واکنش مردم ایران در مقابل دستور کشف حجاب؛
به گزارش خبرنگار اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، دستور کشف حجاب در راستای تلاش‌های رضاخان برای تغییر فرهنگی ایران صورت گرفت. دستوری که زنان را مجبور می‌کرد بدون استفاده از حجاب در اماکن عمومی حاضر شوند و مأموران دولت موظف بودند حجاب را از سر زنانی که از این قانون تخطی می‌کردند بردارند. اما این دستور در کشور مذهبی ایران پذیرفته نشد و افراد مختلف جامعه به انحاء مختلف در برابر این دستور مقاومت کردند. در این گزارش نگاهی داریم به روش‌هایی که مردم، علما، برخی از درباریان و برخی از مسئولین و مأموران دولت برای مخالفت با این قانون اتخاذ کردند.
ابلاغ دستور کشف حجاب به سراسر کشور و موظف بودن مأمورین دولتی برای برخورد با زنان با حجاب محدودیت‌های زیادی را برای زنان به وجود آورد. این محدودیت‌ها حتی زندگی زنان خانه‌دار را نیز تحت تأثیر قرار می‌داد و به همین دلیل آنها برای حضور در جامعه و امکان انجام امور روزمره خود با روش‌های مختلف با مقابله با این دستور پرداختند. زنان و مردم عادی از روش‌های زیر برای مقاومت در برابر این دستور استفاده می‌کردند.
استفاده از پوشش‌های دیگر به جای چادر: برخی از مردم به جای استفاده از چادرهای رایج که دستور منع استفاده از آنها صادر شده بود هنگام خروج از خانه از چارقد، چادر نماز، چادر شب، چاقچور و سر بند استفاده می‌کردند. برخی هم با استفاده از چادر کمری سعی در حفظ پوشش خود داشتند. عده‌ای روپوش‌های بلند، روسری یا مقنعه را جایگزین چادر کردند و عده‌ای هم با کلاه گیس و پوشش کامل از خانه خارج می‌شدند.
وقتی حمام رفتن هم مصائب زیادی داشت!
تغییر ساعت تردد برای استفاده از تسهیلات عمومی: گروهی از زنان برای مصون ماندن از تعرض مامورین دولتی فقط شب‌ها از منزل خارج می‌شدند. با این حال، انجام امور منزل برای زنانی که مقید به حفظ حجاب بودند بسیار مشکل بود. رفتن به حمام نیز با توجه به این که مردم در آن زمان از حمام‌های عمومی استفاده می‌کردند بسیار مشکل بود و آنها مجبور بودند صبح زود یا شب به حمام بروند. گاهی نیز مردان در بین راه خانه تا حمام در فواصل مختلف به مراقبت می‌پرداختند تا زنان با حجابشان بتوانند بدون تعرض مأمورین دولت از حمام‌های عمومی استفاده کنند. برخی افراد هم که خانه‌شان در نزدیکی حمام‌ها قرار داشت از روی پشت‌بام خانه همسایه‌ها خود را به حمام می‌رساندند. برخی هم که تمکن مالی بیشتری داشتند در خانه‌های خود حمام ساختند تا زنانشان مجبور به خروج از خانه نباشند.
رشوه دادن به مأموران برای حفظ حجاب
درگیری با مأموران: وقتی زنان در کوچه و خیابان با مأموران سخت‌گیر مواجه می‌شدند مردان با دادن رشوه به مأموران حجاب همسران خود را حفظ می‌کردند. گاهی نیز زنان با مأموران درگیر می‌شدند. گاهی هم بلافاصله بعد از دیدن مأموران روسری خود را مخفی کرده و دوباره بر سر می‌گذاشتند یا اگر مأموران چادر وپوشش آنها را می‌گرفتند از روسری‌ای که بر سر کودکان همراه خود داشتند استفاده می‌کردند. البته، گاهی رفتارهای خشن مأموران دولتی باعث می‌شد تا هنگامی که اهالی یک محله با مأموری تنها مواجه می‌شدند او را کتک زده و سپس فرار کنند.
مسخره کردن زنان بی حجاب یکی از راه‌های مقاومت در برابر دستور کشف حجاب
واکنش منفی نسبت به بی حجاب‌ها: مردم با استهزاء، هو کردن، کتک زدن و ایجاد مزاحمت برای زنانی که به دستور کشف حجاب عمل می‌کردند با این تغییر مخالفت می‌کردند. علاوه بر آن، زنان بی حجاب با اعتراض و ملامت شدید زنان با حجاب هم مواجه می‌شدند که این امر باعث می‌شد بسیاری از زنان در عدم استفاده از پوشش مورد قبول جامعه دچار تردید شوند.
حرکت‌های گروهی: بستن بازار و شرکت در اجتماعات، ترک جشن‌ها، نصب و پخش اعلامیه، پناه دادن به فراریان در خانه و مغازه، بهانه کردن سردی هوا و استفاده از چادر و سرزنش خیاطان، نمونه‌هایی از حرکت‌های گروهی است که مردم در مقابله با بی حجابی انجام می‌دادند.
عریضه نویسی: مردم با عرض حال نویسی به مجلس و نخست وزیر، صریحا اعتراض خود را به دستور کشف حجاب اعلام کردند.
مردانی که به دلیل دستور کشف حجاب زنان خود را طلاق دادند
مهاجرت و طلاق: به دلیل شدت عمل دولت برای کشف حجاب، زندگی عده‌ای از مردم که به شدت با این دستور مخالف بودند به خطر افتاد. برخی از مردان تا آنجا پیش رفتند که همسران خود را طلاق دادند یا با خانواده‌های خود به سایر کشورها مهاجرت کردند. عده‌ای از دختران نیز از رفتن به مدرسه محروم شدند. برخی از زنان نیز با گذشتن از مرز خرمشهر به عراق رفتند. گروهی از معلمان به کار خود ادامه ندادند و عده‌ای از زنان از ترس تعرض مأمورین به آنها خانه نشین شدند. آنها حتی برای درمان بیماری نیز پزشک به منزل می‌آوردند یا برای استحمام در خانه‌های خود آب گرم می‌کردند.
حضور علما با همسران با حجابشان در جشن‌ها
برخورد علما با کشف حجاب: علاوه بر قیام مسجد گوهرشاد در مشهد که نماد همراهی مردم و علمای دینی در برخورد با پدیده کشف حجاب است، شکل‌های دیگر از مخالفت علما در اسناد و مدارک ذکر شده است. مانند نامه نگاری به مقامات یا حضور در جشن‌ها به همراه همسران با حجابشان، تبلیغ در خصوص عدم قبولی نماز و روزه زنان بی حجاب و حتی اخطار به ملکه به دلیل حضور با پوشش نامناسب در حرم حضرت معصومه مردم را به ادامه مخالفت با کشف حجاب تشویق می‌کردند.
واکنش کارمندان دولت و مسئولان طراز اول
دولت پهلوی برای پیشبرد بی حجابی در کشور با برگزاری مراسم و جشن‌های مختلف، دعوت از کارکنان دولت و مسئولین طراز اول را در دستور کار خود قرار داده بود اما کارکنان دولت هم همانند مردم با کشف حجاب مخالفت می‌کردند. برخی از اشکال مخالفت آنها به شرح زیر است.
عدم شرکت در جلسات جشن: مردم در مقابل دعوت برای حضور در این مراسم به دو شیوه واکنش نشان می‌دادند. عده‌ای از مامورین و کارکنان دولت به تنهایی و بدون حضور زنان خود در این مجالس حاضر می‌شدند. عده‌ای حضور یافته و به تمسخر افرادی می‌پرداختند که با همسران خود در جشن‌ها حاضر می‌شدند.
حفظ پوشش و عکس‌العمل منفی: برخی از افراد ضمن حضور در این مجالس به فحاشی به بانیان آن می‌پرداختند و در نهایت همسران عده‌ای از افراد که چاره‌ای جز حضور در جشن نداشتند می‌کوشیدند با حداکثر پوشش در آن مراسم حاضر شوند. گروهی هم پس از شرکت اجباری و بدون حجاب در جشن‌ها، دوباره چادر بر سر می‌کردند اما دسته‌ای دیگر از مردم عادی، مأموران دولت، اعضای ادارات و حتی وزرا و افراد درباری بودند که از شرکت در جشن‌ها خودداری می‌کردند.
بهانه‌هایی که مأموران دولت برای دور زدن قانون کشف حجاب می‌آوردند
بهانه تراشی: عده‌ای دیگر از کارکنان دولت، کارت دعوت برای شرکت در مراسم مختلف را با عذرهای متفاوت نمی پذیرفتند یا آن که کارت دعوت را پذیرفته و بهانه‌هایی مانند آماده نبودن لباس همسرشان، مسافرت بودن وی، مریض یا باردار بودن را دستاویز عدم شرکت در جشن‌ها قرار می‌دادند. عده‌ای هم در زمان دعوت برای حضور در مراسم مختلف به مسافرت می‌رفتند.
عدم اجرای دستور حکومتی توسط مأمورین: مأمورین دولتی اگر چه مجبور به انجام دستورات صادر شده از سوی دولت بودند اما مانند بسیاری از مردم ایران با کشف حجاب مخالف بودند و مخالفت خود را با عدم اجرای برنامه‌های تعیین شده توسط مسئولین، درخواست در تأخیر اجرای کشف حجاب در مناطق مختلف، تسامح و سهل‌گیری بر زنان با حجاب، عدم گزارش واقعیت به مرکز و عدم حضور با همسرشان در سطح شهر ابراز می‌کردند.
وقتی درباریان هم مخالف دستور شاه بودند
مخالفت درباریان با کشف حجاب: طرح رضا شاه برای تغییر ظاهر مردم ایران حتی از سوی تمام درباریان و افراد حکومتی هم حمایت نمی شد و برخی از درباریان با تاخیر در اجرای قانون کشف حجاب در خانواده و بهانه تراشی برای شرکت در مجالس، نارضایتی خود را نشان می‌دادند. ضمن آن که مخالفت برخی از این افراد با کشف حجاب زنان در دست نوشته‌ها و خاطرات آنها نیز دیده می‌شود.
منبع:
تلخیص و گزیده‌ای از مقاله زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، نوشته غلامرضا جمشیدی‌ها و لیلا نجفیان رضوی، دوره 2، شماره 3، بهار 1390.
ارسال نظرات