چرا مساجد محل زندگی نیستند؟

 

مسجد نیز به محلی اطلاق می‌شود که جایگاه عبادت و خضوع در برابر حق تعالی است؛ البته مسجد در طول تاریخ اسلامی تنها جایگاه عبادت را نداشته، بلکه از صدر اسلام محل تعامل‌ و ارتباطات جامعه اسلامی‌ بوده و علاوه بر کارکرد عبادی، کارکردهای دیگری مانند فرهنگی‌، اجتماعی، سیاسی، آموزشی، تربیتی‌، حقوقی و نظامی ‌نیز داشته است.

 

مسجد محل گرد هم آمدن مردم، پایگاه قضایی، جایگاه امور حسبه اداری و شهری، محل اطلاع رسانی به مردم، محل رفع مشکلات مردم، پایگاه جهاد و نهضت، پایگاه علمی و مرکز آموزش، مقوم فرهنگ اسلامی و الهی و از این دست امور بوده است. در حال حاضر نیز با توجه به مقتضیات زمان کارکرد‌های دیگری مانند کارکرد رسانه‌ای و کارکرد اقتصادی و غیره نیز می‌توان برای آن متصور بود‌.

 

ولی مساجد کنونی به دلیل رکود و ضعف و نقصان در بعضی از این کارکردها، نتوانسته‌اند به جایگاه شایسته‌ای در جامعه اسلامی ‌برسند و با بسیاری از مردم ارتباط و تعامل سازنده و مثبت داشته باشند و به نیازمندیهای مردم پاسخ مناسب ارائه دهند. بنابراین مهم‌ترین مسئله در میان مسئله‌های موجود مساجد، تبیین‌نشدن کارکردهای مسجد طراز اسلامی ‌و کاستی در کارکردهای کنونی مساجد است که به نظر می‌رسد قبل از هر اقدامی ‌باید به تبیین درست آن ها و مشخص‌ کردن راهکارهای به فعلیت رساندن این کارکردها پرداخت.

 

شناسایی عناصر تاثیر‌گذار در مدیریت مسجد نیز مانند ویژگی‌ها و توانمندی‌های امام جماعت در مدیریت محتوایی مساجد، ویژگی‌ها و توانمندی‌های هیئت امنا در مدیریت اجرایی مساجد‌، شایستگی‌های فعالان فرهنگی و منابع انسانی مسجد (کارگزاران)، ساختار مدیریتی مساجد (‌وظایف و اختیارات‌) و شایستگی‌های نمازگزاران (مأمومین) اهمیت دارد.

 

به لحاظ ساختاری، جغرافیا و جایگاه قرارگیری مساجد در شهر نیز بین زمان حال و گذشته تفاوت وجود دارد. در گذشته مساجد در مرکز شهر بوده و تمام شهر به طور مدور گرد مسجد بنا می شده و به همین جهت مساجد محل عبور و مرور و دیگر فعالیت ها بوده و مردم پیوسته با آن در ارتباط بوده اند. اما معماری کنونی به گونه ای است که مساجد خیلی عادی و در گوشه و کناری از شهر - همانند دیگر ساختمان ها - ساخته شده و به هیچ عنوان محل تعامل افراد و ارتباط با مردم نیست. این عامل نیز از عواملی است که نقش مساجد را کمرنگ جلوه می دهد.

 

در صورتی که جایگاه مساجد به حالت گذشته بازگشته و دارای نقشی پررنگ و تاثیر گذار در جامعه گردد، این امر سبب تغییر در شیوه کلی سیر و سلوک جامعه گشته و آثار بسزایی خواهد داشت.

 

مساجد با تقویت روحیه دینداری افراد، تأثیری انکارناشدنی بر افراد و به تبع آن، جامعه دارند. افراد در تعامل با مساجد با مبانی اسلامی که بر رعایت حقوق اجتماعی تأکید دارد، بیشتر از دیگر مردم آشنا شده، در نتیجه در رعایت حق‌الناس و حقوق اجتماعی بیشتر می‌کوشند. همچنین مساجد با تقویت نفس لوامه، که انسان را هنگام سرپیچی از قوانین و مقررات و اسلامی سرزنش می‌کند، زمینه کنترل اجتماعی و مبارزه با انحرافات اجتماعی را فراهم می‌سازد. در نتیجه مساجد در تربیت مردم و کنترل درونی افراد نقشی اساسی دارند.

 

از طرف دیگر مساجد با تقویت همبستگی اجتماعی، جلوی تفرقه را می‌گیرند. در مسجد مردم از هر قشر و گروهی که باشند، در صفوف نماز بدون توجه به جایگاه اجتماعی و نژاد، برادروار در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند که این امر، کمک شایانی به ایجاد وحدت و همدلی در میان اقشار مختلف جامعه می‌کند. ثمره این وحدت و همدلی، کاهش عوامل تنش‌زا در جامعه و حفظ سلامت اجتماعی است. همچنین مساجد محل همنشینی مومنین با یکدیگر و آشنایی آنان با هم و در نتیجه باعث ایجاد شبکه ی اجتماعی ای با رویکرد الهی و اسلامی هستند.

 

از دیگر کارکردهای مساجد تعلیم آموزه های دینی و فرهنگ مرتبط با اسلام است که موجب شناخت فرهنگ خودی و روشنگری نسبت به تهاجم فرهنگی و به تبع مبارزه با تهاجم فرهنگی شده که به طور قطع آثار مثبتی را در پی خواهد داشت.

 

از طرف دیگر نیز مسجد سبب ایجاد آرامش و امنیت روانی افراد جامعه است و می توان آن را محلی امن در شرایط غیر آرام به حساب آورد . یکی از نویسندگان غیرمسلمان به نام ج.هوگ می‌نویسد: «مسجد در سرزمین‌های اسلامی به عنوان پناهگاهی برای زندگی پرآشوب و پرتلاطم شهر به شمار می‌آید.»

 

از دیدگاه بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی نیز مساجد نقشی محوری دارند؛ از نظر ایشان مسجد خنثی‌کننده نقشه‌های دشمن، مرکز انقلاب و تداوم آن، مرکز جنبش و حرکت‌های اسلامی و غیره است.

 

بحث پیرامون مسجد و جایگاه آن و تاثیر بر جامعه و سبک زندگی فراوان است که مجالی وسیع تر می طلبد لذا به همین مقدار بسنده می کنیم. امید است جایگاه مساجد مجددا به جایگاهی که در دوران طلایی تمدن اسلامی داشته اند بازگشته تا همچون گذشته شاهد درخشیدن مساجد وتاثیرگذاری آنان بر جامعه و سبک زندگی مردم باشیم.

 

/دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق(علیه السلام)/