شاخص‌های کیفی یک جامعه / ریشه مشکلات کجاست؟ اقتصاد یا فرهنگ؟

به گزارش خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، در سلسله مباحث انتخاباتی برنامه ثریا، شب گذشته نمایندگان کاندیداها به برنامه ثریا دعوت شدند. آقایان دکتر علی اکبر جلالی، نماینده محمد باقر قالیباف و عضو سابق شورای پژوهشی آموزش و پرورش، دکتر حسن بنیانیان، نماینده علی اکبر ولایتی و کارشناس فرهنگی، دکتر جعفر توفیقی، نماینده دکتر عارف و استاد دانشگاه تربیت مدرس و وزیر اسبق علوم و تحقیقات و فناوری، دکتر هاجر تحریری نیک صفت، نماینده غلامعلی حداد عادل در بحث آموزش و پرورش و عضو هیئت علمی دانشگاه، آقای دکتر خان محمدی، نماینده غلامعلی حداد عادل در بحث آموزش عالی، حول محور آموزش و پرورش و آموزش عالی به گفت و گو پرداختند.

محسن مقصودی، مجری برنامه، از نمایندگان کاندیداها در اولین سوال خواستند به توضیح اصلی ترین مسائل آموزش و پرورش از منظر کاندیداها و مشاورین آنها بپردازند.

اگر نخبگان بر سر کار قرار گیرند آن جامعه جامعه ای کیفی است

جلالی، نماینده قالیباف، چنین آغاز کرد: آمارهای جهانی نشان می دهد از 75% مردم دنبال روی سیاست های کلان می باشند. از 25% باقی مانده 12% کسانی هستند که بیشتر حرف میزنند و عمل نمی کنند، 12% کسانی هستند که عمل گرا هستند و این عمل گراها کار فکری ندارند. تنها 1% افراد، نخبه اند. اگر نظام ها این افراد را شناسایی کنند و بر سر کار قرار دهند آن جامعه کیفی است.

دکتر قالیباف از چندی پیش برنامه های مفصلی را برای توسعه آموزش و پرورش تدارک دیدند. شعاری را مطرح کردند و در کنار آن یکسری راهکارها را پیشنهاد کردند و در کنار آنها اهداف کلان اعم از اهداف اجرایی را ارائه دادند.

شعار دکتر قالیباف در آموزش و پرورش ارتقای همه جانبه منزلت شغلی و توانمندی های علمی معلمان، ایجاد فرصت های برابر آموزشی به ویژه برای روستاها و مناطق محروم و خلاقیت محوری به جای حافظه پروری است.

ارتقای منزلت شغلی، اجتماعی و اقتصادی معلمان و توجه به ارتقای توانمندی های علمی، تخصصی و حرفه ای آنها، استاندارد نمودن فضاها و تجهیزات مدارس در سطح شهر و روستا، تاکید و توجه ویژه به رشد فضائل اخلاقی، ارزش های تربیتی و مهارت های اجتماعی دانش آموزان کل کشور، پرورش روحیه نقادی و خلاقیت و مهارت محوری دانش آموزان، پرهیز از رویکرد حافظه گرایی، ایجاد فرصت های برابر و عدالت آموزشی، رفع محدودیت های آموزشی به ویژه در روستاها و مناطق محروم کشور و توسعه مشارکت مردم در ایجاد و اداره واحدهای آموزشی از جمله وعده های دکتر قالیباف در حوزه آموزش و پرورش می باشد.

افرادی از بیرون آموزش و پرورش برای این حوزه انتخاب می شدند که تسلط در این حوزه نداشتند

آموزش و پرورش ما بسیار قوی است. توانمندی عناصری که در آموزش و پرورش می باشند بسیار بالا است. یکی از مشکلات این حوزه شاید این بود که همواره برای آموزش و پرورش افرادی از بیرون آموزش و پرورش انتخاب می شدند که تسلط کافی را در حوزه آموزش و پرورش نداشتند.

یکی از چالش های عمده در این حوزه فناوری بیس نیست. اخیرا بر اساس برنامه ای که آموزش و پرورش تعیین کرده است به سمت مدارس هوشمند پیش رفته است. در تهران 2500 مدرسه شروع کردند. دکتر قالیباف با توجه به وسعت دیدی که در فناوری اطلاعات و توسعه کیفی منابع انسانی دارند، به این امر توجه خواهند داشت. مدارس هوشمند به عنوان یک سیستم پیوسته ( بهم متصل) باید به گونه ای باشد که توانمندی های تهران به محروم ترین مناطق نیز منتقل شود.

بیش از 50% مشکلات اقتصادی جامعه ما ریشه فرهنگی دارد

بنیانیان، نماینده علی اکبر ولایتی، در این باره توضیح داد: من کارشناس فرهنگی هستم و از عالم سیاست دور می باشم. به دنبال فرصتی بودم تا مظلومیت فرهنگ را در انتخابات یازدهم طرح کنم. بیش از 50% مشکلات اقتصادی جامعه ما ریشه فرهنگی دارد. آموزش و پرورش ما 100 سال است به دانش آموز در کلاس می گوید درس بخوان وگرنه بدبخت می شوی باید کار کنی نه درس بخوان تا بهتر کار کنی.

هم چنان برای ما اهمیت نیروی انسانی ناشناخته است. در این صورت نه اهمیت دانش این نیروی انسانی و نه اهمیت مهارت و نه اهمیت فرهنگ او شناخته نمی شود. در نهایت فرهنگ کوچک می شود و آن را وارد وزارت ارشاد می کنند. در وزارت ارشاد نیز کوچک می شود و به صورت نمایشگاه کتاب یا جشنواره فرهنگ و هنر در می آید.

فرهنگ یک جامعه همانند هواست. برخی در قسمتی آلوده کننده این هوا هستند و در بخش دیگر اصلاح کننده این هوا می باشند. همه سازمان های کشور در تخریب و اصلاح فرهنگ نقش دارند و بازیگرند. در اقتصاد و دارائی اگر راست بگوئید پاداش می گیرید یا دروغ؟ 100 مهندس فارغ التحصیل در وزارت شهرسازی بعد از 5 سال اکثر آنها متدین تر می شوند و نسبت به بیت المال حساس تر می شوند یا حساسیت های فرهنگی آنها از بین می رود؟

فرهنگ در دولت ها مهجور است

این بحث ها را از این جهت عرض می کنم که کل نهادها و سازمان ها و افراد یک جامعه بازیگر عرصه ی فرهنگ اند. علت اینکه مقام معظم رهبری می گویند آموزش و پرورش نیاز به تحول بنیادی دارد این است که فرهنگ در دولت ها مهجور است. پول نفت ما موجب شده است که دولت ها توسعه را در ساختمان های فیزیکی تعریف کنند. ریشه پیشرفت و توسعه در فرهنگ جامعه است.

از درون سازمانها باید یک امر بومی خارج شود که محصول آن توسعه و پایدار بومی است. اگر این رویکرد در دولت جدید شکل گیرد و دولت از همان ابتدا توجه خود را به درستی توزیع کند یکی از اولین و کلیدی ترین نهادهای کشور آموزش پرورش خواهد شد.

دکتر ولایتی از معدود متخصصین پزشکی هستند که وجه فرهنگی ایشان سازمان یافته رشد کرده است. در کشور ما استعدادهای درخشان یا مهندس اند یا پزشک. اینها رئیس جمهور می شوند که رئیس جمهور باید سیاست، اقتصاد، فرهنگ، مسائل اجتماعی، مسائل امنیتی و .... را بفهمد. در امری به صورت سازمان یافته علم دارند و در باقی مسائل متفرقه و تجربی علم دارند. این فرد نمی تواند سیاست گذار موفق باشد. با عینک تخصصی خود توسعه را تعریف می کند.

مهم ترین شاخص توسعه سرمایه انسانی است

توفیقی، نماینده عارف، در این باره اذعان داشت: تجربه دکتر عارف در حوزه آموزش عالی و دانشگاه ولی تجربه مدیریتی ایشان در مسئولیت های مختلف است. در مسئولیت هایی که دکتر عارف داشتند بیشترین تاکید را در بحث توسعه آموزش و پرورش داشتند چراکه امروز مهم ترین شاخص توسعه سرمایه انسانی است.

در این زمینه مهم ترین مسئولیت بر عهده ی آموزش و پرورش است که با نیروی انسانی و جوانان این کشور سروکار دارد. چشم امید همه به خروجی های این نظام است تا بتوانند در جامعه خود و حوزه تخصصی خویش اثربخش باشند. دکتر عارف در تمام دوره های مسئولیت یکی از ارکان توجه ایشان به مسائل آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت بود.

در برنامه ی خود تحت عنوان ایران آینده یکی از سنگین ترین بخش ها مباحث مربوط به آموزش و پرورش می باشد. اولین مشکل ما در بحث آموزش و پرورش تلقی آموزش و پرورش به شکل هزینه است. در حالیکه آموزش و پرورش زیربنایی ترین سرمایه گذاری است. سرمایه گذاری در آموزش و پرورش بالاترین ارزش افزوده را حتی در زمینه های اقتصادی دارد.

مهم ترین گام برای هر تحولی باور به آن مسئله است. بعضا گمان می کنیم برنامه هایی که داده می شود بیشتر جنبه شعاری دارد و در اجرا با مشکل مواجه می شود چراکه آن باور و عزم و اراده برای تحول وجود ندارد. ما از جهت اسناد و مدارک در این کشور چیزی کم نداریم. مشکل ما انگیزه جدی برای اجراست.

مهم ترین رکن برنامه آقای عارف بحث معلم است. تربیت و تامین معلم مهم ترین عامل توسعه آموزش و پرورش است. برنامه برای دانش افزایی معلمین، برنامه برای مهارت افزایی معلمین، برنامه برای انگیزه افزایی معلمین، برنامه برای درآمد افزایی معلمین از جمله برنامه های آقای عارف می باشد.

با نگاه جزیره ای به آموزش و پرورش مسلما موفق نخواهیم شد

نیک صفت، نماینده حداد عادل، گفت: در بررسی نظام تعلیم و تربیت خود پی میبریم زحمات زیادی در این حوزه کشیده شده است اما مسئله اول نظام تعلیم و تربیت نبوده است. اساس پیشرفت هر جامعه در این است که تعلیم و تربیت تا چه اندازه زمینه ساز پیشرفت و توسعه شده است.

تجارب دکتر حداد عادل در زمینه تعلیم و تربیت و فرهنگ است. یکی از مسائل و چالش ها در این حوزه موقعیت و منزلت معلم است. بحث دیگر مشارکت است. آموزش و پرورش زمانی موفق خواهد شد که بتواند از مشارکت تمام نهادهای آموزشی و تربیتی و فرهنگی در جامعه استفاده کند. با نگاه جزیره ای به آموزش و پرورش مسلما موفق نخواهیم شد. در آموزش و پرورش از منابع انسانی آن گونه که باید استفاده نشده است.

منابع مالی نیز از مسائل و مشکلات این حوزه می باشد. بحث مربوط به کیفیت نیز از مسائلی است که در آموزش و پرورش باید به آن توجه شود. عدالت آموزشی به این معنا که نگذاریم هیچ استعدادی به هدر رود، باید از مسائل مهم این حوزه قرار گیرد. هر جامعه ای یک فلسفه حاکم اجتماعی دارد. باید ببینیم محصول مدرسه ما چقدر بر اساس فلسفه حاکم اجتماعی است.

برای ساختارها و شکاف های موجود در آموزش و پرورش باید برنامه داشت. مدرسه باید دانش آموزانی را تربیت کند که هم به نیاز های جامعه توجه کنند و هم نیاز هایی که متناسب با نقش دانش آموز می باشد مورد توجه قرار گیرد. هر کدام از این مسائل مدنظر دکتر حدادعادل است که برای هر کدام برنامه خواهند داشت.

محسن مقصودی در سوال بعدی خود مطرح کرد: مسائل و مشکلات موجود در آموزش و پرورش تقریبا مطرح شد. لطفا دقیق تر به این مباحث بپردازید و راهکارهای مدنظر را بیان کنید.

آموزش و پرورش باید از یک نهاد انتقال دهنده محفوظات به نهاد اجتماعی تبدیل شود.

بنیانیان گفت: مسائل آموزش و پرورش حل نخواهد شد مگر اینکه دولت ها در شیوه اداره کشور ساختار مدیریت خود را عوض کنند. امروز 3 ماه یک بار نرخ تورم بر روی میز رئیس جمهور است. اگر دولتی بخواهد در خدمت ساخت جامعه اسلامی باشد ساختار قدرتمند ارزیابی تحولات گرایشی را سالی یک بار بر روی میز هیئت دولت قرار دهد تا متوجه شویم دشمن ما را با مشکلات اقتصادی درگیر کرده است تا از طریق تهاجم فرهنگی و جنگ نرم اصلی ترین سرمایه ما یعنی باورهای دینی را از بین ببرد.

آموزش و پرورش باید از یک نهاد انتقال دهنده محفوظات به نهاد اجتماعی تبدیل شود. دولتی میتواند سند های فرهنگی را اجرایی کند که شاکله اش فرهنگی باشد. یعنی از هر زاویه ای به مسائل نگاه می کند بعد فرهنگی آن مسئله را می بیند. دانش آموزان ما تعریف کار را در مغازه و پشت میز می بینند. ناتوانی در تربیت کردن نیروی کار محصول فضای عمومی جامعه است.
مهم ترین رکن آموزش و پرورش بحث تربیت معلم است

توفیقی در این زمینه گفت: در 8 سال گذشته دکتر عارف رئیس شورای تحول در آموزش بودند. به دلیل تسلطی که ایشان در زمینه مسائل آموزشی به دلیل تجربه اجرایی دارند، بسیار خوش بین هستم که شاهد تحولات زود هنگام در آموزش و پرورش باشیم.

یکی از اولویت های دکتر عارف ایمن سازی مدارس است. وجدان مردم قبول نمی کند کشور با این همه ثروت و امکانات هنوز شاهد حوادثی در مدارس به دلیل ایمن نبودن آنها باشد. بحث توجه به آموزش در روستاها و مناطق محروم است. به تفاوت های زبانی و قومی و فرهنگی باید توجه شود. باید در آموزش و پرورش خرده فرهنگ ها و فرهنگ های بومی تقویت شود.

مهم ترین رکن آموزش و پرورش بحث تربیت معلم است. معلمی که مشکل معیشتی دارد و تامین اجتماعی ندارد نمی تواند دانش آموزی را تربیت کند که خلاق باشد. تعلیم و تربیت جزو پیچیده ترین کارهاست. ما در کشور برعکس کار می کنیم. معلمی اکنون در کشور ما جزء مشاغلی نیست که در انتخاب های اول افراد قرار داشته باشد.

به دانش آموز یاد ندادیم که از معلم سوال کند. در آموزش و پرورش ما جا افتاده است که معلم سوال کند و دانش آموز پاسخ دهد. ضرورت بازنگری در شیوه های تعلیم و تربیت را نشان می دهد.
اشتباه محض است به معلم به دید یک کارمند نگاه شود

نیک صفت در این باره چنین اظهار نظر کرد: در بحث تحول بنیادین در آموزش و پرورش باید ببینیم بر اساس این تحول جامعه چه نیازی دارد و استعداد بچه ها در جهت این نیاز به چه گونه سوق داده شود. باید ببینیم این دانش آموز به غیر از محفوظاتی که اصولا خیلی زود از ذهن می رود چیز دیگری برای زندگی میداند.

اشتباه محض است به معلم به دید یک کارمند نگاه شود در حالی که معلم باید با دانش آموز زندگی کند. باید بحث تربیت معلم جدی گرفته شود. چه انگیزه ای برای ارتقای معلم به کار بردیم؟ اینکه معلم بداند اگر کار کند و تحقیق کند از کسی که حرکتی انجام نداده است متفاوت است. بهینه سازی نظام پرداخت معلم باید بر اساس شایستگی ها باشد. این امر باید در یک نظام رقابتی صورت گیرد.

بحث بازنشستگی باید مورد توجه قرار گیرد. معلم بازنشسته سرشار از تجربه است. دولت باید برای استفاده از تجارب ارزشمند معلمین برنامه داشته باشد. استفاده از پتانسیل مدیر مدرسه، برنامه مشارکت جامع خانواده و... از جمله دیگر مسائل مورد توجه آقای حدادعادل است.

40% آموزش در مدرسه، 40 % در منزل و 20% آموزش در راه مدرسه است

جلالی در پاسخ به این سوال گفت: نگاه ما به آموزش و پرورش بسیار سنتی است. نگاه سنتی پاسخگوی شرایط حاضر نیست. در حوزه آموزش و پرورش باید جهانی فکر کرد. باید راهکارهایی پیدا شود که جوان ما زا رسانه هایی که از بیرون می آید مصون بماند. 40% آموزش در مدرسه، 40 % در منزل و 20% آموزش در راه مدرسه(در محیط های اجتماعی) است. در حالیکه ما گمان می کنم آموزش و پرورش حلال تمام مشکلات آموزشی است.

باید بر روی محتویات جاذب کار کنیم که بتواند دانش آموز و معلم را جذب کند. در کشورهای توسعه یافته محتوا را بر عهده خود دانش آموز گذاشتند. مدارس هوشمند یکی از راهکار های موجود می باشد. اگر یک مبحث را مدرسه ای در بیرجند استفاده کرد بلافاصله برای تمام کشور قابل اجرا می باشد.

ما مدارس بسته ای داریم. چرا در کشور ما تا زنگ مدرسه می خورد همهه از کلاس فرار می کنند؟ چون محیط مدرسه برای دانش آموز هیچ جاذبه ای ندارد. میتوان با راهکارهای نوآورانه و خلاقانه با استفاده از فناوری نوین تحولی در آ»وزش و پرورش ایجاد کرد. نیاز امروز نیاز اطلاعات و ارتباطات می باشد. رئیس جمهور بعدی باید این مسائل را برنامه ریزی شده پیش ببرد.

محسن مقصودی در سوال بعدی خود از مهم ترین مسائل و مشکلات آموزش عالی و راهکارهای عملیاتی نمایندگان کاندیداها سوال پرسیدند.

آموزش عالی باید تکمیل کننده ماموریت آموزش و پرورش باشد

توفیقی در پاسخ گفت: وقتی از سرمایه انسانی صحبت می کنیم به معنای انسان های برخوردار از دانش پیشرفته، مهارت های متنوع و نگرش و بینش متعالی می باشد. تامین نیروی انسانی تعاملی بین آموزش و پرورش و آموزش عالی است. آنچه که در آموزش و پرورش شوع می شود در آموزش عالی امتداد پیدا می کند. آموزش عالی باید تکمیل کننده ماموریت آموزش و پرورش باشد.

یکی از مهم ترین چالش های امروز ما ناهماهنگی بین نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی است. رفع این ناهماهنگی یکی از اولویت های آقای عارف است. اجرایی کردن بند الف ماده 49 قانون برنامه چهارم از اولویت های بعدی آقای عارف است. بر طبق این قانون دانشگاه ها باید بر طبق مصوبات هیئت امنای خود اداره شوند. امروز مدیریت آموزش عالی کشور و مدیریت دانشگاه ها نظام متمرکز را تجربه می کند که باعث از دست رفتن بسیاری از ظرفیت ها می شود.

سیاست گذاری در دانشگاه ها از جمله برنامه های دیگر آقای عارف به شمار می رود. اینکه بخواهیم در دانشگاه ها سیاست زده مدیریت کنیم برای دانشگاه ها آفت است. باید تلاش شود دانشگاه ها با کمترین موانع اداری سیست های خود را اجرا کنند.

خان محمدی، نماینده حداد عادل، در این زمینه اظهار داشت: آموزش عالی اجزای تشکیل دهنده دارد که بدون مرور بر این اجزا ممکن است قدری مطلب خام بماند. نسبت دانشجو به هیئت علمی باید ترمیم شود. شناسایی استعدادهای برتر و استعدادهای درخشان از دیگر اولویت هاست. ما در این حیطه کم کاری کردیم و این دانشجویان را پشتیبانی نکردیم.

با توجه به اینکه حداد عادل یکی از اساتید برتر دانشگاه هستند و در این حوزه مسلط اند کار کارشناسی جامع انجام شده است. تعداد پارک فناوری ما کفایت نیاز ها ما نمی دهد. تزریق بودجه ملی راه گشای بخش آموزش عالی و مشکلات تحقیقات ما نیست.

آموزش عالی باید فناوری محور باشد نه علم محور

جلالی در این بحث مطرح کرد: ارتقای کیفی آموزش عالی به ویژه در تحصیلات تکمیلی به منظور اشتغال تحصیل کردگان، توسعه آموزش های فنی و حرفه ای متناسب با نیاز بازار کار و رشد خلاقیت و پژوهش محوری در دانشجویان شعار دکتر قالیباف در این حوزه می باشد.

اصلاح کمی و کیفی رشته های تحصیلی متناسب با نیاز جامعه، ارتقای سطح کیفی و مهارت های آموزش عالی با توجه به به روز رسانی اساتید و تجهیزات آزمایشگاهی، توسعه آموزش های فنی و حرفه ای متناسب با نیازهای مهارتی کشور، حمایت آزاداندیشی و نقد پذیری و... از جمله وعده های دکتر قالیباف در زمینه آموزش عالی می باشد.

علم محور بودن آموزش عالی ما یکی از مشکلات این بخش می باشد. در حالیکه در دنیا این حوزه فناوری محور است. دانشگاه ها باید درگیر صنایع و تولید شوند. در کشور ما فقط به صورت تئوری مباحث به دانشجو منتقل می شود.

بنیانیان اظهار داشت: ما تنها کشوری هستیم در دنیا که 2 نهاد علمی (حوزه و دانشگاه) دارد. فضای وحشتناک مدرک گرایی به جامعه القا شده است. صنعت و کشاورزی ما با این توسعه دانشگاه ها رشد نکرده است. معضل شدید بیکاری نیروهای تحصیل کرده در پیش روی دولت است.

به یک اندیشمند نظریه پرداز عمل گرا را نیاز داریم که در راس دولت قرار گیرد. هیئت دولت باید کشور را مدیریت کند. این افراد باید وزارت خانه های خود را توسعه دهند و هم هماهنگی های بین خود را پوشش دهند. اگر مثلث دانشگاه و حوزه و مدیران اجرایی شکل نگیرد و مسائل کشور در بین این مثلث قرار نگیرد ما نمی توانیم کاری کنیم که 2 میلیون دانشجوی علوم انسانی به درد کشور بخورند.

علوم انسانی که از غرب آمده وقتی وارد ذهن دانشجوی ایرانی می شود، آن علم دیگر حلال مشکلات جامعه ایرانی نیست. اصلاح سبک زندگی، ضرورت طراحی الگو پیشرفت اسلامی ایرانی، اصلاح فرهنگ سازمانی تمام ادارات و... از جمله مسائلی است که مقام معظم رهبری به آن تاکید نمودند. بخش مهم برای تحقق این اسناد آموزش عالی است.

آموزش عالی ما باید به گونه ای عمل کند که دانشجو بعد از اتمام تحصیل خود ادعای مهرات در زمینه های گوناگون را داشته باشد. وقتی اساتید سال ها یک درس را در دانشگاه های ما تدریس می کنند نمی توان انتظار داشت دانشجویان خلاقی داشته باشیم.