همه تالیفات و مجموعه بیانات سید شهیدان اهل قلم
به گزارش خبرنگار فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، درست 22 سال پیش در چنین روزی بود که رسانه ها خبری تلخ را با تیتر «سید مرتضی آوینی به شهادت رسید» منتشر کردند؛ مردی که می توان گفت واژه هنر متعهد و انقلابی را به معنی واقعی کلمه بر سر زبان ها انداخت.
آوینی در همه عرصه های هنری از گرافیک گرفته تا سینما، نویسندگی، هنر و .... دستی بر آتش داشت و در تمام این حوزه ها نیز مقالات و کتاب هایی را از خود به ماندگار گذاشته است تا فعالان این حوزه ها، راه درست را گم نکنند.
بعد از شهادت وی مقام معظم رهبری به ایشان لقب «سید شهیدان اهل قلم» را عطا کردند که این مهم نقطه عطفی در مسائل فرهنگی کشور به شمار می رود.
نکته ای که در خصوص کتاب های سید شهیدان اهل قلم وجود دارد این است که غالب کتاب‌ها شامل مجموعه مقالات وی است و از آنجایی که ترتیب قرارگیری مقالات مانند ترتیب نگارش مقالات نیست، باید مخاطب با آگاهی به سراغ آنها برود.
در این گزارش نگاهی داریم به چند نمونه از آثار این شهید:
«فتح خون»
این کتاب احتمالا در سال 66 نوشته شده و شهید آوینی تنها دو فصل ششم و نهم آن را به مجلات سوره و کتاب مقاومت داده بود. این کتاب فضایی کاملا متفاوت با سایر آثار این شهید دارد و متن آن تنها کمی به متن آثار «گنجینه آسمانی» و «روایت فتح» طعنه می زند.
آوینی در این کتاب هم خود را راوی می خواند و هم حوادث و اتفاقات را روایت میکند، وی در ده فصل، از هنگام شهادت امام حسن مجتبی (ع) در چهل و نهمین سال هجرت رسول الله تا دهم محرم شصت و یک هجری را روایت می کند و نکته عجیب و قابل تامل کتاب این است که کتاب با شهادت عباس بن علی (ع) نیمه تمام می ماند، چرا که فصل آخر کتاب با شهادت آوینی به پایان می رسد.
«فتح خون» جزو معدود کتاب هایی است که نویسنده اش علاوه بر ابراز شیفتگی و بیان عظمت واقعه و مظلومیت سیدالشهدا و یارانش، نقبی به حقیقت ماجرا زده و در حد توان پرده از راز بزرگ کربلا برمی دارد. در حقیقت راوی در این کتاب از موضع یک انسان عارف سخن می‌گوید که زمین را آینة آسمان می‌بیند و به ظواهر کفایت نمی‌کند و می‌کوشد در مخاطبه با انسان امروز، او را از پوستة واقعة عاشورا فراتر برد و چشم باطنش را باز کند، تا بتواند عمق واقعه را دریابد
«گنجینه آسمانی»
«گنجینه آسمانی» عنوان مجموعه گفتار متن فیلم های روایت فتح می باشد که شهید سید مرتضی آوینی در آن سخن گفته است که توسط موسسه روایت فتح این گفتار ها پیاده شده و به صورت یک کتاب درآمده است.
پخش فیلم های مستند «روایت فتح» از تلویزیون در فروردین سال 1365 آغاز شد و تقریباً بدون وقفه تا پایان جنگ در سال 1367ادامه یافت . در این مدت گروه روایت فتح پنج مجموعه (نزدیک به هفتاد برنامه تولید کرد . با اتمام جنگ وقفه ای دو سه ساله در کار گروه پیش آمد ، اما بار دیگر در اواخر سال 1370، گروه روایت فتح تشکیل شد و شرایط را برای ساختن مجموعه های جدید فراهم کرد . کار تولید و پخش شش برنامه از اولین مجموعه با نام «شهری در آسمان پایان یافته بود که راوی فتح در جستجوی قتلگاه فکه به شهادت رسید.
کتاب حاضر گفتار متن همه فیلم های روایت فتح را از اولین برنامه تا شهادت راوی فتح در بر می گیرد . گفتار متن مجموعه مستقل «با من سخن بگو دوکوهه» نیز در انتهای این کتاب گنجانده شده است.
شاید بتوان گفت خوشخوان‌ترین و ساده‌ترین کتابی که از شهید آوینی منتشر شده است، همین «گنجینه های آسمانی» است، البته ذکر این نکته که بخشی از این کتاب با عنوان «شهری در آسمان» و «با من سخن بگو دوکوهه»، به صورت جداگانه منتشر شده است، خالی از لطف نباشد.
«مبانی توسعه و تمدن غرب»
«مبانی توسعه و تمدن غرب» یکی دیگر از کتاب های سید شهیدان اهل قلم است که حاصل دست‌نوشته های چاپ شده وی در یکی از مجلات جهادسازندگی در سال ۱۳۶۵ است. کتابی که هرچند با رویکرد ژورنالیستی و با ارجاع به منابع مختلف گوناگون به نوشته تحریر در آمده اما حاوی محورهای متعددی است که بازگو کننده دغدغه‌های نویسنده در آن سالها است.
مقدمه كتاب در جواب اين كه «چرا ما بايد توسعه پيدا كنيم؟» برخي جواب هاي رايج را مطرح و نقد مي كند. شهید آوینی در فصل هایی با عنوان «از دیکتاتوری پول تا اقتصاد صلواتی» و «و ما ادریک ما البانک؟» به بیان مباحثی درباره اقتصاد می‌پردازد. داشتن گوشه چشمی به سیستم آموزشی و نسبت آن با توسعه یافتگی و همچنین نقد مندرجات کتب تاریخ رسمی را که بر اساس اعتقادات غیرواقعی مورخان عصر جدید نگارش یافته از دیگر مباحث این کتاب است.
«آغازی بر یک پایان»
«آغازی بر یک پایان » کتاب ششم از مجموعه آثار شهید مرتضی آوینی است . این کتاب مجموعه ای از مقالات نگارنده است که بیش تر وجهه نظر اعتقادی و سیاسی او را نشان می دهد و در چهار بخش تنظیم شده است .بخش اول حاوی نوشته هایی در سوگ حضرت امام خمینی (ره) و تبیین جایگاه ایشان در« تاریخ حیات باطنی انسان »، بخش دوم مقالاتی درباره مبانی حکومت دینی و نظام ولایت فقیه خصوصاً در تقابل سیاسی غالب در عالم متجدد و غربی ، بخش سوم به فاجعه نسل کشی مسلمانان در بوسنی و تشکیل «امت متحد اسلامی» به مثابه راهی برای مواجهه با «سیطره نظم نوین و آمریکایی بر جهان» و بالاخره در بخش چهارم و پایانی کتاب نگارنده انقلاب اسلامی ایران را دلالتی تأویلی بر سپری شدن عصر تمدن غرب می داند و بشارت می دهد که تا «آن وضع موعود که انسان در انتظار اوست فاصله ای چندان باقی نمانده است .»
در حقیقت خواندن نظرات شهید آوینی درباره غرب وقتی تکمیل می‌شود که آراء او درباره انقلاب اسلامی را به عنوان حرکتی تمدنی در برابر غرب بدانید. «آغازی بر یک پایان» مجموعه مقالات شهید آوینی درباره انقلاب اسلامی است. نویسنده در بخش اول به امام خمینی(ره) و ولایت فقیه می پردازد و در بخش دوم مسایل فرهنگی و اجتماعی مبتلا به انقلاب و نظام اسلامی را طرح و بررسی میکند. بخش سوم کتاب دو مقاله در مورد بوسنی و هرزگوین است. اما بخش چهارم در پنج مقاله به وضعیت معنوی جهان معاصر و حرکت باطنی انقلاب اسلامی در آن می‌پردازد.
این کتاب یکی از بهترین منابعی است که می‌توان برای شناخت ریشه تحلیلها و نظریات شهید آوینی در باب غرب خواند. با خواندن آغازی بر یک پایان، به وضوح می‌توانید از آبشخورهای نظریه های سینمایی این متفکر آگاهی پیدا کنید. همان نگاهی که شهید آوینی به انسان و جایگاه او در تناسبات امام و امت دارد و همچنین غایتی که برای انسان انقلابی و مومن متصور است، بن مایه تحلیلها و نظریات هنری اوست.
«آیینه جادو»
آینه‌ی جادو نام مجموعه‌ای سه جلدی است که در آن می‌توان با مبانی نظری سید شهیدان اهل قلم در باب سینما آشنا شد. ماده‌ی اولیه‌ی مباحث کتاب، جزوه‌ای دانشگاهی بوده که برای یک ترم تدریس در مجتمع دانشگاهی هنر، توسط وی فراهم شده است.
در این کتاب مقالات دیگری از جمله «قاب تصویر و زبان سینما» وجود دارد که به ضرورت نشانه‌شناسی وبررسی رابطه‌ی نشانه‌ی تصویر و کادر دوربین که همان قاب مستطیل شکل سینما است، می‌پردازد. البته تمام نقدهایی که سیدمرتضی آوینی در فاصله سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲ بر فیلمهای سینمایی نوشته به اضافه دو سه مقاله سینمایی دیگر، جلد دوم کتاب آیینه جادو را تشکیل میدهد؛ کتابی که اولین بار در سال پس از شهادت او به چاپ رسید. این نقدها شامل اغلب فیلمهای مهم جشنواره نهم، دهم و یازدهم فجر می‌شوند. ضمن آنکه دو مقاله ابتدای کتاب هم با تأکید بر فیلمهای جنگی به نمایش درآمده در جشنواره هفتم نوشته شده‌اند. البته در این کتاب نباید انتظار ساختار و حجم نقدهای سینمایی رایج را داشته باشید.
«حلزون‌های خانه به دوش»
کتاب «حلزون‌های خانه به دوش» مجموعه مقالاتی از شهید مرتضی آوینی است که جریان روشنفکری و نسبت آن با انقلاب اسلامی در حوزه فرهنگ، هنر و مطبوعات را در بر دارد.
لحن شهید آوینی در مقالات این کمی متفاوت است و کلمات و عبارات هم پیچدگی برخی کتاب‌ها را ندارد. همین امر هم موجب شده است تا این کتاب یکی از پر مخاطب ترین آثار این شهید باشد که البته در این امر نباید موضوع کتاب را نیز کم اثر دانست.
آوینی این کتاب مجموعه ای است از مقالات شهید سید مرتضی آوینی که پیرامون روشن فکری گردآوری شده است. این مجموعه مقالات شامل 10 جلد می شوند که در بخشی از آن می خوانیم:
هنرمند نسل سوم با به دست آوردن دستاوردهاي انقلاب مشروطيت، كودتاي 28 مرداد32، قيام 15 خرداد 42، انقلاب اسلامي 22 بهمن 57، دريافته است كه ناگزير است و بايد، گرايش هاي سياسي اش را به نفع گرايش هاي انساني كنار بگذارد... چرا بايد به گونه اي بينديشد و بنويسد كه اگر ايدئولوژي ها تغيير كردند و حكومت ها عوض شدند، هموطنانش، خوانندگانش، دچار سردرگمي و پريشان ذهني شوند؟ سرگردان ايدئولوژي ها گردند؟
چرا؟ چون در هيچ يك از اين تحولات تاريخي نتيجه كار به « اعتلاي شرايط انساني » جامعه منجر نشده است. چرا؟ چون مردم بر مبناي مصلحت هاي سياسي، قومي و ديني عمل كرده اند و « ضرورت هاي تاريخي » را نمي شناخته اند! اين ضرورت هاي تاريخي چيست؟
«رستاخیز جان و انفطار صورت»
بهترین توصیفی که می توان برای کتاب «رستاخیز جان و انفطار صورت» گفت، همان سخنان محمدرضا شهبازی است که می گوید: «اگر کسی خیلی اهل سینما نباشد شاید کمی دلگیر شود که چرا شهید آوینی فقط به سینما پرداخته است. اما اینطور نیست و کتاب «رستاخیز جان» دلیلی بر این مدعاست. این کتاب از میان مجموعه مقالاتی است که در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۱ در حوزه هنر و ادبیات و فرهنگ نگارش یافته و در مطبوعات به چاپ رسیده‌اند، گزینش شده است. این کتاب شامل چهار بخش است. بخش اول به ادبیات و زبان فارسی اختصاص یافته است. بخش دوم کتاب، سه مقاله در حوزه فرهنگ را در خود جای داده است. شهید آوینی طی دو مقاله این بخش به بحث تهاجم فرهنگی پرداخته است. بخش سوم شامل سه مقاله در مورد همه‌گیرشدن رسانه‌های جمعی جدیدتر نظیر ویدئو و ماهواره است و مقاله معروف «انفجار اطلاعات» در این بخش قرار دارد. بخش چهارم، دو مقاله متفاوت را در خود جای داده است؛ یکی در مورد وضع تئاتر در مواجهه با سینما و تلویزیون، آیا تئاتر زنده می‌ماند و دیگری که کتاب با آن به پایان می‌رسد منشور تجدید عهد هنر؛ پیام امام خمینی در تجلیل از هنرمندان متعهد.
«انفطار صورت» شامل شش مقاله همراه با دو یادداشت ناتمام درباره هنرهای تجسمی است و احتمال به مذاق دو ستداران گرافیک خوش خواهد آمد. دید کلی که بر تمام مقالات کتاب سایه انداخته، نگاهی تأویلی بر هنر گرافیک، مبانی، سیر تاریخی و ماهیت آن است. نویسنده معتقد است هنر با سفارش می‌میرد و در عین حال بر آن است که هنر گرافیک ماهیتا سفارش‌پذیر است. توضیح این پارادوکس، در مقاله دوم کتاب آمده است که عنوان آن گرافیک و انقلاب اسلامی است. آخرین و مفصل‌ترین مقاله کتاب، نقاشی برای نقاشی است که در آن، نویسنده به تبیین آفاق نقاشی نوین می‌پردازد. بدیهی است که این کتاب بیشتر به درد مخاطبان حرفه‌ای هنرهای تجسمی می‌خورد. »
«حکومت فرزانگان»
این کتاب مجموعه ای است از مقالات شهید سید مرتضی آوینی که پیرامون موضوع حکومت فرزانگان گردآوری شده است؛ وی در این اثر مرورى بر مبانى حاكميت سياسى در اسلام داشته و در حقیقت كتاب حاصل گردآورى پارهاى دست نوشتهها از سید شهیدان اهل قلم است كه پيرامون موضوع ولايت فقيه و حاكميت سياسى در اسلام به رشته تحرير درآمده است.
بخش اول به بحث رای اکثریت، بخش دوم به آزادی عقیده و بخش سوم به مساوات اختصاص دارد. نویسنده در خلال این مباحث یک دوره مبانی مشروعیت در حکومت اسلامی را مرور میکند و برخی شبهات موجود را جواب میدهد. حتما تعجب نخواهید کرد اگر بگوییم که متن کتاب کمی سنگین است و خیلی مناسب خواندن جلوی تلویزیون یا در مترو و اتوبوس نیست!
«فردایی دیگر»
سال 1950 ارنست یونگر «عبور از خط» را نوشت که سیدمرتضی آوینی شرحی را با عنوان «آخرین دوران رنج» بر آن نوشت، این مقاله بعدها در کتاب «فردایی دیگر» منتشر شد. درایران سیدمرتضی آوینی شرحی بر این نوشته با عنوان «آخرین دوران رنج» نوشت که اکنون در کتاب «فردایی دیگر» به چاپ رسیده است.
این کتاب از لحاظ موضوعی دارای مقالات به ظاهر پراکنده ای است با این حال می توان آنها را در دو بخش مجموعه سه مقاله ای که به فهم و تفسیر عالم غربی در وجوه گوناگون آن می پردازد و بخش دومن که شامل چهار مقاله با موضوع شعر است تقسیم کرد.
البته باید به این مهم توجه کرد که بخش اول مقالات بخش اول این کتاب دارای عبارات و اصطلاحاتی ثقیل است که چون نویسنده در این کتاب به آرای متفکران غربی –مثل یونگ- اشارات و نقدهایی داشته است، ناگزیر مینماید. به هر حال این کتاب برای خواندن نیاز به کمی ورزش و آمادگی ذهنی دارد.
ارسال نظرات