خنده و تبسم از نگاه اميرالمومنين(ع) / مضرات خنده زياد

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»؛ راحيل طهوري، حرکات و سکنات انسان نشان دهنده شخصیت آدمی است. به این معنا که هر رفتاری که از انسان سر می‌زند نشانی از خصلت‌های وجودی او دارد.

مثلا شخصي در  صحبت کردن و یا انجام کلیه امورات زندگی‌اش بسیار عجول است. انسان در مواجهه با چنین فردی به سرعت حس می کند که او از کمبود صبر در درون خود رنج می برد و بسیاری مثال های دیگر.

اسلام و ائمه اطهار با علم به این مسئله، دائما در پی گوشزد کردن این نکته به ما هستند که: هر عملی که از شما سر می زند نه تنها در در دنیا و آخرت شما مؤثر خواهد بود بلکه افراد با  توجه به این اعمال  در مورد شما قضاوت می کنند؛ پس در انجام این امور به اعتدال و با درایت عمل کنید.

انسان در برخورد با افراد مختلف، برای قضاوت کردن در مورد شخصیت آنها، از حرکات و سکنات خود آنها کمک می‌گیرد و در موردشان به قضاوت می پردازد و بر اساس همین قضاوت است که برخورد های بعدی میان افراد شکل می‌گیرد.

 
در اصل، اسلام با ارائه این نکات درصدد آن است تا به انسان‌ها کمک کند تا تصویر مناسب و درستی از خودشان در ذهن یکدیگر جای دهند.

اسلام از این هم فراتر رفته و بعد از توجه به اهمیت اعمال انسان در شکل‌گیری ذهنیت‌ها، نکته دیگری را بیان می‌کند و آن اينكه کوچک‌ترین حرکات انسان در دفتر اعمالش ثبت می‌شود. در این میان اسلام که دین همه بعدی و کاملی است و از هیچ کمکی به انسان برای رسیدن به هدفش یعنی قرب الهی فروگذار نکرده است؛ حتی در مورد کم اهمیت‌ترین عمل انسان هم توصیه هایی دارد. (البته شاید به زعم ما انسان ها کم اهمیت ترین باشد).

خنده و خندیدن یکی از خلقیات انسانی است که کمتر مورد توجه انسان‌ها واقع می‌شود، اما همین خندیدن هم اگر به همان صورتی که اهل بیت به آن توصیه کرده اند نباشد باعث خسران آدمی می‌شود. انسان همان گونه که باید در سایر امورش جانب اعتدال را رعایت کند، در خندیدن هم نباید از حد اعتدال فراتر رود؛ زیرا عواقب ناپسندی برای او دارد.

در این فرصت از سخنان امیرمومنان در نهج البلاغه کمک می‌گیریم و خنده و خندیدن را از نظر اهل بیت (به عنوان یکی از رفتارهای انسان که نه تنها در ذهنیت دیگران از او بلکه بر زندگی او در دنیا و آخرت نیز اثراتی دارد) بررسی می‌کنیم.

مردى در بصره برابر اميرالمؤمنين (ع) برخاست و گفت: «يا امير المؤمنين! حال برادران دينى را به ما خبر ده»، حضرت فرمود: «برادران دو دسته‏اند: برادران مورد اعتماد و برادران خنده‏ رو، اما برادران مورد اعتماد، دست و بال و اهل و مالند (كه انسان را يارى كنند و زيان و آزار را از او بگردانند) پس هرگاه به برادرت اعتماد پيدا كردى، مال و بدنت را به او ببخش و با دوستان با صفايش صاف باش و با دشمنانش دشمنى كن، و راز و عيبش را بپوشان و نيكيش را آشكار كن و بدان اى پرسنده كه اينها از كبريت احمر كمترند.

و اما برادران خنده‌رو، تو! از جانب آنها به  لذت خود ميرسى، (و آن لذت معاشرت و مصاحبت با آنهاست) پس اين را از آنها مبر و بيش از اين هم از دل آنها مخواه (توقع صفا و يك دلى از آنها نداشته‏ باش) و از خوشروئى و شيرين زبانى خود آنها را برخوردار كن تا آنجا كه آنها تو را برخوردار كنند.»(1)

«مؤمن با نشاط است و خوشرو و نه چهره در هم و عيب جو، سخت است، و بسيار خشم فرو خور و بسيار خنده‏ رو.» (2)

اسلام هیچ گاه عبوس بودن را برای مسلمانان توصیه نمی‌کند بلکه دائما به دنبال آن است که روحیه نشاط و شادمانی در فضای جامعه پراکنده باشد. جامعه اسلامی باید تهی از هرگونه افسردگی، غم و اندوه باشد. اما وقتی مؤمن بسیار خنده‌رو توصیف می‌شود، این خنده چه خنده‌ای است؟ ویژگی‌های خنده پسندیده و مذموم از نظر امامان چیست؟

 امیرمومنان در نهج البلاغه می‌فرمایند: «مؤمن اگر خاموش است سكوت او اندوهگينش نمى‏كند و اگر بخندد آواز خنده‏ او بلند نمى‏شود و اگر به او ستمى روا دارند صبر مى‏كند تا خدا انتقام او را بگيرد.»(3)

در واقع حضرت بلند خندیدن را از صفات فرد مؤمن به حساب نمی آورد؛ زیرا بلند خندیدن از وقار و متانت مؤمن به دور است و جایگاه او را در نظر دیگران خدشه دار می‌کند. در بسیاری موارد کسی که بلند می خندد به دنبال جلب نظر و توجه دیگران است که  قطعا مؤمن هیچ گاه چنین نیست.

امام علی (ع) می‌فرمایند: «از سخنان بى ارزش و خنده‏ آور بپرهيز، گرچه آن را از ديگرى نقل كرده باشى.»(4) انسان نباید با بذله‌گویی و بیان کردن لطیفه‌های مختلف در صدد خندان دیگران  به هر قیمتی باشد. هرچند که خنداندن دیگران در اسلام به طور مطلق مذموم نیست، اما حضرت در این حدیث ما را به این موضوع متوجه می‌سازند که بیان سخنان بی‌ارزش و خنده آور در شأن مؤمن نیست.

 
انسان نباید خنده دیگران را به هر قیمتی به دست بیاورد. هیچ گاه نباید با بیان مطالب سخیف و بی ارزش دیگران را خنداند. هرچند که خندان و فراهم کردن موجبات شادی مسلمانان از ثواب خاصی برخوردار است، اما نباید دستاویزی برای بیان مطالب فاقد محتوا و ارزش باشد.
 

اميرالمؤمنين (ع) مي‌فرمود: «تو كه أعمال رسواكننده مرتكب شده‌اى خنده‏ دندان‌نما مكن و كسى كه گناهانى كرده، از بلاى شب گير و پيش‌آمد ناگهانى نبايد ايمن باشد.»(5)

مقصود امام (ع) در اين عبارت اين است كه انسان آلوده به گناهانى است (كه هر يك از آنها اگر آشكار شود براى رسوائى او كافى است) با چنين وضعى خنده از ته دل كه حاكى از آسودگى خاطر اوست برايش روا نيست. در واقع انسان هیچ گاه نباید احساس آسودگی خاطر بکند؛ زیرا مرگ و قیامت را در پیش‌رو دارد. او همیشه باید غمی از گناهان و کرده‌های خود در دل داشته باشد و مسلما خنده قاه قاه و بلند که نشان‌دهنده سرخوشی آدمی است او را از یاد مرگ دور و به دنیا وابسته‌تر می‌کند.

حضرت صادق عليه السلام فرمودند: «خنده‏ مؤمن تبسم است.» (6) در واقع هم چنان که در احادیث بیان شده خنده مؤمن در چهره او آشکار و غم او باید در دل و درونش نهفته باشد.

امام صادق (ع) فرمودند:

1. شوخى بسيار آبرو را ببرد و خنده‏ بسيار ايمان را به يك سو پرتاب كند. (7)
2. خنده بسيار دل را بميراند. (8)
3. بسيار خنديدن دين را آب كند چنانچه آب نمك را. (9)
4. خنده بى‏مورد از نادانى است. (10)

با کمی تأمل در احادیث می‌توان به راحتی فهمید که اهل بیت هیچ گاه بلند خندیدن و زیاد خندیدن را برای شیعیان خود توصیه نمی‌کردند. هم چنان که ایشان مومنان را به خنده‌رویی سفارش می‌کردند اما به آنان یاد آور می‌شدند که خنده بسیار نکنید؛ زیرا خنده بسیار، قساوت قلب می آورد و انسان را از یاد خدا و گناهانی که انجام داده غافل می‌کند.

اسلام فضای جامعه اسلامی را سراسر با شادمانی و شعف ترسیم می کند اما نه هر نوع شادمانی! اسلام هیچ گاه شادی‌های پوچ و پوشالی که لحظاتی بیشتر دوام نمی‌آورند را برای مسلمانان تجویز نمی‌کند، بلکه اسلام تبسم و لبخند را توصیه می‌کند و نه بلند خندیدن از روی سرمستی و زیاد خندیدن را؛ خنده ای که در آن با باز شدن لب ها از هم دندان‌ها نمایان نشوند. این خنده فضا و جو حاکم در جامعه را سرشار از شادی می‌کند و در عین حال مانع غفلت از آخرت و یاد مرگ می‌شود.

پی نوشت ها:

1.أصول الكافي/ ترجمه مصطفوى/ جلد‏3/ صفحه347
2.أصول الكافي/ ترجمه كمره‏اى/ جلد‏5/ صفحه 21
3.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ نشانه‏هاى پرهيزكاران/ صفحه 405
4.نهج البلاغة/ ترجمه دشتى/ ارزشهاى اخلاقى/ صفحه 535
5.أصول الكافي/ ترجمه مصطفوى/ جلد‏3/ صفحه 371
6.أصول الكافي/ ترجمه مصطفوى/ جلد‏4/ صفحه486
7. أصول الكافي/ ترجمه مصطفوى/ جلد‏4/ صفحه 488
8.تحفة الأولياء/ ترجمه أصول كافى/ جلد‏4 / صفحه757
9.تحفة الأولياء/ ترجمه أصول كافى/ جلد‏4 / صفحه 757
10.أصول الكافي/ ترجمه مصطفوى/ جلد‏4/ صفحه 487