مرتضی آوینی را بشناسیم، آن را تنها به مستند‌های مقاومتی تقلیل ندهیم

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، به نقل از ستاد خبری شانزدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت»، نشست «بررسی جایزه شهید آوینی» برای آسیب‌شناسی‌و واکاوی مطالبات هنرمندان حاضر در این حوزه برگزار شد.

شامگاه سه‌شنبه ۲۲ آذرماه همزمان با سومین روز از برگزاری شانزدهمین جشنواره «سینماحقیقت»، نشست تخصصی «بررسی جایزه شهید آوینی» با حضور عبدالحسین بدرلو، معاون مستند مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، محسن یزدی، مدیر شبکه مستند، مرتضی شعبانی، مدیر مرکز مستند حقیقت و تهیه‌کننده و وحید چاووش، فیلمساز پردیس سینمایی ملت برگزار شد.

مرتضی شعبانی در ابتدای این نشست گفت: با اصل اینکه جشنواره‌ای با نام شهید آوینی و مستند‌هایی در این رسته خیلی خوب است، ولی شاید از ابتدا معیار و ملاکی که باید آثار با ان ارزیابی شود از ابتدا مشخص نکردند. از اولین دوره این بخش که هنوز به سینما حقیقت متصل نشده بود، فیلمی جایزه برد که خود فیلمساز از بردن آن جایزه تعجب کرده بود. این نشان می‌دهد که معیار انتخاب این بخش مشخص نبوده و در این سال‌ها نیز مشخص نشده است. این موضوع که امسال تعداد آثار کاهش پیدا کرده، نشان می‌دهد که هیات انتخاب با سختگیری بیشتری آثار را انتخاب کردند.

یزدی گفت: تلقی ما از بخش «شهید آوینی» فیلم‌هایی با محور مقاومت و انقلاب است. شاید به‌دلیل آن‌که تعداد فیلم‌های این حوزه بیشتر است در دسته جداگانه‌ای جای می‌گیرند. ژانر مستند‌های مقاومت مهم است و مخاطب خاص خود را دارد. بعضی می‌گویند برای حفظ شانیت این مستند باید در جشنواره جدا از دیگر آثار اکران شود. من با این رویکرد موافق نیستم و اعتقاد دارم باید از این آثار و مستندساز‌های این حوزه حمایت کرد. جدا کردن بخش «شهید آوینی» می‌تواند به خود آثار مقاومت ضربه بزند.

وحید چاووش، فیلمساز در ادامه این نشست گفت: این موضوع مهمی است که آوینی و جشنواره آوینی را چطور تعریف کنیم. من با نظر آقای شعبانی زاویه دارم. فهم من از آقای آوینی با چیزی که امروز در جشنواره‌های این چنینی گفته می‌شود، متفاوت است. ایشان فیلم‌های اجتماعی بسیار قوی دارد که قبل از روایت فتح آن‌ها را ساخته است. آنچه که از مرتضی آوینی تاکنون تعریف شده، تنها بخشی از او است.

او ادامه داد: شهید آوینی، ابتدا مستندساز اجتماعی بود و بعد با رخ دادن جنگ و بنا به وظیفه خود به فیلمسازی روی آورد. بیایید فراتر برویم و آن را به تعریف بسیج بسط دهیم. مرتضی آوینی یک بسیجی بود، اما متفاوت از نگاه غالب به بسیجی فکر می‌کرد. او آدم بزرگ و جریان سازی بوده است و هم در زمان فیلمسازی جنگ، هم هنگام ساخت آثار اجتماعی و حتی در مقاله‌نویسی، شخصیتی موثر بود.

چاووش در ادامه بیان کرد: اگر ما وجوه مختلف مرتضی آوینی را بشناسیم، آن را تنها به پرداختن به مستند‌های مقاومتی تقلیل نمی‌دهیم؛ بنابراین باید اول باید خود بخش «شهید آوینی» را باز تعریف کنیم و بعد مشخص کنیم که فیلم‌های آن باید چه ویژگی داشته باشد. شهید آوینی فراتر از فیلم‌های مقاومتی است.

این سینماگر در ادامه گفت: من مخالفم که این جشنواره در دل سینماحقیقت برگزار شود. ما باید جشنواره بزرگ فیلم‌های اجتماعی داشته باشیم که بسیار بزرگتر از چیزی که اکنون می‌بینیم باشد. مرتضی آوینی این شایستگی را دارد که جشنواره‌ای بزرگ به نام خودش داشته باشد و نباید از این فرصت محروم شد.

در ادامه شعبانی بیان کرد: با توجه به نگاهی در ادوار گذشته نسبت به بخش «شهید آوینی» داشتیم، دیدیم که سالن نمایش این بخش نسبت به آثار بخش ملی خالی است و مخاطب کمتری دارد. درحالی که جایزه این بخش باید مهم‌ترین جایزه باشد. البته ممکن است خالی بودن سالن به خود کیفیت اثر هم برگردد، اما درنهایت این مسئله‌ای است که نیاز به آسیب‌شناسی دارد.

او ادامه داد: به‌نظر من آثار مهم حوزه مقاومت باید در جشنواره «شهید آوینی» برای مخاطب اکران شود. این‌گونه تماشاگر و فیلمساز متوجه المان‌های مستند خوب می‌شوند. ضمن این که خود شهید آوینی هم متر و معیار‌های اثر مقاومتی باکیفیت را ارائه داده و امروز، تنها نیاز به تحلیل و بررسی این داده‌ها و اطلاعات حس می‌شود.

یزدی در ادامه گفت: حرف‌های آقای چاووش را درک می‌کنم، اما ما شهید آوینی را بیشتر با وجهه مقاومت می‌شناسیم. ولی بحث مقاومت نیز اکنون موضوع جدی و مهمی است و این بخش در جشنواره حقیقت بخش مهمی به شمار می‌آید. البته می‌دانبم که آوینی فقط معطوف به یک بخش مقاومتی و جنگی نبوده و در حوزه‌های اجتماعی هم فعال است. متاسفانه ما در حوزه اجتماعی عقب هستیم و آنطور که باید عمل نکردیم.

او ادامه داد: بخش «شهید آوینی» سینماحقیقت هم اهمیت دارد و برای شخص من این موضوع که در جشنواره حقیقت بخشی به نام این شهید وجود دارد مهم است. جشنواره «سینماحقیقت» رویدادی مهم است که مخاطبان م همی نیز دارد.

صحبت‌های مطرح شده در این رویداد و فیلم‌هایی که اکران می‌گیرند، بر جریان کلی مستند کشور تاثیرگذار است.

مدیر شبکه مستند در ادامه بیان کرد: این موضوع که در بخش «شهید آوینی» بیشتر، هنرمندان جبهه انقلاب هستند، خوب نیست و باید فضا برای حضور بیشتر و فعال‌تر همه مستندسازان فراهم شود. اعتقاد دارم در یک فضای جدی‌تر این بخش می‌تواند به بالندگی بیشتر هم برسد. البته فیلمساز‌های حوزه مقاومت ما بسیار خوب هستند. به هر حال یک بستری وجود دارد و شاید به غلط این نگاه مقاومتی نسبت به شهید آوینی شکل گرفته باشد، اما اگر آن را تغییر دهیم، شاید اتفاق بهتری رخ بدهد. در این شرایط که مقوله پایداری ضعیف است، اگر ما بخش «شهید آوینی» را حذف کنیم و به جای دیگر برویم، مشخص نیست چطور می‌شود و پا گرفتن جشنواره جدایی به نام «شهید آوینی» خیلی سخت است.

سپس چاووش گفت: من خاطره‌ای دارم مبنی بر این که مستندی را به جشنواره «سینماحقیقت» ارسال کردم. چون فیلم من درباره جبهه‌ای مقاومتی بود از بخش ملی به بخش «شهید آوینی» منتقل شد که بخشی جنبی است و امکان ارزیابی موارد فنی آن دیگر وجود نداشت. من در آن بخش جایزه هم گرفتم، اما ترجیح من این بود که کنار دیگر آثار رقابت کنم حتی اگر برنده هیچ جایزه‌ای هم نشوم.

او گفت: من اگر می‌گویم بخش «شهید آوینی» نباید جدا باشد برای احترام به خود فیلم‌های محور مقاومت می‌گویم. این مکانیسم احترام این آثار را کم کرده و بخش «شهید آوینی» به بخشی جنبی نزول کرده است. این‌کونه از ارزش‌های بی‌بدیل شهید مرتضی آوینی دور شده‌ایم. من معتقدم اگر امروز شهید آوینی زنده بود دوربین را بر می‌داشت و درباره شرایط روز جامعه نیز فیلم می‌ساخت. پس نباید این بخش را جدا کرد.

چاووش بیان کرد: جایزه‌ای که در این بخش به فیلم برتر اهدا می‌شود ارزشش به اندازه زمانی نیست که مستند در میان تمامی آثار اکران شده و رقابت می‌کند. من دوست دارم با همه افراد حتی کسانی رقابت کنم که حتی به لحاظ طرز فکر، در نقطه مقابل من ایستاده‌اند.

شعبانی در ادامه این برنامه گفت: حتما می‌توان کار‌های دیگری انجام داد و این نظرخواهی که برای بهتر شدن این بخش صورت می‌گیرد ارزشمند است. یکی از عواملی که می‌تواند منتج به بهبود بخش «شهید آوینی» باشد، حضور فیلم‌های مهم‌تر در سبد اکران آن است. همچنین می‌توان جوایز این بخش را اضافه کرد تا بخش‌های مختلف فنی مستند‌ها نیز دیده شوند. نادیده گرفتن آن‌ها اجحاف بزرگی است.

او ادامه داد: اگر معیار و ملاک شهید آوینی را در نظر بگیریم، باید به سخنان خود ایشان بپردازیم که اتفاقا هیچ تعارضی با جشنواره حقیقت ندارد و در راستای کلیت این جشنواره است. مرتضی آوینی در صحبت‌هایش سال‌ها پیش معیار‌های سینمای مستند را تبیین کرده است، اما ما آن را جدا کردیم. به نظر من باید بهترین جایزه جشنواره را به بخش آوینی بدهند و خوب است فیلم‌هایی که در این بخش هستند جامع‌تر و عمیق‌تر باشند.

عبدالحسین بدرلو در این نشست گفت: مطالبه و نقد دوستان به بخش شهید آوینی که فیلمسازان راه یافته به آن به عنوان شهروند درجه دو شناخته می‌شوند، را پیش از برگزاری جشنواره شنیدیم و بر همین مبنا از همه دوستان فیلمساز یعنی مدیران مستند همه مراکز دعوت کردیم تا جلسه‌ای را به این منظور برگزار کنیم. او ادامه داد: به این ترتیب نماینده‌های آن‌ها به مرکز گسترش آمدند و صحبت کردیم. فکر می‌کنم ۱۱ نفر بودیم و صحبت کردیم که باتوجه به اینکه فراخوان داده شده چه کاری انجام دهیم؟ به این نتیجه رسیدیم که امسال می‌توان یک نشست برگزار کرد تا همه نظرات گفته شود و به جمع‌بندی برسیم.

بدرلو با اشاره به نقد چاووش که معتقد است شهید آوینی در بخش آوینی جشنواره سینماحقیقت محدود شده است، توضیح داد: ما امام خمینی را هم نمی‌توانیم در یک وجه خلاصه کنیم، به هر حال برخی از آدم‌ها چند وجهی هستند، ولی بالاخره یک وجه آن‌ها پررنگ می‌شود و شما برای برگزاری یک جشنواره، گردهمایی و... آن را انتخاب می‌کنید. چه بخواهیم و چه نخواهیم، در بخش شهید آوینی، بیشتر بحث محور مقاومت و دفاع مقدس در آن پررنگ شده است.

معاون مستند مرکز گسترش در ادامه بیان کرد: بنابراین فکر می‌کنم به این بخش آن خیلی ایراد وارد نیست. نمی‌گویم که نقد نکنیم، قطعا جای نقد دارد، ولی از این عبور کنیم و ببینیم که برای این بخش که در جشنواره سینماحقیقت هست، چه کاری انجام دهیم که بهتر شود؟ یا باید آن را حذف کنیم و جشنواره دیگری راه بیفتد یا به همین شکلی که امسال برگزار کردیم که نزدیک به ایده‌آلمان بود عمل کنیم. امسال در صحبتی که با بچه‌ها داشتیم، تصمیم گرفتیم که سختگیرانه داوری و انتخاب کنیم و آثار را با همان معیار‌هایی که در بخش ملی اندازه‌گیری می‌کنند، جلو ببریم.

 او ادامه داد: امسال کلا ۱۲ فیلم در بخش آوینی حضور دارد که ۵ فیلم از آن‌ها در بخش ملی است. یعنی این فیلم‌ها اینقدر قابلیت داشته که به بخش ملی نیز راه یافته است. در واقع می‌خواهم بگویم این بخش هم ظرفیتی است که می‌توان آن را بهبود بخشید. از هر کدام عزیزان که در اینجا هستند می‌پرسم که اگر دبیر جشنواره باشند و ۱۰۰ فیلم درجه یک با موضوعات مختلف آمد که محور مقاومت بود و شما هم فقط ۴۰ فیلم می‌توانستید انتخاب کنید، آیا باید ۳۰ فیلم را باید در حوزه مقاومت انتخاب می‌کردید؟

بدرلو در ادامه بیان کرد: قطعا عملی نیست؛ چون اینجا سینمای ایران است و ما باید رنگین کمانی داشته باشیم که موضوعات مطالبه، مسائل زنان، اقتصادی و اجتماعی هم در فیلم‌هایش باشد. هیات انتخاب با این پیش فرض که اینجا ویترین سینمای ایران است انتخاب می‌کند.

این مدیر سینمایی در ادامه گفت: من مخالف حذف بودم، چون می‌گویم اگر حذف شود، دیگر کسی نمی‌آید که این پرچم را نگه دارد. همگی هر ساله درجشنواره مقاومت بودیم و همینطور نقدی به این جشنواره هست که کجا دیده می‌شود و چه تاثیری روی سینمای ایران دارد، ولی این بخش شهید آوینی در سینمای مستند هم موثر هست. ما می‌توانیم آن را اصلاح کنیم.

یزدی در ادامه این برنامه درباره حمایت از مستند‌های بخش آوینی گفت: اینکه در بخش آوینی برخی از مستندساز‌ها حس دسته دوم بودن دارند درست است؛ آدم‌ها ترجیح می‌دهند که در بخش ملی حضور یابند. اما این بیشتر به دست اندرکاران جشنواره ارتباط پیدا می‌کند که باید سطح این بخش را بالا ببرند. امروز نسبت به ۱۰ سال قبل در حوزه فیلم‌های مقاومت اوضاع خیلی بهتری داریم. آدم‌های درجه یکی که امروز در این حوزه کار می‌کنند، کم نیستند. من به جدا شدن این بخش و بهبود آن از این طریق خوشبین نیستم.

چاووش ادامه داد: اگر آقای آوینی نبود شاید الان من مستندساز نبودم. او آدم بزرگی است و نمی‌توان شهید آوینی را تنها به بک بخش جنبی در جشنواره محدود کرد.

بدرلو در ادامه گفت: می‌توان پیشنهاد‌های مختلف برای بهبود این بخش را داد، اما حذف کردن شاید اتفاق خوبی نباشد.

یزدی در ادامه بیان کرد: شبکه مستند در سیما وجود دارد، اما شبکه‌های دیگر هم در تلویزیون مستند پخش می‌کنند و یک مستندساز می‌تواند اثر خود را به پخش تلویزیون برساند. یکی از مواردی که حاکمیت در پیشرفت آن نقش داشته مستند است. به غیر از دو سال کرونا شاهد این هستیم که کیفیت مستند‌ها هر سال بهتر می‌شوند.

مدیر شبکه مستند در ادامه گفت: شهید آوینی یک آدم شجاع و نترس بود که نه از میز مدیریتش و نه از حرف‌های بی ربط پشت سرش نمی‌ترسید و هر کاری که فکر می‌کرد برای جامعه درست است را انجام می‌داد. همانطور که می‌بینیم در برهه‌های مختلف زمانی با مستند‌های خود این کار را انجام داده است. امیدوارم ما هم بتوانیم کار درست را انجام دهیم.

شعبانی گفت: این موضوع، دغدغه‌ای است که باعث شکل‌گیری این نشست شد. امیدوارم نتیجه این بحث‌ها به پیدا شدن راهکاری بیانجامد که مستند‌های این بخش آن چنان که شایستگی‌اش را دارند دیده شوند.

بدرلو بیان کرد: این بحث برای من موضوع مهمی است و امیدوارم شروعی بر بهبود روند این مبحث باشد. ما امسال با سخت‌گیری در انتخاب آثار، کم شدن آثار و برگزاری این نشست یک قدم به جلو برداشتیم و امیدوارم در نهایت به نقطه‌ای ایده‌آل برسیم.

شعبانی در پایان گفت: مکتوبات شهید آوینی هیچ‌گاه وارد فضای دانشگاهی نشد. باید ساز و کاری صورت بگیرد تا در فضای آکادمیک هم به این موضوعات پرداخته شود.