گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- مهران شفاعتی؛ وجود سرزمین‌های حاصل خیز، معادن غنی و مناطق نفت خیز در ایران باعث شده تا کشور ما محلی مناسب برای سکونت باشد، اما طی سال‌های اخیر، بهره برداری بی برنامه از منابع طبیعی و وجود صنایع مادر کشور در مناطق نامناسب، ایران را با مشکلاتی مواجه کرده است. این درحالی است که زاینده رود در سال‌های طولانی بسیار پر آب بود و کشاورزی در اصفهان رونق بسیاری داشت، اما حالا این استان به علت وجود صنایع بزرگ فولاد و ذوب آهن که حجم زیادی از آب را مصرف می‌کنند، با کم آبی بی سابقه‌ای دست و پنجه نرم می‌کند و اگر چاره‌ای اندیشیده نشود، با چالش‌های امنیتی نیز مواجه خواهیم شد.
چالشی که در نتیجه اقدام غیرکارشناسانه مسئولان امر، در احداث صنایع مهم کشور در مناطق کویری بود و اگر برنامه بلند مدت آمایش سرزمینی وجود داشت، به این حال و روز نمی‌افتادیم. بر همین اساس اردشیر گراوند؛ رئیس اسبق مرکز اجتماعی وزارت کشور گفت: اساسا یک اشتباهی صورت گرفته که آن اشتباه هم اشتباه وزرا و نمایندگان اصفهانی و یزدی بوده که فکر کردند با بردن صنایع سنگین به این استان‌ها خدمت می‌کنند، درحالیکه نه تنها خدمتی نکرده‌اند، نظام اجتماعی این استان‌ها را هم برهم زده‌اند و از آن طرف هم خوزستان را با مشکل مواجه کرده‌اند، چون از سرچشمه‌های کارون برداشت می‌شود.
این در حالی است که طی سال‌های اخیر جای خالی سند آمایش سرزمینی در جهت بهره برداری بهتر از منابع طبیعی به شدت حس می‌شد و حالا شهرام عدالتی؛ سرپرست سازمان مدیریت استان تهران خبر از تصویب این سند را داده است و بیان کرد: باید از این به بعد پیگیر نحوه اجرایی شدن آن باشیم. به گزارش دانشجو، چشم انداز سند آمایش سرزمینی تا سال ۱۴۲۵ است و اجرای دقیق آن، می‌تواند کشور را از بحران‌های مربوط به منابع طبیعی و کم آبی خارج سازد.
در همین راستا نشستی با عنوان بررسی نقش و جایگاه سند آمایش سرزمین در برنامه ریزی کلان کشور با حضور سیدمهدی پاکذات؛ سرپرست مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری برگزار شد که مشروح این گزارش در ادامه تقدیم می‌شود.
زمان آشتی با سرزمین مادری فرا رسیده است
در این مراسم پاکذات با تبیین مسئله آمایش گفت: آمایش در حقیقت، آشتی با سرزمین مادری، ایجاد تعادل در منابع و مصارف، عدالت سرزمینی و تاکید بر اصل ملی بودن و پرهیز از نگاه بخشی و جناحی و سیاسی اسات. در ۵ دهه گذشته، ۴ دوره مطالعات جامع آمایش سرزمین در کشور تجربه شده است. در ابتدا در دهه ۱۳۵۰، مطالعات جامعی توسط شرکت فرانسوی ستیران، انجام و نتایج حاصله در قالب ۱۵ جلد منتشر شد. پس از انقلاب اسلامی و بنابه اهمیت موضوع، مطالعات طرح پایه آمایش سرزمین اسلامی ایران در قالب ۶ جلد انتشار یافت. در تجربه سوم، در اوایل دهه ۱۳۸۰، مطالعات جامع آمایش سرزمین با تدوین نظریه پایه توسعه ملی و با هدف تدوین چشم انداز بلند مدت توسعه فضایی، در قالب ۶ کتاب انجام شد، به نحوی که ضمن تدوین و تصویب ضوابط ملی آمایش سرزمین در هیئت وزیران در سال ۱۳۸۳، این مطالعات مبنای تدوین نظریات پایه توسعه استان‌ها و همچنین برنامه چهارم توسعه نیز قرار گرفت. پس از آن در تجربه چهارم، آمایش در سطح استانی برای اولین بار در سال ۱۳۸۵ آغاز و در دهه ۱۳۹۰ در قالب بیش از ۱۱۰۰ جلد گزارش و بر روی ۳۱ استان مطالعه شد.
آمایش سرزمین؛ نقشه راه بلند مدت توسعه کشور
وی ادامه داد: با توجه به ضرورت آمایش سرزمین و جایگاه آن در نظام برنامه ریزی و استناد به تکلیف ماده قانونی ۲۶ قانون برنامه ششم توسعه، وظیفه انجام مطالعات و تدوین سند ملی آمایش در شهریور ماه ۱۳۹۷ به مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه محول گردید. به منظور تدوین سندی جامع و عمیق به عنوان نقشه راه بلند مدت توسعه کشور، این مهم باب مشارکت طلبیدن جامعه اندیشگاهی و شبکه موسسات پژوهشی در قالب ۲۱ گروه مطالعاتی و با حضور بیش از ۷۰ نفر از صاحب نظران برجسته کشور به ثمر رسید و در نهایت در ۱۲ اسفند ماه ۱۳۹۹، این سند به تصویب شورای عالی آمایش سرزمین رسید.
تصویب سند آمایش سرزمین، اتفاق نادری بود!
سرپرست مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری با بیان اینکه تصویب این سند اتفاق نادری بود، افزود: در تصویب این سند، ۲۲ دستگاه دولتی در سطح کارشناسی تا سطح کلان با وجود تعارض منافع بر محتوای سند صحه گذاشتند و سند ملی آمایش را امضا کردند. پوشش ابعادی همچون تحلیل وضع موجود همه بخش‌ها و فرابخش ها، انجام مطالعات آینده نگر، مطالعات ژئوپلتیک دفاعی-امنیتی و پدافند غیرعامل، مطالعه امور فرهنگی و سرمایه اجتماعی و جمعیت شناسی، بررسی تمام دانش گذشته و در عین حال، تاکید بر اصل بومی شدن مطالعات و استفاده از تمام ظرفیت‌های داخلی و حتی تطبیق دادن با نگاه‌های متضاد از مهم‌ترین ویژگی‌های مطالعات سند ملی آمایش است. سرانجام خروجی مرکز در موضوع آمایش در ۳ محور عرضه شد. اول مطالعات پشتیبان در قالب ۵۱ جلد، تدوین پیش نویس متن سند ملی آمایش که به تصویب رسید، سوم تدوین سامانه پشتیبانی آمایش سرزمینف موسوم به " سپاس" بود.
آمایش سرزمین؛ قطب نمای زندگی آینده مردم
وی ادامه داد: آمایش سرزمین، قطب نمای آینده زندگی ما و فرزندان ما خواهد بود و مسیر نیل به مطلوب را نشان خواهد داد. بر این اساس در افق ۱۴۲۴ تمام بخش‌ها و مناطق ایران با تکیه بر پتانسیل‌ها و مزیت‌های خود، می‌توانند عزتمندانه زیست نموده و از مواهب عدالت سرزمینی بهره‌مند شوند. آمایش به زبان ساده و خلاصه با ما می‌گوید، مبتنی بر ظرفیت‌های طبیعی و داشته‌های سرزمین، در چه مکان هایی، چه فعالیت‌هایی انجام شود و پراکندگی جمعیت در کشور چگونه باید باشد و درچه مکان‌هایی سکونتگاه‌های جدید ایجاد کنیم و یا با رعایت ضوابط و سیاست‌ها به کدام جایگاه آرمانی دست پیدا خواهیم نمود.
نمایندگان مجلس باید همراهی کنند!
پاکذات تصریح کرد: لازم است در صیانت از سند ملی آمایش، نمایندگان مجلس را همراه نماییم و مانع از انحراف از موازین سند شویم. اقدامات دیگر مرکز شامل کلان پروژه‌های دیگری همچون سنجش تحقق پذیری سند الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، مطالعات ۷۰ سال برنامه ریزی توسعه در ایرانف مطالعات پشتیبان تدوین برنامه پساکرونا نیز در ۳ سال گذشته در مرکز به انجام رسیده است. در حال حاضر نیز، ضمن برگزاری هرهفته یک نشست علمی-تخصصی حول موضوعات اساسی کشور در فضای مجازی با طیف گسترده‌ای از مخاطبان، در حال انجام ۴ کلان پروژه پژوهشی هستیم. اولین کلان پروژه تکمیل و اصلاحات مورد نیاز مطالعات امایش سرزمین که در گروه آمایش سرزمین مرکز در حال انجام است. دومین کلان پروژه، مطالعات پشتیبان تدوین برنامه هفتم توسعه اعم از آسیب شناسی برنامه‌های توسعه گذشته، مطالعات تطبیقی مدل‌های برنامه ریزی در سایر کشور‌ها و آماده کردن الگوی تدوین برنامه هفتم توسعه است. سوم، مطالعات پشتیبان لایحه بودجه کشور که هرسال در مرکز انجام می‌گیرد. چهارم هم با عوان مسئله شناسی و ایده پردازی در حوزه برنامه و بودجه که در آن ۲ مسیر مهم در کنار هم پیموده می‌شود.
پل ارتباطی سازمان برنامه و بودجه با اندیشکده‌ها هستیم
وی با اشاره به ۲ مسیر ارائه شده ادامه داد: مسیر اول شناخت دقیق مسائل و ترسیم سلسله مراتب علی و معلولی تاثیرات مسائل بر روی هم است و مسیر دوم نیز جمع آوری و ارزیابی و ارتقای ایده‌های مربوط به حوزه برنامه و بودجه است. درواقع مرکز پزوهش‌های توسعه و آینده نگری به عنوان پل ارتباطی سازمان برنامه و بودجه کشور با جامعه اندیشگاهی و موسسات پژوهشی، به دنبال بازتعریف صحیحی از رابطه بین دستگاه اجرایی و مراکز پژوهشی است. هر پژوهشی یک مسئله دارد و به دنبال پاسخ به یک سوال اساسی اصلی است. منظور از پژوهش مسئله محور این است که پژوهش حول مسائلی شکل بگیرد که از دل دستگاه‌های اجرایی و نظام حکمرانی کشور بیرون آمده است. لازم به ذکر استف دستگاه‌ای اجرایی کشور مسائل را به خوبی می‌شناسند و دیتا دارند و امکان برقراری ارتباط با شبکه خبرگانی و کارشناسان دستگاه‌های اجرایی را دارند و محدودیت‌های حل مسئله را هم می‌دانند.
وجود نوآوری در جامعه اندیشگاهی
این مدیر در پایان سخنان خود اظهارداشت: جامعه اندیشگاهی ایده، نوآوری، پویایی، تصویری روشن از آینده دارد و آشنا با امکانات و ابزار‌ها است. اگر این ۲ به نحو صحیحی در کنار هم قرار بگیرند، ما شاهد یک تحول بزرگ در تصمیم گیری کشور خواهیم بود. از آنجا که ما در صدد طراحی کلان پروزه پنجم تحت عنوان رصد و پایش فضای حکمرانی کشور هستیم، از فعالان رسانه‌ای درخواست دارم به منظور کمک در بخش رصد و پایش روند‌ها و بسط مفهوم اجتماعی سازی پژوهش، ما را یاری کنند.