سبک زندگی اسلامی و توان مقابله با سختی‌های دنیوی

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، راحیل طهوری؛ نوع نگاه و نگرش انسان ها به دنیا بسیار متفاوت است و ادیان الهی نیز نگرش خاصی به دنیا و لذات دنیوی دارند، در حالی که مکاتب مختلف فکری و یا ادیان الحادی نگرش متفاوتی را ترویج می‌کنند.

مسلما ارزش‌مندی دنیا در زندگی روزمره افراد نتایج خاصی را به دنبال دارد. افرادی که بی اعتنایی و عدم دلبستگی به دنیا را در درون خود پرورش می‌دهند و دنیا و نعمت‌های دنیوی را به گونه ای دیگر تعبیر می کنند و برای استفاده از نعمات الهی نیز دارای منش خاصی هستند که افراد دنیاگرا فاقد آن می‌باشند.

نوع نگرش ما به دنیا در تمام ارکان زندگی ما  نمود دارد. اگر ما زندگی خود را خلاصه شده در این دنیا و پایان پذیر در آن ببینیم، تمام امورات خود را معطوف به این دنیا کرده و افق دیدی برای خود متصور نیستیم و در مقابل با فرض دنیایی دیگر چشم انداز بهتری خواهیم داشت.

برای مثال با حاکمیت لیبرالیسم در غرب، نوعی لذت‌جویی و منفعت‌گرایی در میان افراد گسترش پیدا می‌کند. با این نوع نگرش افراد تنها به دنبال راحت طلبی و آسایش هستند و هر سختی و مصیبتی را خارج از توان خود دانسته و از آن فرار می‌کنند.

اسلام بین سختی و راحتی دنیا پلی زده است

در مقابل، نوع نگاهی که ائمه اطهار در میان دوستداران خود ترویج می‌کنند، حاکی از توجه به دنیا و آخرت است.

ائمه هیچ‌گاه خواستار اشاعه راحت‌طلبی و لذت‌گرایی در میان پیروان خود نیستند، هر چند که دین اسلام هم‌چون بسیاری از ادیان دیگر مانند هندوئیم  و ... ریاضت کشیدن و سخت گرفتن آدمیان بر خودشان را ترویج نمی‌کند، اما اسلام بین سختی و راحتی دنیا پلی زده است و راحتی و آسایش دنیا را مقارن و همراه با سختی می‌بینید و بالعکس.

ائمه (ع) دنیا را سراسر سختی می‌بینند که انسان‌ها باید با عبور موفقیت آمیز از آن خود را به آخرت روشن و درخشان خود برسانند.

نفس خود را به سختی‌ها و مشکلات عادت دهید!

امام علی علیه السلام به امام حسن وصیت می‌کنند: «عَوِّدْ نَفْسَکَ [الصَّبْرَ] التَّصَبُّرَ عَلَى الْمَکْرُوهِ وَ نِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُرُ فِی الْحَقِّ»؛ در سختی‌ها و ناگواری‌ها خود را به شکیبایی وادار، راستی چه نیکو خویی است شکیبایی در راه حق! (1)

انسان‌های وارسته به دنبال راحت طلبی و آسایش نیستند، بلکه همواره سعی دارند نفس خود را به سختی عادت دهند.

یکی از نکات تربیتی ظریف در این بیان حضرت نهفته است که می‌تواند در تربیت فرزندانمان کمک بسیاری به ما کند؛ حضرت این نکته را به ما یادآور می‌شوند که لزوما نباید تمام امکانات رفاهی و آسایشی را در اختیار فرزندانمان بگذاریم و به این وسیله نوعی تنبلی و سست عنصری را در میان آنها ترویج دهیم، هر چند که فراهم کردن آسایش و امکانات رفاهی خانواده جزو مسئولیت‌های مردان است، اما نباید با اجابت بی چون و چرای خواسته‌های فرزندانمان آنها را راحت‌طلب بار بیاوریم.

همواره باید این نکته را به خاطر داشته باشیم، افراد با گذشته سرشار از سختی و مشکلات، در مدیرت مشکلاتی  که در آینده با آن مواجه خواهند شد و یا حتی زندگی روزمره عملکرد بهتری خواهند داشت و در صورت مواجه با هر مشکلی به سرعت راه برون رفت از آن را می یابند.

چگونه خانه دنیا را توصیف کنم که ابتداى آن سختى‏ و پایان آن نابودى است؟ 

امیر المومنین می فرمایند: «اى بندگان خدا! شما را به ترس از خدا سفارش مى‏کنم و از دنیاپرستى شما را مى‏ترسانم؛ زیرا دنیا خانه‏اى ناپایدار و جایگاه سختى‏ و مشکلات است. چگونه خانه دنیا را توصیف کنم که ابتداى آن سختى‏ و مشقّت و پایان آن نابودى است؟ در حلال دنیا حساب و در حرام آن عذاب است. کسى که ثروتمند گردد فریب مى‏خورد و آن کس که نیازمند باشد اندوهناک است و تلاش کننده دنیا به آن نرسد و به رهاکننده آن، روى آورد. کسى که با چشم بصیرت به آن بنگرد او را آگاهى بخشد و آن کس که چشم به دنیا دوزد کوردلش مى‏کند.» (2)

«مبادا دلبستگى فراوان دنیاپرستان، و تهاجم حریصانه آنان به دنیا، تو را مغرور کند؛ چرا که خداوند تو را از حالات دنیا آگاه کرده، و دنیا نیز از وضع خود تو را خبر داده، و از زشتى‏هاى روزگار پرده برداشته است‏.» (3)

در به دست آوردن دنیا آرام باش و به یقین بدان که تو به همه آرزوهاى خود نخواهى رسید

«به یقین بدان که تو به همه آرزوهاى خود نخواهى رسید و تا زمان مرگ بیشتر زندگى نخواهى کرد و بر راه کسى مى‏روى که پیش از تو مى‏رفت، پس در به دست آوردن دنیا آرام باش، و در مصرف آنچه به دست آوردى نیکو عمل کن، چه بسا تلاش بى اندازه براى دنیا که به تاراج رفتن اموال کشانده شد. پس هر تلاشگرى به روزى دلخواه نخواهد رسید، و هر مدارا کننده‏اى محروم نخواهد شد. نفس خود را از هرگونه پستى باز دار، هر چند تو را به اهدافت رساند؛ زیرا نمى‏توانى به اندازه آبرویى که از دست مى‏دهى بهایى به دست آورى‏.» (4)

مصرف گرایی، مرض انسان مدرن

مصرف گرایی یکی از امراضی است که انسان‌های امروزی به آن گرفتارند، اما برای درمان آن به هیچ طبیبی مراجعه نمی‌کنند؛ مصرف‌گرایی از اقتضائات تفکر غربی است، اما آیا باید مسلمانان که نگرش متفاوتی به دنیا و آخرت دارند نیز دارای چنین سبک زندگی باشند!

مصرف‌گرایی ناشی از این تفکر است که ما تنها در این دنیا زندگی می‌کنیم پس باید نهایت استفاده‌مان را از دنیا بکنیم و از ملزومات این رویکرد حرص بی نهایت انسان‌ها در برآوردن حاجات و آرزوها است که مخالف با نگرش ائمه به آن است.

«پسرم، بدان تو براى آخرت آفریده شدى، نه دنیا، براى رفتن از دنیا، نه پایدار ماندن در آن، براى مرگ، نه زندگى جاودانه در دنیا که هر لحظه ممکن است از دنیا کوچ کنى و به آخرت در آیى و تو شکار مرگى هستى که فرارکننده آن نجاتى ندارد و هر که را بجوید به آن مى‏رسد و سرانجام او را مى‏گیرد.» (5)

هم دنیا آنها را به بازى گرفته و هم آنها با دنیا به بازى پرداخته‌اند

«همانا دنیا پرستان چونان سگ‏هاى درنده، عوعوکنان، براى دریدن صید در شتابند، برخى به برخى دیگر هجوم آورند، و نیرومندشان، ناتوان را مى‏خورد، و بزرگ‏ترها کوچک‏ترها را و یا چونان شترانى هستند که برخى از آنها پاى بسته، و برخى دیگر در بیابان رها شده، که راه گم کرده و در جادّه‏هاى نامعلومى در حرکتند، و در وادى پر از آفت‏ها، و در شن‌زارى که حرکت با کندى صورت مى‏گیرد گرفتارند، نه چوپانى دارند که به کارشان برسد، و نه چراننده‏اى که به چراگاهشان ببرد. دنیا آنها را به راه کورى کشاند.

و دیدگانشان را از چراغ هدایت بپوشاند، در بیراهه سرگردان در نعمت‏ها غرق شده‏اند که نعمت‏ها را پروردگار خود قرار دادند. هم دنیا آنها را به بازى گرفته و هم آنها با دنیا به بازى پرداخته و آخرت را فراموش کرده‏اند.» (6)

خوشا به حال آن کس که در راه خدا هر گونه سختى و تلخى را به جان خریده

«اى دنیا از من دور شو، مهارت را بر پشت تو نهاده و از چنگال‏هاى تو رهایى یافتم و از دام‏هاى تو نجات یافته و از لغزشگاه‏هایت دورى گزیده‏ام.

ای دنیا! آن کس که بر امواج تو سوار شد، غرق گردید

امّا هیهات! کسى که در لغزشگاه تو قدم گذارد سقوط خواهد کرد و آن کس که بر امواج تو سوار شد غرق شد؛ کسى که از دام‏هاى تو رهائى یافت پیروز شد، آن کس که از تو به سلامت گذشت نگران نیست که جایگاهش تنگ است؛ زیرا دنیا در پیش او چونان روزى است که گذشت.

سوگند به خدا، رام دنیا نگردم که خوارم سازد

از برابر دیدگانم دور شو، سوگند به خدا، رام تو (دنیا) نگردم که خوارم سازى، و مهارم را به دست تو ندهم که هر کجا خواهى مرا بکشانى، به خدا سوگند که تنها اراده خدا در آن است، چنان نفس خود را به ریاضت وادارم که به یک قرص نان، هر گاه بیابم شاد شود و به نمک به جاى نان خورش قناعت کند و آنقدر از چشم‏ها اشک ریزم که چونان چشمه‏اى خشک در آید، و اشک چشمم پایان پذیرد.

آیا سزاوار است که چرندگان، فراوان بخورند و راحت بخوابند و على نیز [همانند آنان‏] از زاد و توشه خود بخورد و استراحت کند؟

چشمش روشن باد! که پس از سالیان دراز، چهارپایان رها شده و گلّه‏هاى گوسفندان را الگو قرار دهد!! خوشا به حال آن کس که مسئولیّت‏هاى واجب را در پیشگاه خدا به انجام رسانده و در راه خدا هر گونه سختى و تلخى را به جان خریده، و به شب زنده‏دارى پرداخته است و اگر خواب بر او چیره شده بر روى زمین خوابیده، و کف دست را بالین خود قرار داده و در گروهى است که ترس از معاد خواب را از چشمانشان ربوده و پهلو از بسترها گرفته و لبهایشان به یاد پروردگار در حرکت و با استغفار طولانى گناهان را زدوده‏اند». (7)

نگرش انسان گرایانه اسلام

اسلام نگرشی کاملا انسان‌گرایانه دارد، در حالی که آن چه امروز به عنوان سبک زندگی غربی در حال رواج است نگرشی حیوانی به انسان دارد.

اسلام، انسان را در دو بعد می‌بیند، در حالی که با ترویج سبک زندگی غربی آنچه در میان ما شیوع پیدا می‌کند توجه صرف به جسم و نیازهای جسمانی و دستیابی به اهداف دنیایی به هر قیمتی است، اما نگرش اسلام به انسان، در برآوردن گرسنگی و تشنگی و نیازهای جنسی خلاصه نمی‌شود، بلکه اسلام، چشم انداز وسیع‌تری در افق دید خود قرار می‌دهد.

ضرورت آخرت گرایى‏

«اى پسرم! من تو را از دنیا و تحوّلات گوناگونش و نابودى و دست به دست گردیدنش آگاه کردم و از آخرت و آنچه براى انسان‏ها در آنجا فراهم است اطّلاع دادم و براى هر دو مثال‏ها زدم، تا پند پذیرى و راه و رسم زندگى بیاموزى. همانا داستان آن کس که دنیا را آزمود، چونان مسافرانى است که در سر منزلى بى آب و علف و دشوار اقامت دارند و قصد کوچ کردن به سرزمینى را دارند که در آنجا آسایش و رفاه فراهم است.

پس مشکلات راه را تحمّل مى‏کنند و جدایى دوستان را مى‏پذیرند و سختى سفر و ناگوارى غذا را با جان و دل قبول مى‏کنند تا به جایگاه وسیع و منزلگاه امن، با آرامش قدم بگذارند و از تمام سختى‏هاى طول سفر احساس ناراحتى ندارند و هزینه‏هاى مصرف شده را غرامت نمى‏شمارند و هیچ چیز براى آنان دوست داشتنى نیست جز آن که به منزل أمن و محل آرامش برسند.

امّا داستان دنیا‌پرستان همانند گروهى است که از جایگاهى پر از نعمت‏ها مى‏خواهند به سرزمین خشک و بى آب و علف کوچ کنند، پس در نظر آنان چیزى ناراحت کننده‏تر از این نیست که از جایگاه خود جدا مى‏شوند، و ناراحتى‏ها را باید تحمّل کنند». (8)

پی نوشت ها:
1.نهج البلاغة/ صبحی صالح/ ص 391
2.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ص 129
3.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ص531
4.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ص533
5.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ص531
6.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ص531
7.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ص555
8.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ص527