آیا حق غنی سازی ایران در توافقنامه ژنو به رسمیت شناخته شده است؟

گروه آزاداندیشی «خبرگزاری دانشجو»؛ آنچه پیش رو دارید مناظره مکتوبی است که پیرامون موضوع توافق ژنو بین برخی صاحب نظران این حوزه شکل گرفته است. این مطلب که به همت هسته کرسی های آزاداندیشی قرارگاه شهید باقری تهیه شده با محوریت سوال زیر مسئله توافق ژنو را از زاویه ای مشخص مورد بررسی قرار می دهد.

سوال: آیا حق غنی سازی ایران در توافقنامه به رسمیت شناخته شده است؟سطح غنی سازی کنونی در مقایسه با قبل چه نیازهایی را از ما رفع می کند؟

دکتر فواد ایزدی
کارشناس مسائل آمریکا

 نکته مثبت این توافق‌نامه، پذیرش ضمنی غنی‌سازی در ایران در سطح 5% و در طی شش ماه آینده است. برخلاف موضع‌گیری‌های ده ساله اخیر آمریکا مبنی بر عدم داشتن هر گونه حق غنی‌سازی، صدور این مجوز شش ماه، گامی رو به جلو تلقی می‌شود، و این موفقیت حاصل مقاومت رهبری، مردم و دولت‌های پیشین است. در جلسه استماع 19 آذرماه 1392 نیز، از جان کری سؤال می‌شود: چرا آمریکا بر خلاف موضع‌گیری سابق در حوزه غنی‌سازی، با غنی‌سازی 5% در ایران به طور ضمنی موافقت کرده است؟ وی پاسخ میدهد، امکان تکرار رویه گذشته مبنی بر منع کامل غنی‌سازی در ایران، دیگر عملی نیست. البته همانطور که پیش از این ذکر شد، حق غنی‌سازی ایران در گام نهایی توافق‌نامه مشروط به نظر مثبت دولت آمریکا شده است.

اما نکته قابل توجه مشروط شدن حق غنی سازی ایران به نظر موافق امریکاست. به این نکته در پاراگراف چهارم صفحه آخر اشاره شده است با این مضمون که این توافق نامه باید «متضمن یک برنامه غنی‌سازی باشد که توسط طرفین تعریف می¬شود»، این جمله به روشنی بیان می‌کند که هر یک از طرفین می‌توانند تعریف خاص خود را داشته باشند، به عبارت دیگر تحقق غنی‌سازی، مشروط به تأمین نظر مثبت طرف مقابل است.

ناصر نوبری
دیپلمات سابق

محدودسازی غنی سازی تا رساندن به مرز صفردرصد بطوریکه در شش ماهه اول غنی سازی به کمتر از 5% تقلیل داده می شود و در گام بعدی با مقید کردن ایران برای تأمین توافق طرف مقابل در تمام موارد از جمله (تعریف غنی سازی، انطباق غنی سازی با نیازهای عملی ایران، محدودیت در دامنه و سطح فعالیت های غنی سازی، ظرفیت غنی سازی، محل های غنی سازی و ذخائر اورانیم غنی شده) و با همه این محدودیت‌ها آنهم صرفاً برای دوره زمانی مورد توافق، یعنی در دوره دوم، غنی سازی زیر 5% ایران نیز در تمام موارد فوق به موافقت طرف مقابل مشروط میشود، یعنی ما باید تعریف آنها را در مورد غنی سازی بپذیریم، ما باید با نظر آنها در مورد اینکه اساساً ایران تا چه حد عملاً به غنی سازی نیاز دارد توافق کنیم. که این یعنی نقض حاکمیت ملی و سیاسی و استقلال ایران و اینکه در مورد نیازهای ایران، ملت ایران و دولت و مجلس به تنهایی نمی تواند تصمیم بگیرد و باید نظر آمریکا و دیگر قدرتهای جهانی را نیز تأمین نمائیم.

در مورد مکان غنی سازی هم خاک ایران قید نشده و باید با موافقت آنها اقدام نمائیم و همه اینها در یک دوره زمانی محدود است که محدوده زمانی را باید با آنها توافق کنیم. اینکه در توافق نامه در دو جا به غنی سازی و برنامه مربوطه تصریح شده و ما خوشحالیم و فکر میکنیم این یعنی برسمیت شناخته شدن غنی سازی در ایران، برعکس است و هدف از قراردادن آن در موافقتنامه محدودتر کردن ایران حتی در فاز کمتر از 5% است. آنها سعی خواهند کرد از غنی سازی شیر بی دم و یال و کوپال و اشکم بسازند و نهایتاً هم منت بگذارند که با غنی سازی موافقت کرده اند.

دکتر فریدون عباسی
رییس سابق سازمان انرژی اتمی

برای رآکتورهای قدرت آب سبک مثل رآکتور بوشهر به اورانیوم با غنای زیر پنج درصد نیاز است.اگر رآکتورهایی مانند رآکتور تحقیقاتی چهل مگاواتی اراک مد نظر باشند نیازی به غنی سازی اورانیوم نیست. در رآکتورهای تحقیقاتی خاص که بعضی از آن ها دارای شار نوترونی بالا نیزمیباشند برای جلوگیری از بزرگ شدن قلب و ساختمان و ...رآکتور باید از اورانیوم بالاتر از 5 درصد استفاده شود. برای مثال یک رآکتور مینیاتوری در اصفهان وجود دارد که در قلب کوچک آن حدود 1 کیلوگرم اورانیم با غنای حدود 90 درصد وجود دارد و طبق دستورالعمل های جدید آژانس باید غنای اورانیوم آن به زیر بیست در صد کاهش یابد. خوشبختانه درکشور توان تخصصی و مواد و تجهیزات لازم برای انجام این کار در آینده وجود دارد اما کاهش غنی سازی اورانیوم ما را از رسیدن به توسعه در زمان مقرر و با تکیه به دانش و فناوری بومی باز میدارد.

کاهش فعالیت های غنی سازی به درخواست دیگران عزم و اراده ملی ما را خدشه دار می سازد. چون ما برای نیاز رآکتور تهران نیاز به سوخت خاص اینگونه رآکتور که غنای بیست در صد هم دارد، داشتیم. اما نه تنها خارج از عرف و مقررات تجاری و صنعتی دنیا، از تامین آن خودداری کردند بلکه در مقابل اظهار شجاعانه جمهوری اسلامی ایران مبنی بر طراحی و ساخت مجموعه های آن سوخت در داخل کشور، مستکبرانه و با تحقیر با توان ملت ما برخورد کردند.

مهدی محمدی
کارشناس مسائل سیاسی

نکته ای که دوستان می‌گویند این است که همین که در این سند گفته شده در گام اول برنامه غنی‌سازی ادامه پیدا می‌کند و گام آخر هم دربرگیرنده یک برنامه محدود غنی‌سازی است یعنی حق ما به قول آقای دکتر صالحی به طور تلویحی به رسمیت شناخته شده است. اولا آقایان پذیرفته‌اند در گام‌های اضافی قطعنامه‌های شورای امنیت را Address کنند و این یعنی هر زمان آمریکا اراده کند می‌تواند تعلیق تمام غنی‌سازی حتی غنی‌سازی 5 درصد را از ایران درخواست کند، طبق توافق ژنو آقایان هم باید بپذیرند و حرفی نمی‌توانند بزنند. ثانیا تداوم برنامه مال همین گام اول و به مدت 6 ماه است. در گام نهایی وقتی ایران پذیرفته که درصد، ظرفیت، مکان و ذخایر خود را محدود کند یعنی باید بخش‌های بزرگی از برنامه فعلی غنی‌سازی ایران برچیده بشود. این خیلی نکته مهمی است. ادبیات برچیدن دقیقا در توافق ژنو آمده است. تیم مذاکره‌کننده در توافق ژنو پذیرفته پس از 6 ماه که برنامه در طول آن Halt می‌شود یعنی بیش از این توسعه پیدا نمی‌کند، در گام نهایی برنامه باید از ابعاد مختلف محدود شود و این محدود شدن دقیقا و مستقیما یعنی برچیده شدن بخش‌هایی از برنامه غنی‌سازی فعلی. یعنی بخشی از ماشین‌ها باید جمع شود، تاسیسات فردو از دید آمریکا باید تعطیل شود، نوع ماشین‌ها محدود شود، برای ذخیره مواد 5 درصد سقف تعیین شود و خیلی چیزهای دیگر. این را همه باید دقت کنند که برچیدن بخش‌هایی از برنامه غنی‌سازی تعهد ایران در توافق ژنو است.

حسین شریعتمداری
مدیر مسئول روزنامه کیهان

بعد از امضای توافقنامه ژنو- سوم ‌آذرماه جاری/ 24 نوامبر 2013- مقامات آمریکایی، از جمله باراک اوباما، جان کری و «وندی شرمن» در مصاحبه‌های پی‌درپی تصریح می‌کنند که در توافقنامه حق غنی‌سازی برای ایران به رسمیت شناخته نشده است- منظورشان غنی‌سازی صنعتی است که مطالبه اصلی کشورمان است و نه تحقیقاتی- و در مقابل آقای دکتر ظریف وزیر محترم امور خارجه کشورمان اعلام می‌کند که اظهارنظر مقامات آمریکایی عاری از واقعیت است و مصرف داخلی دارد و تاکید می‌کند که دولتمردان آمریکایی برای قانع کردن کنگره، لابی‌صهیونیستی و تندروهای آمریکا، به اینگونه اظهارات خلاف واقع درباره توافقنامه ژنو متوسل می‌شوند و با لفاظی تلاش می‌کنند نگرانی‌های داخلی خود را حل کنند.

رضا رئیسی
روزنامه آرمان

از همان ابتدا قرار بر این بود که غنی‌سازی 20درصدی تعلیق شده و طی یک فرآیند متوازن و گام به گام نیمی از ذخایر اورانیوم با غنای 20درصدی رقیق و اکسید شود. در سوی مقابل هم برخی تحریم‌های کشور برداشته شده و در راستای آزادسازی‌ دارایی‌های ایران گام برداشته شود. تحریم‌های نفتی افزایش نیافته و تا سقف 200 هزار بشکه در روز مبادلات نفتی انجام شده و پول آن به بانک مرکزی مسترد شود. فرآیندی که می‌توان پیش‌بینی درآمدزایی 20 میلیارد دلاری برای کشور را طی شش ماه -گام اول- از آن انتظار داشت. همه چیز در توافقنامه نیز روندی متوازن و متعادل داشته و مبتنی بر گام‌های دوسویه است؛ ضمن آنکه ایران هیچ یک از سانتریفیوژهای خود را مهر و موم نکرده و از همین امروز به گفته مقامات سازمان انرژی هسته‌ای سانتریفیوژها به غنی‌سازی 5 درصدی خواهند پرداخت و این یعنی طرف مقابل حق غنی‌سازی ایران را به رسمیت شناخته، ساختار تحریم‌ها شکسته شده و همچنین ایران این امکان را دارد که در صورت خلف وعده طرف مقابل در کمتر از 24 ساعت برنامه هسته‌ای خود را به حالت قبلی باز گرداند. حال مشخص نیست چرا مخالفین تندرو داخلی با استناد به سخنان مقامات آمریکایی! خواستار بازنگری در توافقنامه شده‌اند؟

سید عباس عراقچی
معاون وزیر امور خارجه

ساختار برنامه هسته‌ای ما حفظ خواهد شد و جمع آوری نمی‌شود و همه چیز غیر از دو مورد مطرح شده سر جای خودش است و آن دو مورد در یک روز قابل برگشت هست،‌ یعنی برگشت غنی سازی در یک روز می‌تواند بازگردد. پذیرش غنی سازی در کشورمان را از دستاوردها توافق ژنو است و با اجرا شدن گام اول 6 کشور در حال احترام گذاشتن به ملت ایران است که ثمره خون شهیدان و تلاش دانشمندان گمنام بسیاری است که این افتخار را آفریده‌اند.

تفسیر طرف‌های مقابل از (R&D)(تحقیق و توسعه) یکی از مباحث جدی اختلاف با طرف مقابل در مذاکرات بوده است.تفسیر طرف مقابل بسیار مضیغ بود و به روشنی می‌گوید که ایران به تحقیق و توسعه خود ادامه می‌دهد.با این حال طرف مقابل تفسیرهایی را ارائه می‌کرد که مذاکرات کارشناسی را با وقفه همراه کرده بود که در این میان ورود یک سانتریفیوژ جدید در نطنز که حق ما بود این مسئله را دشوارتر کرده بود و حساسیت برانگیز شد.

وی با اشاره به اینکه مشاجرات تندی در همین زمینه در مذاکرات اخیر کارشناسی ایجاد شد اظهار داشت که ما هیچ تفسیری که حق تحقیق و توسعه کشورمان را محدود کند،‌قائل نیستیم،‌ سانتریفیوژی که تولید و وارد نطنز شده برنخواهد گشت و در نطنز می‌ماند که سرانجام آنها قبول کردند که این یکی از راه حل‌هایی بود که آنها رد پایتخت‌ها بردند و توصیب کردند.

بعیدی نژاد
رئیس دبیرخانه اجرای توافقنامه ژنو

ما تعجب می کنیم که هنوز در رابطه با موضوعاتی که امروز دیگر کاملا آشکار و واضح است و متن آن نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا منتشر شده و مطالعه متن آن برای همه افراد میسر است، چرا هنوز بر سر مبانی اولیه اختلاف نظر وجود دارد؟ در واقع اگر کسی متن را مطالعه کند، به روشنی به موضوع پذیرش حق غنی سازی در آن پی خواهد برد. دقت کنید که توافق دو مرحله یعنی کوتاه مدت و بلندمدت دارد. در مرحله کوتاه مدت نیازی نیست که نام غنی سازی برده شود چرا که غنی سأزی در عمل پذیرفته شده است. از جمله اقداماتی که به صورت صریح عنوان می شود این است که ایران تنها تولید غنی سازی 20 درصد را متوقف می کند و در عوض غنی سازی 5 درصد را با تمامی وضعیت موجود آن حفظ می کند و ادامه می دهد. این یعنی تمام سانتریفیوژهایی که به کار غنی سازی 5 درصد می پردازد به کار خود ادامه می دهند و این امر به طورصریح در بندهای برنامه أقدام مشترک آمده است. این امر نشان می دهد که آنها در این دوره کوتاه مدت غنی سازی ایران را پذیرفته اند.
 
اگر طرف غربی این حق (غنی سازی) را نمی پذیرفت پس میباید مانع غنی سازی 5 درصد ما می شدند. ما از همان روز نخست که وارد مذاکره شدیم، در اولین اعلام موضع در برابر 1+5 تاکید کردیم که اگر طرف غربی غنی سازی ایران را نپذیرد، ما اصلا وارد مذاکره نمی شویم. جواب آنها این بود که ما می دانیم که اگر غنی سازی را نپذیریم ،مذاکره ای شکل نخواهد گرفت لذا ما هم به شما اعلام می کنیم که آمریکا برای اولین بار چرخش سیاسی جدیدی نسبت به ایران دارد وبرای اولین بار اعلام می کنیم که غنی سازی ایران را می پذیریم ولی در مورد اینکه عبارت بندی ان چگونه تنظیم شود و حدود غنی سازی چگونه باشد، نظراتی داریم که باید آن را مطرح کنیم و باید در خصوص آنها به توافق برسیم.

دکتر علی اکبر صالحی
رئیس سازمان انرژی اتمی

اگر طرف غربی این حق (غنی سازی) را نمی پذیرفت پس میباید مانع غنی سازی 5 درصد ما می شدند. ما از همان روز نخست که وارد مذاکره شدیم، در اولین اعلام موضع در برابر 1+5 تاکید کردیم که اگر طرف غربی غنی سازی ایران را نپذیرد، ما اصلا وارد مذاکره نمی شویم. جواب آنها این بود که ما می دانیم که اگر غنی سازی را نپذیریم ،مذاکره ای شکل نخواهد گرفت لذا ما هم به شما اعلام می کنیم که آمریکا برای اولین بار چرخش سیاسی جدیدی نسبت به ایران دارد وبرای اولین بار اعلام می کنیم که غنی سازی ایران را می پذیریم ولی در مورد اینکه عبارت بندی ان چگونه تنظیم شود و حدود غنی سازی چگونه باشد، نظراتی داریم که باید آن را مطرح کنیم و باید در خصوص آنها به توافق برسیم.

ما درحال‌حاضر به غنی‌سازی 60درصد نیازی نداریم. غنی‌سازی 60درصد طرحی است که نمایندگان مجلس آن را مطرح کردند. آنها حتما مصالح و منافع ملی را از منظر خودشان تشخیص می‌دهند و اگر این طرح تبدیل به قانون شود چاره‌ای جز تمکین نداریم.

دکتر سید حسن بهشتی پور
استاد دانشگاه

در این توافق مقدماتی  شاهد هستیم تعهداتی که ایران به طرف مقابل مذاکره داده است، بیشتر جنبه‌های نظارتی، کنترلی و محدودسازی دارند و آن مواردی را که بدست آورده‌ایم، مهم ترینش ادامه حق غنی‌سازی اورانیوم است که حداقل در طی شش ماه آینده، بدون اعمال تحریم و تهدیدهای جدید خواهد بود.

 اینکه اگر در متن توافق  به جنبه هایی که ایران می خواست به صراحت اشاره می شد خیلی خوب بود، اما در عالم واقع قدرت های زور گو نمی خواهند به صراحت تائید کنند که غنی سازی اورانیوم بخش جدایی ناپذیر از چرخه سوخت هسته ای و حق مسلم همه کشورهایی است که پیمان ان پی تی را پذیرفتند و مقررات پادمان هسته ای آژانس را رعایت می کنند.