نسیه توافق نکنیم

به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، سجاد مصطفی‌پور دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل در یادداشتی پیرامون مذاکرات هسته‌ای نوشت:

با توجه به نزدیک شدن به پایان مهلت مقرر برای مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 بازار تحلیل‌ها و گمانه زنی‌ها درباره نتیجه مذاکرات هسته‌ای و اینکه آیا می‌توان سرانجامی موفقیت‌آمیز برای پرونده هسته‌ای ایران متصور شد، بیش از پیش شده است.

اگر چه پیش بینی نتیجه مذاکرات به دلیل نبود اطلاعات و محتوای مذاکرات قدری دشوار به نظر می رسد ولی مصاحبه، یادداشت و واکنش دیپلمات های مذاکره کننده ایران و 1+5 در رسانه ها و نشست های مختلف، می تواند تا حدودی روند طی شده مذاکرات را نشان دهد.

فراز و نشیب های یکسال گذشته مذاکرات -از توافق «برنامه اقدام مشترک»- در ژنو، وین، مسقط و نیویورک و تاکید دیپلمات های حاضر در مذاکرات به موارد اختلافی طرفین اگر چه می تواند تصویرساز آینده مذاکرات باشد ولی نمی توان با یقین گفت آنچه در رسانه ها منتشر می شود همان چیزی است که در میز مذاکره بحث شده است.

گذشته از نتیجه مذاکرات پیش رو، آنچه در این مجال به بیان آن خواهم پرداخت شرایط سیاسی حاکم بر آمریکاست که می تواند در کوتاه مدت (تا 3 آذر 1393 و در نتیجه مذاکرات)، میان مدت (با توجه به تمدید احتمالی مذاکرات و در مورد عملی شدن تعهدات غرب)، بلند مدت(پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات ریاست جمهوری و عدم تداوم تعهدات دولت اوباما در قبال ایران) بر هرگونه توافق احتمالی ایران و 1+5 سایه بیندازد و با وجود تعهدات طرف غربی، پرونده هسته ای ایران با بهانه های جدیدی تبدیل به اهرم فشار غرب علیه ایران شود. در ذیل به بررسی هر یک از موارد مذکور می‌پردازم:

- کوتاه مدت « 3 آذر 1393»

یک هفته مانده به پایان مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5، اگر چه موارد اختلافی متعددی از پشت درهای بسته مذاکرات بیرون می‌آید ولی دو موضوع «غنی‌سازی» و «چگونگی لغو تحریم‌ها» مهم ترین مواردی هستند که از سوی دیپلمات های مذاکره کننده بدان اشاره می‌شود، به گونه ای که نشست سه جانبه «کری، ظریف و اشتون» در مسقط، بیشتر برای حل اختلاف در دو موضوع مذکور  شکل گرفت.

با پایان این نشست صرفا آنچه در رسانه ها بدان پرداخته می شد «چگونگی لغو تحریم ها» بود و اینگونه به نظر می رسید که طرفین درباره موارد اختلافی دیگر به توافق رسیدند! در این بین آنچه بیش از پیش در این روزها نمود پیدا می کرد پیروزی جمهوری خواهان در کنگره آمریکاست که می تواند در کارشکنی آمریکا در پذیرفتن تعهدات خویش در قبال ایران در مذاکرات پیش روی وین تاثیر گذار باشد. 

اگر چه معتقدم دموکرات ها وزن بیش تری نسبت به جمهوری خواهان در اعمال تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران دارند، پس می توان گفت نتیجه مذاکرات تا 3 آذر 1393 می تواند با زیاده خواهی آمریکا با شکست به پایان برسد بدون اینکه پاسخ مناسبی از سوی غرب به ایران درباره یکسال اقدامات اعتمادساز جمهوری اسلامی ایران داده شود!

- میان مدت (تمدید مذاکرات)

محتمل ترین گزینه ممکن برای نتیجه مذاکرات هسته ای ایران و 1+5 پس از پایان مذاکرات وین، توافق طرفین در کلیات و تمدید برای یک دوره چهار ماهه برای رایزنی و مذاکره درباره جزئیات است.

تجربه توافق موقت ژنو که نمود آن در اظهار نظر مقامات مذاکره کننده و گزارشات  آژانس بین المللی انرژی اتمی قابل مشاهده است نشان دهنده پایبندی کامل جمهوری اسلامی ایران به تعهدات توافقنامه و گام های اعتمادساز در مدت یک سال گذشته است ولی در مقابل، طرف های غربی نه تنها به آنچه در میز مذاکره درباره آزادسازی دارایی ها بلوکه ایران و برداشتن برخی از تحریم ها متعهد شدند پایبند نبودند بلکه به اعمال تحریم های جدید، اتهام زنی به ایران درباره مسائل حقوق بشری و تروریسم جلوه دادن ایران پرداختند.

*ضمانت اجرایی در عملی شدن تعهدات 5+1

اکنون گزینه تمدید مذاکرات در شرایطی مطرح می شود که فضای سیاسی بازیگر اصلی گروه 1+5 یعنی آمریکا تغییر کرده است و نمی توان چشم انداز خوبی از اجماع جمهوری خواهان و دموکرات ها درباره پرونده هسته ای ایران متصور شد، به همین دلیل چه ضمانت اجرایی برای عملی شدن تعهدات 1+5 در صورت تمدید مذاکرات برای یک دوره مشخص وجود دارد با عطف به این نکته که ایران باید تا مهلت تعیین شده اقدامات اعتمادساز دیگری را در تاسیسات هسته ای خویش انجام دهد.

با توجه به اینکه وظیفه راستی آزمایی و بررسی اقدامات ایران به عهده بازرسان آژانس بین‌المللی اتمی خواهد بود چه نهادی به بررسی اقدامات تعهد شده 1+5 در قبال ایران خواهد پرداخت؟ آیا مسیر یکسال گذشته دوباره ادامه خواهد یافت یعنی ایران در برابر توقف، تعلیق برخی از تاسیسات یا ماشین های خویش هیچ پاسخ مناسبی از غرب نخواهد گرفت؟

حال با این وصف، می‌توان گفت در صورت تمدید مذاکرات، آمریکا و هم پیمانانش در قبال پرونده هسته ای ایران پس از مهلت تعیین شده، تحریم‌ها را لغو و به حقوق ایران در حفظ و دستیابی به فناوری هسته ای احترام می گذارند؟

- بلند مدت (توافق ایران و 1+5 و تعهد آمریکا به لغو گام به گام تحریم‌ها)

این فرض در صورتی است که ایران و 1+5 بتوانند به یک توافق جامع درباره پرونده هسته ای ایران برسند و 1+5 -بخوانید آمریکایی ها- متعهد بشوند تا گام به گام تحریم‌های ایران را لغو کنند. تحریم های اعمالی علیه جمهوری اسلامی ایران به چهار شکل است.الف) کنگره آمریکا ب) رئیس جمهور آمریکا ج) اتحادیه اروپا د) شورای امنیت.

لغو تحریم های کنگره آمریکا در کوتاه مدت به نظر نمی‌رسد محقق شود همانطور که باراک اوباما نیز به این موضوع اشاره کرده است؛ «اگر توافق هسته‌ای با ایران امضا شود تازه آن زمان است که وارد مرحله بعدی یعنی مذاکره با کنگره درباره تحریم‌ها خواهیم شد.» و لغو این تحریم ها زمان بر است.

نکته دیگر که باید مورد توجه قرار داد اینکه آیا جمهوری خواهان جنگ طلب می‌توانند به راحتی تحریم‌های ایران را لغو کنند؟! تحریم‌های رئیس جمهور آمریکا به دو شکل قابل بیان است -ناظر بر تحریم های اعمالی رئیس جمهور آمریکا با اختیار لغو و تحریم اعمالی رئیس جمهور آمریکا با اختیار لغو که به صورت قانون در کنگره درآمده است- . اول تحریم های شرکت ها و موسسات آمریکایی و دوم تحریم شرکت ها و موسسات خارج از آمریکا.

گفته می شود اوباما همچنان شرکت های آمریکایی را از معامله و رابطه اقتصادی با ایران محروم می کند ولی به شرکت های غیر آمریکایی به مدت 2 سال اجازه فعالیت به ایران را می دهد. با توجه به این نکته می توان گفت تغییر قابل ملاحظه ای در این تحریم ها مشاهده نمی شود و ممکن است با گذشت 2 سال -پایان دوره ریاست جمهوری اوباما و مهلت فعالیت شرکت های غیر آمریکایی با ایران- رئیس جمهور جدید به اعمال مجدد تحریم ها رو بیاورد.

*دیگر بازیگر اصلی آمریکا، اوباما نیست، نسیه توافق نکنیم

پس می توان گفت ضمانت اجرای مشخصی در این بین وجود ندارد. درباره تحریم های شورای امنیت هم می توان گفت آمریکا نقش یک بازیگر مهم را در لغو تحریم ها علیه ایران دارد و با توجه به زمان بر بودن برداشتن تحریم های شورای امنیت، مشخص نیست با توجه به تغییر احتمالی سیاست ها آمریکا پس سال 2016 در قبال ایران چه سرانجامی تعهدات توافق هسته ای پیدا خواهد کرد.

درباره تحریم های اتحادیه اروپا هم می توان به این نکته اشاره کرد که اگر چه این تحریم ها در صورت توافق لغو خواهند شد ولی از آنجائیکه اتحادیه اروپا سیاست مستقلی در قبال پرونده هسته‌ای ایران ندارد و همواره در پازل آمریکایی ها بازی می کند نمی توان گفت که با تغییر سیاست آمریکا تحریم های اتحادیه اروپا مجددا اعمال نخواهد شد. پس می توان گفت هر نوع توافقی با ایران از سوی غرب می تواند تاریخ انقضا 2 ساله داشته باشد!

به نظر می رسد مهم ترین عنصری که دیپلمات های مذاکره کننده جمهوری اسلامی ایران -در صورت توافق- باید بدان توجه کنند، داشتن «ضمانت اجرایی» هر گونه تعهدی از سوی غرب در میز مذاکره هست. به نظر نمی رسد توافق هسته ای با دورنمای نه چندان روشن و شفاف و بدون مولفه های اجرایی مشخص که دستخوش تغییر سیاست ها می شود بتواند منافع جمهوری اسلامی ایران را از مذاکرات هسته ای تامین کند و برد برای کشورمان تلقی شود! دیگر بازیگر اصلی آمریکا، اوباما نیست، نسیه توافق نکنیم.