چهارمین قاتل جهان همچنان قربانی می‌گیرد/ ۱۴‌‌ هزار میلیارد ریال؛ خسارت سالانه آلودگی هوا

به گزارش خبرنگار اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»، آلودگی هوای کلانشهرهای ایران، بحث امروز و دیروز نیست و سابقه ای طولانی دارد. اولین باری که بحث آلودگی هوای تهران در مجلس مطرح شد سال 1346 بود. بعد از آن هم در برنامه عمراني پنجم كشور (1356- 1352، فصل نخست به موضوع آلودگي هوا اختصاص يافت. در نخستين برنامه پنج‌ساله 1366 – 1362 مجددا موضوع آلودگي هوا به صورت گسترده و در سطح 24 استان كشور مطرح و در برنامه اول مصوب (72 – 1368) به طور كاملا خلاصه دو سر فصل در ارتباط با آلودگي هوا وجود دارد.

همچنین در برنامه دوم (77 – 1373) اهداف كنترل آلودگي هواي شهر تهران به صورت كمي بيان شد.  از همان سالها تا به امروز همواره بحث آلودگی هوای کلانشهرها علی الخصوص تهران در مجلس، دولت و شهرداری مطرح می شده است.

آلودگی هوا که چهارمین عامل مرگ و میر در جهان است، طبق آمار یک میلیارد و 400 میلیون نفر را درگیر کرده و سالانه جان 3 میلیون نفر را در جهان می گیرد که این قضیه، دستاورد صنعتی شدن و توسعه یافتگی کشورهاست.

بیماری هایی مانند آسم، برونشیت، تنگی نفس و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی بیماری هایی هستند که در کوتاه مدت به خاطر آلودگی هوا به وجود می آیند و انواع سرطان ها، ناباروری و ناقص زایی و امراض پوستی هم آثار طولانی این آلودگی به حساب می آیند.

تحقیقات نشان داده اند که  در کشورهای عضو اتحادیه‌ اروپا سالیانه ۳۱۰ هزار نفر بر اثر بیماری‌های ناشی از ذرات معلق آلاینده‌ سرگردان در هوا، جان می‌سپرند. از نیمه دوم قرن بیستم، آلودگی هوا به ویژه در محدوده های شهری به یکی از دغدغه های اصلی دولتمردان در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه جهان تبدیل شده است.

 در ایران نیز گاها برخی شهرها را آلوده ترین شهر دنیا نام می برند و همین، زنگ خطر را برای مسئولان کشور به صدا در می آورد. اما آیا اساسا می توان با آلودگی هوا مبارزه کرد؟

تجربه موفق کشورهای دیگر در کنترل آلودگی هوا

با صنعتی شدن جوامع و بیشتر شدن آلاینده ها، کنترل آلودگی فزاینده هوا غیرممکن به نظر می رسد. اما نگاهی به تاریخ نشان می دهد که این مهم شدنی است.

یکی از موفق ترین نمونه ها در کنترل آلودگی هوا، مکزیکو سیتی است. مکزیکو سیتی سال ها به عنوان آلوده ترین شهر دنیا از سوی سازمان ملل متحد معرفی می شد و حتی به آن لقب "خطرناک ترين شهر دنيا براي کودکان" داده بودند.

این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی اش که از سه طرف به کوه محدود می شد، آلاینده ها را در خود نگه می داشت و 300 روز سال سطح اوزون هوای این شهر بیشتر از حد مجاز اعلام می شد.

برنامه بلندمدت برای ارائه خدمات حمل و نقلی با گسترش مترو و اتوبوس تندرو، طرح دوچرخه همگانی و تشویق به پیاده روی با ایجاد راه های مناسب، مهمترین اقدامی بود که کشور مکزیک برای این شهر انجام داد و امروز این شهر از لیست بیست شهر آلوده جهان نیز خارج شده است.

 
 چین هم از آن کشورهاییست که چند شهر آلوده ی دنیا را در خود دارد. میزان بالای آلودگی هوای پکن، این شهر را در میان شهرهای خطرناک برای زندگی قرار داده است. آلودگی هوای پکن تا اندازه ای است که آسمان این شهر در اکثر روزهای سال با ابر غلیظ و سیاهی از ذرات آلوده، پوشیده شده است. این ابر غلیظ که در اصطلاح به آن Smog گفته می شود، نتیجه ترکیب آلودگی با مه موجود در هواست که تنفس و حتی دید را برای شهروندان مختل می کند.

دولت چین از مدت ها پیش با تشویق مردم پکن به کاشت و پرورش گیاهان بر روی پشت بام منازل تلاش های ساده ای را برای تصفیه هوای آلوده ای که گاهی حتی تنفس در آن برای پایتخت نشینان دشوار می شود، آغاز کرده است.  نشریه نیویورک تایمز در گزارشی اعلام می کند که چین در راستای کاهش آلودگی هوا هزینه ای به ارزش 816 میلیون دلار کرده است چرا که نزدیک به 2 میلیون و 100 هزار نفر در چین طی یک سال بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست داده اند.این کشور  محدودیت هایی را بر سوخت های ذغالی و تردد با ماشین های پرمصرف اعمال کرده است و در پی آن است که خودروهایش را با سوخت گیاهی به حرکت درآورد.

غرب و بیرون آمدن از بحران آلودگی

کشورهای غربی نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند و آلودگی هوا آن ها را هم درگیر کرده است. انگلستان، یکی از نمونه های بدی بود که درگیر ماجرای آلودگی هوا شد. زمانی لندن ذرات معلقی که با قطر 2.5 میکرون در هوا هستند را با شاخص 1600 در هوای خود داشت که این باعث شده بود آسمان لندن را مه سیاهرنگی فرا بگیرد. علت آن هم سوزندان زغال سنگ در کارخانه‌های صنعتی، اجاق‌های آشپزی خانه‌های لندن و خودروهای سواری بود.

بزرگترین اقدامی که لندن برای از بین بردن این آلودگی انجام داد، ارائه لایحه هوای پاک به پارلمان بود که بعد از تصویب شدن سوزاندن زغال سنگ در منازل محدود شد و کارخانه ها به اطراف شهر منتقل شدند. خودرو ها عوارض بیشتری دادند و سوخت پاک توزیع شد و همین اقدامات باعث شد تا انگلستان، بحران آلودگی هوا را پشت سر بگذارد.

پس از تصويب قانون هواي پاك در انگليس، مقام‌هاي آمريكايي هم در همان زمان به فكر افتادند تا فكري به حال آلودگي هواي شهرهاي بزرگ خود بكنند، به‌ويژه در نيويورك، آلودگي هوا يك مشكل جدي بود.

پنجاه سال پیش، وارونگی هوا و آلودگی ناشی از آن سالانه موجب از بین رفتن 200 نفر در نیویورک شد و این رقم هر سال تکرار شد تا این که كنگره آمريكا لايحه هواي پاك را به تصويب رساند.

 مقامات شهري نيويورك براي كاهش ميزان آلودگي هوا با اعمال قانون، استفاده از سوخت‌هاي پاك‌ را اجباري كردند. هيچ راننده‌اي حق نداشت بيش از يك دقيقه در نزديكي مدارس، خودروي خود را بدون حركت روشن نگه‌دارد. رانندگان درصورت نقض اين قانون مجبور به پرداخت 350دلار جريمه مي‌شدند و در سال های بعد خودروهایی هیبریدی و برقی گسترش پیدا کردند.

در آلمان هم  از آغاز سال ۲۰۰۵ قوانین تصویب شده در اتحادیه‌ اروپا برای مقابله با ذرات معلق آلاینده‌ی هوا اجرا می‌شوند. بر اساس این قوانین حد این ذرات نباید در بیش از ۳۵ روز از سال از۵۰ میکروگرم درمترمربع هوا گذر کند. در آلمان بیش از ۴۰۰ ایستگاه اندازه‌گیری ذرات معلق وجود دارد. مسئولیت مقابله با این آلاینده‌ها بر عهده‌ خود ایالت‌ها نهاده شده است. مقامات محلی موظفند از مناطقی که در آنها ذرات معلق از حد مجاز عبور کرده‌اند، فهرستی تهیه کنند. در ایتالیا و چند کشور دیگر اروپایی نیز از گاز طبیعی به عنوان راهکاری برای مقابله با آلودگی هوای ناشی از مصرف سوخت استفاده می شود.

ایران؛ هشتمین کشور آلوده جهان

ایران نیز یکی از کشورهای آلوده جهان است. سه سال پیش سازمان بهداشت جهانی ایران را هشتمین کشور آلوده جهان و اهواز را آلوده ترین شهر جهان نامید. در سال های اخیر این آلودگی شدت گرفته و تهران در سال 90 ، 215 روز و در سال 91 و 92 بیش از سیصد روز هوای ناسالم داشته است.

با توجه به سابقه ی 55 ساله آلودگی هوا در ایران، به نظر می رسد که می بایست خیلی پیشتر از این ها برنامه مدونی برای کنترل این آلودگی می داشتیم.

بنزین و خودروهای غیراستاندارد، وجود کارخانه‌های واقع در غرب تهران و استفاده گسترده از وسایل نقلیه دودزا و فرسوده و البته ریزگردها مهمترین عوامل آلودگی هوا در این سال ها بوده اند.

چندی پیش معصومه ابتکار در چهارمین جلسه شورای برنامه ریزی و توسعه استان با بیان اینکه لایحه هوای پاک در کمیسیون کشاورزی به تصویب رسیده است گفت: قانون فعلی متعلق به سال 74 بود که امیدواریم با تصویب نهایی در هیئت دولت یک قانون قوی درباره هوای پاک داشته باشیم.

ابتکار گفت: در بحث آلودگی هوا ،‌ کارگروه ملی و کارگروه شهر تهران را فعال کردیم و ماهی یکبار جلسه داریم و فعالیت های این کارگروه کاملاً منطبق با شرایط روز است.

خسارات ناشی از آلودگی هوا

سال گذشته مرکز پژوهش های مجلس طی گزارشی اعلام کرد: آخرین برآورد بانک جهانی (در سال ۲۰۰۵) نشان می دهد که خسارات سالیانه آلودگی هوا در ایران ۱۴ هزار و ۴۲۰ میلیارد ریال معادل ۱/۶ درصد تولید ناخالص داخلی است و خسارت مرگ و میر ناشی از آلودگی هوای شهری سالیانه ۶۴۰ میلیون دلار معادل ۵ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال یعنی ۰/۵۷ درصد از تولید ناخالص داخلی است.

همچنین نشانه های بیماری ناشی از آلودگی هوای شهری 520میلیون دلار معادل 4 هزارو 100 میلیارد ریال و  ۰.۴۶درصد از تولید ناخالص داخلی در سال است. بر اساس این گزارش بیماری های ناشی از آلودگی هوای شهری نیز سالانه 260 میلیون دلار معادل 2هزارو 100میلیارد ریال و ۰.۰۲۳درصد از تولید ناخالص ملی به اقتصاد ایران خسارت وارد می کند.

از سوی دیگر هزینه آموزش در این زمینه 25میلیون دلار معادل 200میلیارد ریال و۰.۰۲ درصد از تولید ناخالص داخلی و خسارات ناشی از آلودگی هوای شهری به مراکز تفریحی 50میلیون دلار معادل 390میلیارد ریال و ۰.۰۴ درصد تولید ناخالص داخلی است. بر اساس مفاد گزارش جامع هوای سازمان بازرسی کل کشور ضرر و زیان ناشی از آلودگی هوا در ایران در سال 1379 بیش از 7میلیارد دلار برآورد شده است.

این گزارش در ادامه می نویسد: بررسی های به عمل آمده نشان می دهند که مشکلات ناشی از آلودگی هوا به دلیل کمبود مواد قانونی نبوده و عدم اجرای قوانین موجود دلیل اصلی مشکلات کنونی کلان شهرهای کشور است. لکن تدوین قانونی منسجم و جامع و متناسب با بحران های جدید آلودگی هوا همراه با التزام دستگاه های اجرایی در کشور می تواند درکنترل و کاهش آلودگی هوای کشور موثر واقع شود.

این بحث که آیا برای مقابله با آلودگی هوا نیاز به قانون داریم یا قانون به اندازه کافی وجود دارد و در بدنه دستگاه اجرایی کشور عزمی برای از بین بردن این مشکل پنجاه ساله نیست، سوالی است که هنوز پاسخ روشنی برای آن وجود ندارد که متضرر واقعی این سوال بی پاسخ، فقط و فقط مردمی هستند که بدون کمک دولت و مجلس، هیچ کاری از دستشان برای بیرون رفتن از بحران برنمی آید.