۲۱ مرداد، رستاخیزی برای مانایی خزر / بزرگترین دریاچه جهان درگیر بی‌مهری

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، علی قاسمعلی؛* جمهوری اسلامی ایران به سبب برخورداری از شرایط اقلیمی خاص، وضعیت توپوگرافی متنوع و گستره سرزمینی نسبتاً وسیع از اکوسیستم‌ها و زیستگاه‌های پرشماری برخوردار است که برخی از این بوم سازگان‌های ارزشمند اهمیت فرا ملی دارند. دریای خزر یکی از صد‌ها اکوسیستم ارزشمند بین‌المللی در ایران است که جایگاه فاخری از منظر محیط زیستی دارد. دریای خزر پهنه آبی است که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود.

این دریا که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی می‌شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است، طول آن حدود هزار و ۳۰ تا هزار و ۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است، سطح آب آن پایین‌تر از سطح دریا‌های آزاد است.

طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه گونه‌های جانوری منحصربفردی همچون ماهیان خاویاری کرده است. این دریا، اما در مقابل آلودگی‌های کشاورزی، صنعتی و نفتی آسیب‌پذیر است. در ایران استان‌های گیلان، مازندران و گلستان در حاشیه دریای خزر واقع هستند. به مناسبت ۲۱ مرداد و روز دریای خزر تلاش شد تا در خصوص آخرین وضعیت این اکوسیستم با متولیان موضوع به گفتگو بنشینیم.

دریای خزر؛  فرصتی برای تحقق هزاران فرصت شغلی

علی بیانی، رئیس اداره حفاظت محیط زیست بندر ترکمن به خبرنگار دانشجو گفت: پاکسازی سواحل خزر از زباله‌های ناشی از حضور گردشگران، تقدیر از خبرنگاران فعال در حوزه خزر، برگزاری دوره‌های آموزشی و توان افزایی برای سمن‌های حامی محیط زیست دریای خزر و برپایی دوره‌های آموزشی ویژه کودکان از جمله برنامه‌های پیش‌بینی شده برای بزرگداشت ۲۱ مرداد روز دریای خزر است.

بیانی ادامه داد: دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان است که کشور‌های قزاقستان، آذربایجان، ایران، روسیه و ترکمنستان در حاشیه آن قرار گرفته و دارای ۶ هزار و ۳۷۹ کیلومتر طول خطوط ساحلی است که در حدود یک هزار و ۱۵۰ کیلومتر آن مربوط به خطوط ساحلی ایران است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست بندر ترکمن گفت: روز ۲۱مرداد سال ۱۳۸۵ که برای نخستین بار پنج کشور حاشیه دریای خزر برای همکاری‌های محیط زیستی در رابطه با دریای خزر با هم میثاق بسته و کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران را تشکیل دادند،  روز دریای خزر نامگذاری شد.

وی بیان کرد: این بوم‌سازگان ارزشمند فرصتی برای تحقق هزاران فرصت شغلی برای ساکنان پیرامونی و منبع اصلی درآمد آن‌ها محسوب می‌شود.

بیانی افزود: خصیصه‌های بارز اکولوژیکی، غنای چشمگیر ژنتیکی و تنوع بی‌همتای زیستی و نیز موقعیت خاص استراتژیک این دریاچه در خلق فرصت‌های درخشان اقتصادی اجتماعی در منطقه برای همگان نمایان است.

او ادامه داد: تخریب بوم سازگان‌های طبیعی با روش‌هایی نظیر تغییر کاربری اراضی شامل تخریب و استحصال اراضی برای ساخت و ساز‌های بی رویه و غیراصولی ساحلی اعم از اسکله و بندر، مجتمع‌های گردشگری، مسکونی و تجاری، توسعه فعالیت‌های اکتشاف و استخراج منابع فسیلی زیربستر و مدیریت ضعیف مناطق ساحلی، تغییرات فیزیکی عظیم در رژیم طبیعی رودخانه‌ها مانند سدسازی، استخراج شن و ماسه و نظیر آن از جمله  آسیب‌های اصلی وارده به این پهنه آبی با ارزش است.

آغاز مطالعات برای ایجاد تصفیه خانه در گمیشان

امید سلقی، فرماندار گمیشان یکی از شهر‌های ساحلی گلستان هم در گفتگو با خبرنگار دانشجو اظهار کرد: دریای خزر یکی از ظرفیت‌های ارزشمند خدادادی در شهرستان گمیشان است که نقش بسزایی در مباحث اقتصادی منطقه دارد. اقتصادحدود ۵۰ هزار نفر از مردم منطقه به دریای خزر و ماهیگیری و فعالیت‌های مرتبط گره خورده است.

سلقی ادامه داد: همجواری گمیشان با دریای خزر سبب شده تا فعالیت‌های گردشگری ساحلی و دریایی در این شهرستان رو به پیشرفت باشد هرچند در ابتدای کار هستیم.

فرماندار گمیشان گفت: سال‌های گذشته به موضوع جمع آوری فاضلاب و تصفیه آن توجه چندانی نشده است و پساب شهر‌های سیمین شهر و گمیش تپه روانه دریای خزر می‌شود که با مساعدت و همراهی استاندار، فاز مطالعاتی طرح جامع ایجاد تصفیه خانه فاضلاب در شهرستان گمیشان آغاز شده است. قزل ادامه داد: سواحل خزری شهرستان گمیشان در ماه‌های ابتدایی سال جاری گرفتار چالش لکه‌های نفتی شد که پس از چند هفته تلاش این معضل محیط زیستی برطرف شد.

تهدید خزر با فاضلاب خانگی و کشاورزی

نورمحمد جعفری، فرماندار بندر ترکمن در حاشیه دریای خزر هم به خبرنگار دانشجو گفت: هدایت فاضلاب‌های خانگی و کشاورزی یکی از تهدیدات بالقوه فراروی دریای خزر به حساب می‌آید. وی ادامه داد در چند سال اخیر هیچ اعتبار مناسبی برای تکمیل شبکه جمع آوری فاضلاب شهر بندر ترکمن اختصاص داده نشده است و از اوایل دهه ۹۰ تاکنون فقط ۳۵ درصدی فاضلاب خانگی بندر ترکمن به تسویه خانه هدایت و پس از کاهش بار آلودگی به دریای خزر روانه می‌شود.

جعفری افزود: کاشی تراز آب دریای خزر و یا خلق اراضی مستحدثه ناشی از پسروی آب ان شکل‌گیری کانون‌های ریزگرد را افزایش می‌دهد لذا باید تامین حقابه‌های این پهنه آبی به درستی رعایت شود.

فرماندار بندر ترکمن گفت: باید اهمیت و جایگاه فاخر دریای خزر برای ساحل نشینان معرفی شود و در این راستا بهره‌گیری از پتانسیل‌های آموزشی و برنامه‌های فرهنگی می‌تواند نقشه بسزایی در حفاظت و صیانت بهتر از بزرگترین دریاچه جهان ایفا کند.

وی گفت: ۲۱ مرداد روز دریای خزر بهانه مناسبی است تا حساسیت اهالی شمال به ویژه مردم ساحل نشین را در خصوص خزر ارتقا دهیم.

دریای خزر حاوی آلوده به نیترات و نیتریت

محمدرضا ملاعباسی، یکی از پژوهشگران محیط زیست در گفتگو با خبرنگار دانشجو اظهار کرد: فقدان شبکه فاضلاب شهری و صنعتی در شهر‌های ساحلی و شهر‌های واقع در حوضه آبریز دریا از جمله مشکلاتی است که باعث می‌شود روزانه حجم زیادی از مواد آلاینده از جمله نیترات، فسفات، انواع و اقسام میکروب‌ها، کلیفرم‌ها، آنتروکک‌ها و پاتوژن‌ها وارد آب خزر شود.

ملاعباسی ادامه داد: به دلیل کشاورزی متراکم در سواحل دریای خزر و استفاده بیش از حد از سموم و نیز ورود فاضلاب خانگی از شهر‌های ساحلی اطراف دریای خزر حاوی نیترات ها، نیتریت‌ها و آلودگی میکروبی،  میزان این آلودگی سرطان زا در دریای خزر بسیار بالاست.

این پژوهشگر حوزه محیط زیست ادامه داد: انباشت زباله‌های پلاستیکی و ورود فلزات سنگین از طریق انواع پساب‌ها به این پهنه آبی محصور، دغدغه‌های بهداشتی و سلامت حاشیه نشینان را پر رنگ کرده است.  

وی افزود: رسوب و تجمع فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، نیکل، آرسنیک و کادمیوم در بدن آبزیان، زنگ خطری جدی محسوب می‌شود که غفلت از آن تبعات ناگواری را بدنبال خواهد داشت. وی در ادامه گفت: این فلزات حتی در غلظت‌های پایین هم سمی هستند و به طور مستقیم یا غیرمستقیم وارد چرخه غذایی شده و باعث می‌شوند مصرف غذا‌های دریایی، اثرات زیانباری را به وجود آورند.

ملاعباسی گفت: مطرح کردن مباحثی، چون انتقال آب خزر، گسترش بی برنامه طرح‌های آب شیرین کن و افزایش سد‌های بسته شده بر رودخانه‌های تامین کننده آب خزر از جمله چالش‌های دیگری است که در حال جوانه زدن است.

وی افزود: لکه‌های نفتی، شکوفایی جلبکی به سبب رشد فزاینده ریز مغذی‌های محلول، تجاوز جانورانی به نام شانه‌داران ژله‌ای به حریم خزر و افزایش دغدغه‌های بهداشتی ناشی از شنا در آب‌های آلوده این دریا، از دیگر نگرانی‌هایی است که این روز‌ها خزر با آن‌ها دست و پنجه نرم می‌کند.

گفتنی است، دریای خزر به دلیل تولید بخش قابل توجهی از محصولات شیلات منطقه و نیز حدود ۹۰ درصد خاویار جهان، برای کشور‌های ساحلی دارای اهمیت است که نباید انجام وظیفه از سوی یک دستگاه، سازمان و یا وزارتخانه، از بقیه آحاد مردم و بخش خصوصی سلب حساسیت و مسوولیت کند و صد البته که برعکس این ماجرا هم پذیرفتنی نیست.