اعتکاف؛ تنها با خدا در میان جمع/ جزوه‌های دانشجویی در کنار سجاده

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ سیزده، چهارده و پانزده ماه رجب (ایام البیض) روزهای سپید سال هستند و به راستی «سپید» بهترین لقب است برای ایامی که با میلاد مولود کعبه آغاز می‌شوند.

پارسال همین روزها بود که شب 13 رجب برای معتکف شدن وارد مسجد دانشگاه تهران شدم. هنوز طعم شیرین خنکای غروب دوازده رجب را خوب به خاطر دارم و چهره کسانی را که موفق به ثبت‌نام نشده بودند، اما با هزار امید و آرزو پشت در 16 آذر ایستاده بودند تا شاید کسی که قبلا ثبت‌نام کرده نیامد و آنها توانستند به جای او معتکف شوند.

هنوز چهره خانمی که به همراه همسرش به اعتکاف آمده بود خاطرم هست وقتی که می‌گفت همسرش به دلیل تعداد کم آقایان توانسته به راحتی ثبت‌نام کند اما او پشت تعداد زیاد خانم‌ها مانده و با هزار امید و آرزو همراه همسرش به دانشگاه آمده و در آخرین دقایق موفق شده معتکف شود.

استقبال گسترده دانشجویان از اعتکافی که با امتحانات مقارن شده است

چندین سال است که مراسم اعتکاف در کشور رونق گرفته و هر ساله شاهد استقبال گسترده اقشار مختلف مردم از این مراسم عبادی هستیم. دانشجویان هم در این سال‌ها همراه و همگام با سایر مردم و حتی بیشتر و پر شورتر از آنها در این مراسم شرکت و با این حضور خود، نوع دیگری از زندگی را تجربه می‌کنند.

امسال هم با وجود این که ایام اعتکاف با زمان امتحانات مقارن شده، اما استقبال از اعتکاف کاهش پیدا نکرده، به گونه‌ای که حجت‌الاسلام قریشی، معاون فرهنگی و سیاسی نهاد رهبری در دانشگاه‌ها در گفت‌وگو با «خبرگزاری دانشجو» عنوان کرده است: «امسال بیش از 55 دانشگاه مراسم اعتکاف برگزار می‌کنند و بیش از 17 هزار دانشجو برای شرکت در این مراسم ثبت نام کرده‌اند».

اعتکاف، عبادتی فردی در میان جمع

سبک زندگی انسان‌ها متشکل از ابعاد مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی است. یکی از ابعاد سبک زندگی اسلامی که در حوزه فردی و اجتماعی متجلی می‌شود مساله عبادت است. عبادت در دین اسلام، هم دارای ابعاد فردی و هم دارای ابعاد اجتماعی است و کمتر عبادتی را می‌توان در اسلام مشاهده کرد که فقط به حوزه فردیت انسان محدود شود.

حتی در اعتکاف که بعد فردی آن بسیار پر رنگ است و انسان باید با خالق خویش خلوت کند، این جنبه اجتماعی لحاظ شده و این عبادت در مسجد که یک مکان عمومی است انجام می‌گیرد. در واقع، اعتکاف یک عبادت فردی در میان جمع است. از سوی دیگر، اعتکاف یک عبادت ترکیبی و مشتمل بر عباداتی همچون روزه، اقامت در مسجد، نماز، خواندن ادعیه و تفکر می‌باشد. به عبارت دیگر، اعتکاف مجموعه‌ای مشتمل بر تفکر و تأمل است که در دین ما بهترین عبادت محسوب می‌شود.

البته، تمام ماجرای اعتکاف به همین نماز و روزه و تفکر ختم نمی‌شود، بلکه اعتکاف با ابعاد اجتماعی خود به تنظیم روابط انسان‌ها با یکدیگر می‌پردازد و به افراد فرصت می‌دهد راه و رسم همزیستی مسالمت‌آمیز و بدون تنش با یکدیگر را تمرین کنند تا بتوانند از این تجربیات در ایام دیگر سال و محیط‌های دیگر استفاده کنند.

آنچه در اعتکاف باید رعایت شود

اعتکاف ارکانی دارد که اگر این ارکان عمدا یا سهوا ترک شوند، اعتکاف باطل خواهد شد. این ارکان به شرح زیر است:

1. نیت کردن: یعنی قبل از شروع ایام البیض باید نیت روزه این روزها و معتکف شدن را داشته باشید.
 

2. روزه گرفتن: اصلا اعتکاف بدون روزه امکان ندارد و کسانی هم که توانایی روزه گرفتن ندارند نمی‌توانند معتکف شوند.
3. اقامت در مسجد: اعتکاف حتما باید در مسجد انجام شود و تازه این مسجد هم شرایط خاص خود را دارد. مسجدی که اعتکاف در آن انجام می‌شود باید مسجد جامع باشد. مسجد جامع هم به مسجدی گفته می‌شود که مخصوص یک محله نباشد و از محلات دیگر هم برای خواندن نماز جماعت در آنجا حاضر شوند. از طرف دیگر، فرد نباید از مسجد خارج شود مگر برای انجام کارهای ضروری و هنگامی هم که بیرون می‌رود باید از نزدیک‌ترین راه‌ها برود و‌ به سرعت به مسجد بازگردد.
4. اعتکاف نباید کمتر از سه روز باشد: برای انجام اعتکاف حتما باید سه روز در مسجد اقامت کرد. البته، اعتکاف در روزهای اول و دوم مستحب است ولی اگر کسی دو روز در مسجد ماند روز سوم اعتکاف بر او واجب می‌شود و نمی‌تواند آن را ترک کند.

چیزهایی که اعتکاف را باطل می‌کنند

تمام مبطلات روزه باعث باطل شدن اعتکاف هم می‌شوند. علاوه بر این، مواردی مثل استعمال و استشمام بوی عطر، مجادله و بحث کردن برای اظهارفضل، علم و برتری خود و هر گونه خرید و فروش و تجارت مگر برای کارهای ضروری مثل خرید خوردنی و آشامیدنی اعتکاف را باطل می‌کنند.

موارد فوق، احکام واجب اعتکاف بودند، اما توصیه‌هایی هم در قالب مستحباتی مانند نماز و اذکار و ادعیه ذکر شده که برای آگاهی از آنها می‌توانید به مفاتیح‌الجنان مراجعه کنید.

تنها با او در میان جمع

در «شمایل‌النبی» نوشته شده که حضرت وقتی به ‌اعتکاف می‌رفتند، همان ابتدا غذایشان را با خود می‌بردند تا حتی برای افطار و سحر هم با کسی ارتباط نداشته باشند. یکی از اعمالی که در اعتکاف بسیار مورد تاکید است و به نوعی فلسفه اعتکاف به شمار می‌رود، تفکر و خلوت کردن با پروردگار است.

اعتکاف یعنی انسان برای سه روز هم که شده ارتباط خود را با دیگران و حتی با خودش (نفسش) کمتر کند و ارتباط با خدا را افزایش دهد و در این چند روز به بازتعریف رابطه خود با خدا و دیگران بپردازد. هرچند، مسیر این تنهایی و خلوت با خدا از میان جمع می‌گذرد، اما معتکف باید سعی کند تا جایی که ممکن است به این جمع‌ها آلوده نشود.

این در حالی است که متاسفانه برخی از مساجد به خصوص مساجد دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه تهران در سال‌های گذشته برنامه‌های فشرده‌ای مانند سخنرانی، خواندن ادعیه و حتی برخی گعده‌ها را با حضور برخی از اساتید به خصوص اساتید اخلاق در نظر می‌گرفتند و تا حدودی باعث کمرنگ شدن این تنهایی و خلوت می‌شدند.

در چنین مساجدی بهتر است سعی کنید برای این که به فلسفه اعتکاف پایبند بمانید زمانی را که برنامه‌ای تدارک دیده نشده به تفکر و تأمل بپردازید. برای همین، بهتر است با دوستانتان به اعتکاف نروید یا اگر رفتید خیلی مراقب باشید که به خصوص در محیط‌های دانشجویی روابطی دوستی شما آسیبی به تنهایی و خلوتتان نزند.

آنچه در اعتکاف باید به همراه داشته باشید

به خاطر داشته باشید که در این سه روز اعتکاف سخت می‌توانید حمام بروید و دوش بگیرید. برای همین سعی کنید با توجه به گرمای هوا حتما چند دست لباس به همراه داشته باشید تا بوی عرق خودتان و اطرافیانتان را کلافه نکند. علاوه بر این، وسایل شخصی خود از مسواک و خمیردندان گرفته تا پتو و بالش را حتما همراه ببرید، اما سعی کنید کوله‌بارتان را زیاد سنگین نکنید تا هم حمل و نقل آن برای خودتان سخت باشد و هم جای دیگران را تنگ کنید.

جزوه‌های دانشجویی در کنار سجاده

مساله دیگری که امسال در اعتکاف‌های دانشجویی وجود دارد این است که اعتکاف امسال همزمان با ایام امتحانات شده و کسانی که در این سه روز امتحان ندارند به اعتکاف آمده‌اند. بنابراین، به احتمال بسیار زیاد امسال بیش از سال‌های گذشته مسجد شاهد دانشجویان معتکفی خواهد بود که کتاب و جزوه‌هایشان را همراه خود آورده‌اند.

البته، درس خواندن در روزهای اعتکاف به خودی خود اشکالی ندارد، اما بهتر است معتکفین به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند تا بتوانند حداکثر بهره‌برداری معنوی را از این ایام داشته باشند و درس خواندن آنها را از روح اصلی اعتکاف دور نکند.

تبلیغات نامزدهای انتخابات در اعتکاف

اعتکاف امسال علاوه بر تقارن با ایام امتحانات با روزهای تبلیغات نامزدهای ریاست جمهوری نیز مقارن شده است و به همین دلیل ممکن است اعتکاف‌ها به خصوص اعتکاف‌های دانشجویی تبدیل به مکانی برای بحث‌ها و حتی تبلیغات سیاسی شوند.

حجت‌ الاسلام روحانی نژاد، معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی که برگزاری مراسم اعتکاف به عهده سازمان مطبوع او یعنی سازمان تبلیغات اسلامی است در این خصوص گفته: اصل گفت‌وگو در مورد انتخابات در بین معتکفین مانعی ندارد اما تبلیغات برای جریان و یا گروه خاصی ممنوع است و ورود کاندیداها در طول برگزاری مراسم اعتکاف نیز ممنوع است.