«سد قمصر»، بنایی قدیمی از زمان سلجوقیان

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ در 5 کیلومتری شمال قمصر و 30 کیلومتری جنوب کاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرف جلگه کاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شده است.

تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی (485-465 ه-ق) نسبت داده اند. با توجه به شباهتهای بسیاری که میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرود وجود دارد این نتیجه حاصل می شود که سد مربوط به ملکشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب گردیده و مجدداً در دوره صفویه (شاه عباس اول) سد فعلی برروی شالوده سد باقی مانده از سد دوره سلجوقی احداث شده است.

دیوار سد در عمق دره در حدود 40 متر طول و در سطح فوقانی در حدود 80 متر طول و 22 متر ارتفاع دارد.

ضخامت دیواره سد ظاهراً در مرحله اول ساخت حدود 14 متر بوده که بعداً به حدود 26 متر افزایش یافته است . مصالح مورد استفاده در سد سنگ و ملات ساروج می باشد. دیواره اصلی سد در قسمت زیر آب و در وسط دارای جزر پشتیبانی محکمی بوده ، که دیواره را در مقابل فشار وارده از طرف مخزن حمایت می کرده است .

ظاهراً این جزر کافی نبوده و مجدداً در قسمت زیر آب و به فاصله 5/12 متری دیواره اصلی ، دیواره دیگری به ضخامت 3 تا 4 متر کشیده شده است . سپس فاصله بین آن دو را با سنگ و ملات پر نموده اند . در حاشیه شرقی سد، رأس بقایای آب گذاری باقی مانده که ظاهراً آب اضافی و طغیانی سد از طریق آن خارج می گردیده است .

معمار سد جهت تنظیم بموقع آب پشت سد و جلوگیری از فشار وارده بر دیواره آبگیر از طریق آن خارج می گردیده است . معمار سد جهت تنظیم به موقع آب پشت سد و جلوگیری از فشار وارده بر دیواره آبگیر (مخزن) اقدام به ساخت دو دریچه برجی شکل به فاصله حدود 20 متر از یکدیگر بر روی دیواره سد نموده است.

این دو دریچه یکی سالم و دیگری تخریب شده است. دریچه های برجی شکل سد از نظر طرح و ساختمان قابل قیاس با این دریچه برجی شکل سد قهرود می باشد. بدین صورت که داخل هر برج به صورت دو لوله استوانه ای متداخل در هم ساخته شده و دور تا دور لوله داخلی ، راه پله مارپیچ قرار گرفته که از طریق آن به دریچه خروجی آب دسترسی پیدا می کرده اند.

 وظیفه لوله خارجی علاوه بر تأمین روشنایی برای راه پله مارپیچ ، جلوگیری از تخریب برج بوسیله جریان آب بوده است ، زیرا زمانی که آب با فشار زیاد در داخل تونل جریان می یافته و نیروی مکندگی دریچه خروجی آب نیز بالا بوده ، این استوانه بوسیله مرتبط ساختن قسمت داخلی تونل با هوای خارجی مانع از اثر تخریب جریان آب می شده است.

در مواقع نیاز به آب سد ، تخته های دریچه خروجی آب را بوسیله دیلمی که به طنابی محکم متصل بوده و به اندازه دلخواه بال کشیده و آب را در تونل به جریان می انداخته اند شدید و مخرب از رسوب گل و لای سیلاب تابستانی سال 1335 شمسی انباشته می شود.