بنگاه‌های زودبازده؛ میانبری که به جای اشتغال‌، در برنامه‌ریزی زده شد

گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»؛ ایده و طرح بنگاه های زود بازده در اوایل روی کار آمدن دولت نهم شکل گرفت و به سرعت مقدمات لازم برای اجرای آن از سوی وزارتخانه ها، سازمان های زیربط و بانک ها فراهم شد. هدف اصلی این طرح ایجاد اشتغال در کوتاه ترین زمان و در نهایت رسیدن به تولید مبتنی بر مدیریت سطوح پایین بود.

این طرح بزرگترین طرح در سطح خرد و بنگاه های کوچک از اول انقلاب بوده است. دولت از ابتدای اجرای این طرح تا کنون به بنگاه های کوچک زودبازده بیش از 190 هزار میلیارد ریال تسهیلات پرداخت کرده است.

بسیاری از کارشناسان نحوه اجرا و نتیجه طرح بنگاه های زودبازده را شکست خورده می دانند و معتقدند اگر چه اصل وجود چنین بنگاه هایی لازمه اقتصاد ایران است اما به دلایل غیر کارشناسانه سبب هدر دادن منابع مالی زیادی در کشور شد و نهایتا نتوانست به آنچه که هدف اصلی بود برسد.

شاید مهمترین دلیل برای ناکامی این طرح بزرگ عدم مطالعه و برنامه ریزی صحیح در این باره بود. زودبازده و فوریتی بودن این طرح به نوعی سبب شد بسیار سریع نیز در این باره تصمیم گیری شود. عدم آگاهی رساندن به متقاضیان ایجاد این بنگاه ها در ارتباط با نوع صنعت، نیاز جامعه، میزان تقاضای آن از سوی مصرف کنندگان، تناسب محصول تولیدی با منطقه تحت پوشش آن برای فروش و چند دلیل دیگر سبب شد این طرح به سرانجام خوبی ختم نشود.

این طرح اگر چه یک میانبری برای ایجاد اشتغال است اما متاسفانه متولیان آن در ارتباط با برنامه ریزی و مطالعات اولیه آن نیز از همین میانبر استفاده کردند چرا که بسیاری از این طرح ها در آن مکان و در آن زمان توجیه اقتصادی و فنی ندارند و طرحی که توجیه اقتصادی و فنی نداشته باشد به ناچار در کوتاه مدت تعطیل خواهد شد. سرانجام ناخوشایندی که بسیاری از این بنگاه ها به آن دچار شدند.

باید توجه داشت که مطالعه و برنامه ریزی در این گونه طرح ها از تامین نقدینگی آن بسیار حیاطی تر است موضوعی که متاسفانه در طول این اجرای این طرح به طور جد به آن پرداخته نشد و متولیان امر تنها پرداخت تسهیلات را لازمه موفقیت طرح ایجاد بنگاه زودبازده می دانستند و با فشار به بانک ها آنها را ملزم به پرداخت تسهیلات می کردند. گیرنده‌های این وام ها نیز که تجربه‌ای در کارهای تولیدی نداشتند معمولا بعد از خرج کردن نقدینگی‌شان در راه خرید دستگاه‌ها و لوازم و ابزاری که معمولا امید کمی برای نقد شدن دوباره‌شان وجود دارد، زمانی با واقعیات بازار مواجه می‌شوند که دیگر خیلی دیر شده و سررسید اقساط‌شان فرا رسیده است. و دیگر آهی در بساط برای جبران مافات نداشته مشمول سرنوشت دیگر ورشکستگان اقتصادی می‌شوند.

این سرنوشت تنها به دلیل نا آگاهی متقاضیان تسهیلات زودبازده از توجیه اقتصادی و نحوه مدیریت نقدینگی بود.

از سویی دیگر بانک ها نیز که باید برای طرح های ارائه شده توجیه اقتصادی در نظر بگیرند و در ادامه نیز پیگیری نحوه اجرا آن را در دستور کار خود داشته باشند به دلیل ﻧﺒﻮد ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻓﻨﯽ، ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ نتوانستند بر آن نظارت کنند.

در زمان پرداخت تسهیلات ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺎر ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ اﻗﺘﺼﺎدی ﻃﺮح ها در ﺑﺎﻧک های ﻣﺮاﮐﺰ اﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺑﯿﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﺑﺎﻧک ها و ﺣﺠﻢ ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد. راه ﺣﻞ اﺳﺎﺳﯽ و ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﺪت اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺮﮐﺘﻬﺎی ﻣﺸﺎور و اﻗﻤﺎری ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﻨﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ﻃﺮﺣﻬﺎﺳﺖ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن از اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪک وﺟﻮد دارد و ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﺗﺴﻬﯿﻼت در ﺧﻮاﺳﺘﯽ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﯿﻨﯽ ( در ﺑﺮﺧﯽ ﺑﺎﻧﮑﻬﺎ ﺑﯿﺶ از دو میلیارد ریال ) ﺑﺎﺷﺪ آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮐﺎر ﻣﻮازی ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺎﻟﯽ و ﻓﻨﯽ ﻃﺮح ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ.

یکی از مهمترین مسائلی که در ارتباط با نحوه شکل گیری بنگاه های زودبازده باید به آن اشاره کرد اینست که اشتغال پایدار برای توسعه اقتصادی یک کشور از عوامل ضروری و بنیادی است و باید مسیر توسعه اقتصادی را از طریق دستیابی به اشتغال پایدار و با کمک‌ گرفتن از ایجاد و تقویت بنگاه‌های کوچک زودبازده غنا بخشید.

به همین ترتیب دستیابی به اشتغال پایدار و توسعه‌ اقتصادی، باید از مسیر اقتصادی مناسب، بنگاه‌های کوچک زودبازده و خوشه‌های صنعتی عبور کند و وظیفه حفظ تعادل و برنامه ریزی و هدایت این خوشه ها بر عهده دولت خواهد بود.

در نهایت اینکه کشوری که بسیاری از نهاده های مادر و محصولات تولیدی آن در سطح کلان در داخل تولید می شود و در مقابل بسیاری دیگر از محصولات خرد آن از طریق واردات تامین می شود طرح بنگاه های کوچک طرحی مناسب و مقرون به صرفه خواهد بود هم از جنبه اشتغالزایی آن و هم از جنبه تولید داخلی آن. بنابراین لزوم ایجاد این بنگاه ها و کارگاه های کوچک همواره برای ایران احساس می شود.

در گزارش های بعدی به جوانب مختلف اجرای این طرح بزرگ، نمونه اجرای آن در کشورهای دیگر، آینده نگری و ... خواهیم پرداخت.

ادامه دارد...