به گزارش گروه فضای مجازی« خبرگزاری دانشجو»، در سال 1380 یک پزشکی ایرانی بعد از اخذ مدرک دکترا در علم ژنتیک وارد کشور شد. ورود این پزشک همزمان مصادف بود با تشییع پیکر شهدای گمنامی که تفحص شده بودند و قرار بود تدفین شوند.این پزشک جوان همراه با تیمی که در اختیار داشت در مورد شناسایی هویت شهدای گمنام با استفاده از علم ژنتیک اعلام آمادگی کرد تا اینکه بالاخره توانست مسئولان را به صدور مجوز شناسایی شهدا راضی کند.
ماجرای ورود سپاه به شناسایی ژنتیکی شهدا
دکتر «محمود تولایی» رئیس مرکز تحقیقات ژنتیکی نور و مجری و طراح تعیین هویت ژنتیکی شهدای گمنام، ناگفته ها و رازهای زیادی را مطرح می کند. شاید نخستین سوال این باشد که چرا پزشکی قانونی که متولی امر ژنتیک کشور است، در موضوع شناسایی شهدا وارد نشده است؟! که پاسخ آن است که پزشکی قانونی می گوید این موضوع ارتباطی به آنها ندارد برای همین سپاه وارد شده است. اما تولایی می گوید: ابتدا این امر ازسازمان پزشکی قانونی درخواست شد و اسناد و مدارک نشان می دهد که در سال 1381 موضوع شناسایی مولوکولی پیکرشهدا از سوی کمیته جستجوی مفقودین در ستاد کل به وزارت بهداشت و تمام گروه های مرتبط با آن وزارتخانه خواسته شد که در این طرح فعالیت کنند. اما آنها اعلام کردند به علت فقدان تکنولوژی مربوط در کشور، این کار عملی نیست. و در جواب تاکید اداره کل، مبنی برنیاز مبرم به این مورد، پزشکی قانونی می پذیرد به شرط آنکه بودجه در اختیارش قرارگیرد و لذا با وجود سنگینی بودجه، ستاد کل اعلام آمادگی می کند تا اینکه پزشکی قانون در آخر مراتب ناتوانی خود را اعلام می کند! البته ابلاغیه ای از سوی ستاد کل نیروهای مسلح وجود دارد که طی آن مسئولیت کامل رسیدگی به شهدای گمنام جنگ تحمیلی از تفحص تا شناسایی هویت اجساد به عهده ستاد جستجوی مفقودین است.
تفحص شهدا، دروازه ورود علم ژنتیک به ایران!
در سال 1381ما وارد کار شدیم و پس از اعلام طرح ها کار پژوهشی را آغاز کردیم. یعنی به نحوی می توان گفت که از سال 1381 ژنتیک وارد موضوع کار شد و درست زمانی که هنوز علوم تخصصی وارد پزشکی قانونی نشده بود و توانایی در سطوح خیلی ابتدایی قرارداشت مثلا در حد تشابه لکه های خون و ... به دلیل شهدای گمنام و شناسایی آنها بود این علم و تخصص وارد ایران و کار پزشکی قانونی شد. یعنی می توان گفت که تشخیص هویت با علم ژنتیک به برکت شهدا در ایران تقویت شد.
بومی سازی بانک ژنتیک
تولایی می گوید آنقدر پیشرفت داشتیم که برخی از پرونده های پیچیده پلیس وپزشکی قانونی را گروه ما انجام می داد. حتی پزشکی قانونی به دنبال این بود که نرم افزار خاصی را برای کمک به این امر، ازخارج از کشور خریداری کند. اما مخالفت کردیم؛ زیرا اطلاعات نژادی و ژنی مردم ایران در شبکه های وب بیس در اختیار بیگانگان قرار می گیرد. و به همین دلیل خودمان در داخل یک نرم افزار بر این اساس طراحی کردیم به طوری که انطباق ژنتیکی بین نمونه های مختلف را بررسی می کند.
40 هزار خانواده شهید چشم انتظار فرزندان خود
رئیس مرکز تحقیقات ژنتیکی نور، در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا بانک اطلاعات ژنتیکی از والدین شهدا دارید می گوید: نیازی نیست که این کار انجام شود. تنها کافی بود که اطلاعات جامعه هدف ما یعنی پدرانی که فرزندان مفقود دارند را جمع آوری کنیم. یعنی خانواده هایی که هنوز شهید خود را تحویل نگرفته اند. گفته می شود حدود 40 هزار نفر هستند. اما دقیق نیست و آمار دقیق را باید از بنیاد شهید و سردار باقرزاده ( فرمانده کمیته جست و جوی مفقودین) پرسید. همین طور پس از جنگ و بعد از تفحص میادین مین و نبرد بسیاری از اجساد یافته شده به صورت گمنام در جای جای کشور دفن شدند و این دقیقا قبل از آغاز پروژه تشخیص هویت بوده است. و همین طور تعداد زیادی از اجساد هم در مناطق برون مرزی وجود دارند و پیدا نشده اند. و عملا نمی توان گفت که این تفحص چندسال دیگر به طول می انجامد تا همه شهدا پیدا شوند.
بنابر این، اجرای نمونه گیری از والدین حاضر، جهت یافتن شهدای گمنامشان نمی تواند از دغدغه های آنها بکاهد، زیرا در این صورت، پس از 30سال این انتظارپیش می آید که به زودی خبری از عزیزانشان به دست بیاید.
بنیاد شهید هنوز نمونه خون والدین شهدا را تحویل نداده است
قرار بر این شد که در غالب طرح «پایش» سلامت خانواده ها و بررسی سلامت آنها، یک نمونه خون پدر و مادرهم از آنها تهیه و در اختیار ما قرارگیرد. تا هرزمان که هرکدام از این عزیزان پیدا شدند با همراه داشتن مستندات به خانواده ها مراجعه شود. البته این کاربه کندی درحال انجام است. بنیاد شهید اخیرا قول دادند که تیم پایش سلامت برای این امر تشکیل دهند البته ما 6سال پیش چنین درخواستی داده بودیم و در حال حاضر هم خود ما کار نمونه گیری از خانواده ها را انجام می دهیم.
مرحله اول: آزمایش آناتومی پیکر شهید
نمونه هایی که از مناطق عملیاتی برای ما آورده می شوند، همه دارای کارت سبزی هستند که راجع به محل و زمان یافته شدن پیکر شهید است وبعد پیکرها مورد آزمایش های آناتومی و پیکرشناسی قرار می گیرد.
مرحله دوم: تعیین کد و اندازه گیری استخوان ها
در مرحله بعد، پرونده ای با یک کد برای او تشکیل می شود و تمام استخوانهای طولی و اندامی که موجود است، اندازه گیری و اجزاء همراه آن را جداسازی می کنند. حتی ممکن است قسمت هایی از پیکر، به وسیله عناصر طبیعی، مثل آبرفت جابه جا شده باشد که تا جایی که امکان دارد جمع آوری می کنیم و تمام اطلاعات درپرونده درج می شود و تنها مورد استناد همان کد تعیین شده است و از آن پس ما با آن کد کار داریم. وقتی هم آزمایش تمام شد در پرونده درج می شود و تمامی اطلاعات تنها دست رئیس گروه است و دیگر کسی نمی داند که این استخوان برای چه کسی است، چرا که همه تنها کد دارند.
مرحله سوم: به دست آوردن نمونه DNA
در مرحله سوم، آزمایش ها آغاز می شود. به دست آوردن DNAباکیفیت بهتر، با آسیب کمتر و رشته های کامل ترمطابق با پروتکول های استاندارد که قابل استفاده در تست های آزمایشگاهی باشد و پس از تلخیص به بخش کنترل کیفیت منتقل شده و پس از تایید، وارد مراحل بعدی می شود و در غیر این صورت، مجددا به مراحل قبل باز می گردد. همچنین ممکن است تعداد زیادی نمونه به ما ارجاع نمایند که در نوبت رسیدگی و بررسی های آزمایشگاهی قرار می گیرند. و پس از تشخیص و قرار گرفتن در بانک اطلاعاتی اینترنتی، فورا با نمونه مشابه مطابقت پیدا کرده و به ما هشدار می دهد.
روایت شناسایی پیکر شهید صبوری
دکتر تولایی که مسئولیت گروه تشخیص هویت ژنتیکی شهدا را برعهده دارد همان فردی است که توانست همراه با گروهش پیکر یکی از شهدای کهف الشهدای تهران (شهید صبوری) را شناسایی کند،دراین زمینه می گوید: مادر شهید صبوری در تمام مراسم تشییع پیکر شهدای گمنام حضور داشتند. و همیشه عکس شهید خود را همراه داشت. این مادر شهید در سال 1389 به معراج شهدا مراجعه و درخواست نمونه گیری داشت و ما بنابر وظیفه این کار را در مهر همان سال انجام دادیم و در نوبت جهت بررسی قرار گرفت. بعد در سال 1392 پیگیری ها نتیجه داد. البته پیکر شهید صبوری در سال 1388 پیدا و تدفین شده بود. و نمونه هایی که ازاستخوان او تهیه شده بود، به علت تخریبی که دراثر گذشت زمان و فرسایش زیاد در طبیعت برای آن ایجاد شده بود، کار استخراج DNA مطلوب را بسیار سخت کرده بود و به همین دلیل، نمونه ها کاملا قابل استناد نبود. پس از آن به صورت کامپیوتری تطابق انجام شد و اطلاعات به دست آمده با مادر شهید مطابقت پیدا کرد و در تاریخ 8 اسفند 92 به ایشان اطلاع دادیم و ایشان به معراج آمدند و با لبخند رضایت اجر ومزد خستگی های ما را برطرف کردند. همچنین خدمت خانواده شهید ابوطالبی که در کهف و الشهدای کلک چال مدفون است، رسیدیم.
استخوان شهدا در معراج نگهداری می شود
دکتر تولایی در مورد وضعیت نگهداری از استخوانهای شهدا می گوید: ما قسمت کوچکی از آن ها را برداشت کرده و پیکر به معراج منتقل می کنیم. در صورت مشخص بودن منطقه عملیاتی و یگان، به خانواده ها اطلاع داده تا جهت دادن نمونه خون مراجعه کنند. در غیر این صورت ممکن است زودتر دفن شود.
امکان اشتباه میان پیکر شهدای ایرانی و عراقی وجود ندارد
این کارشناس و محقق در مورد اینکه آیا تا به حال در تشخیص نمونه ای اشتباه داشته اید؟ مثلا نمونه متعلق به یک عراقی بوده باشد می گوید: وقتی تفحص در مناطق جنگی مشترک انجام می شود، تیم مشترکی از ایران وعراق حضور دارند و سپس در معراج شهدای اهواز مورد بررسی مجدد قرار می گیرند. بر اساس لباس، کفش، متعلقات و ملزومات باقی مانده تشخیص انجام می شود. حتی ما تصویر برداری می کنیم وریز مشاهدات نوع ملزومات یافت شده یاداشت می کنیم و بنا براین امکان اشتباه وجود ندارد.
گاهی اجساد شهدا سالم پیدا می شوند
گاهی جسدی با هیبت کاملا سالم به دست می آید که به نوع مکان دفن بستگی دارد مثلا در یک نمکزار یا شرایط ویژه ای که بدن حالت مومیایی پیدا می کند.
شناسایی 150 شهید از طریق علم ژنتیک
در ابتدای کار، حتی هیچ کدام از پروتکل های کشورهای پیشگام دراین امر را در اختیار نداشتیم تا بتوانیم از طریق اینترنت و مقالات اطلاعاتی استخراج کنیم. به همین دلیل مجبور شدیم ده ها پایان نامه اجراکنیم تا انواع روشهایی که ممکن است را به دست بیاوریم. وتقریبا از سال 1386 قادر به پاسخگویی بودیم به علاوه که مشکل دیگری که در سال 1391 مرتفع شد این بود که نرم افزار اصلی مورد نیاز را طراحی کردیم. در حوزه ژنتیکی جنایی که یک لکه خون وجود دارد و 5 مظنون کار سختی نیست، ولی زمانی می بینیم یک پیکر شهید در اختیار است و 10هزار مادر شهید، سخت است. که این نرم افزارطراحی شده و در چهارمین همایش انفورماتیک رونمایی شد که دست یابی به این نرم افزار مطلوب دست یابی به بررسی های ژنتیکی را تسریع کرد. با این حال توانسته ایم 150 شهید را شناسایی کنیم.
منبع: شهدای ایران
ارسال نظرات