۷
۳۱جوان، فهیمه، بهار زندگانی با امام مهربانی، موسسه خدمات مشاوره ای جوانان و پژوهش های اجتماعی، ص ۱۴
۳۲همان، ص ۳۰
۳۳همان، ص ۳۴
۳۴همان، ص ۴۰
۳۵جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۶۲۹
۳۶ همان ، ص۲۱۳
۳۷جوان، فهیمه،بهار زندگانی با امام مهربانی، موسسه خدمات مشاوره جوانان و پژوهشهای اجتماعی، ص ۲۰
۳۸همان، ص ۵۰
۳۹حجازی، سید عبدالرسول، میراث امامان، ص۴۳۷
۴۰همان، ص ۵۶
۴۱همان، ص ۶۰
۴۲جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۳۷۵
۴۳ارفع، سیدکاظم، سیره عملی اهل بیت علیهم السلام حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام، ص۴۴
۴۴جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات، ص۴۳۱
۴۵ همان ، ص۷۱۹
۴۶همان، ص۱۰۵
۴۷همان، ص۶۴۴
۴۸احمد شریف، بازتاب شخصیت علمی امام رضا ع … ، مجموعه آثار دومین کنگره جهانی امام رضا(ع) ج۱ص۳۷۷
منابع
شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السلام، ترجمه آقا نجفی، ج۲
جوادی آملی،عبدالله، مفاتیح الحیات
طبسی، محمد محسن، امام رضا علیه السلام به روایت اهل سنت
احمد شریف، بازتاب شخصیت علمی امام رضا ع … ، مجموعه آثار دومین کنگره جهانی امام رضا(ع) ج۱
جوادی آملی،عبدالله، قرآن حکیم از منظر امام رضا علیه السلام، ترجمه زینب کربلایی
حجازی، سید عبدالرسول، میراث امامان
جوان، فهیمه، بهار زندگانی با امام مهربانی، موسسه خدمات مشاوره ای جوانان و پژوهش های اجتماعی
ارفع، سیدکاظم، سیره عملی اهل بیت علیهم السلام
منبع: سمعک نیوز