عواملی که سبب کاهش رغبت مردم به فرزندآوری شده است / پيشنهاداتي به مسئولین برای تشویق به افزایش جمعیت

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، ساجده مقدمی؛ بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان، بار دیگر توجهات را به سمت میزان رشد جمعیت کشور معطوف کرد. ما نیز در این مقاله با مبنا قرار دادن سخنان ایشان به الزامات پیرامونی افزایش جمعیت می‌پردازیم.

بیانات رهبری در دیدار با مسئولان

«ما بايد در سياست تحديد نسل تجديدنظر كنيم. سياست تحديد نسل در يك برهه‌اى از زمان درست بود؛ ما در سال 71 به همان مقاصدى كه از تحديد نسل وجود داشت رسيديم. از سال 71 به اين طرف، بايد سياست را تغيير مي داديم؛ خطا كرديم، تغيير نداديم. امروز بايد اين خطا را جبران كنيم».

اگر همین روند ادامه یابد نمای زیبای جوانی در کشور از بین خواهد رفت

«كشور بايد نگذارد كه غلبه نسل جوان و نماى زيباى جوانى در كشور از بين برود؛ و از بين خواهد رفت اگر چنانچه با همين وضع پيش برويم، تا چند سال ديگر نسل جوان ما كم خواهد شد - كه امروز قاعده جمعيتى ما جوان است - و بتدريج دچار پيرى خواهيم شد؛ بعد از گذشت چند سال، جمعيت كشور هم كاهش پيدا خواهد كرد؛ چون پيرى جمعيت با كاهش زاد و ولد همراه است».

لزوم برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی در زمینه افزايش نسل

«اينها چيزهاى خطرناكى است؛ اينها را بايستى مسئولين كشور به جد نگاه كنند و دنبال كنند. اين مسئله‌ افزايش نسل و اينها جزو مباحث مهمى است كه واقعاً همه‌ مسئولين كشور - نه فقط مسئولين ادارى - روحانيون، كسانى كه منبرهاى تبليغى دارند، بايد در جامعه درباره آن فرهنگ‌سازى كنند».

رقم 150-200 میلیون جمعیت - چشم انداز جمعیتی کشور

«از اين حالتى كه امروز وجود دارد - يك بچه، دو بچه - بايد كشور را خارج كنند. رقم صد و پنجاه ميليون و دويست ميليون را اول امام گفتند - و درست هم هست - ما بايد به آن رقم‌ها برسيم».

جمعیت کشور به مثابه یک شمشیر دو لبه

جمعیت هر کشور پتانسیل و قوه محرکه جامعه است که در صورت عدم تعادل و توازن آینده جامعه را به خطر خواهد انداخت.

در اتخاذ سیاست‌های جمعیتی رویکرد تعادلی بسیار حائز اهمیت است. به این معنا که سیاست‌مداران باید میزان رشد جمعیت کشور را به مثابه یک شمشیر دو لبه تصور کنند که از یک طرف می‌تواند آثار مثبت و از طرف دیگر آثار منفی به همراه داشته باشد.

در میزان رشد جمعیت بالا، جمعیت جوان و فعال کشور بیشتر و بالتبع تقاضا برای کار و امکانات نیز بیشتر می‌شود. در صورتی که مسئولان به دنبال جمعیت بالا هستند باید با ایجاد امکانات و تسهیلات در جامعه برای جمعیت جوان کشور از این فرصت بهترین بهره‌برداری را نمایند و با عدم برنامه‌ریزی صحیح این فرصت را به تهدید تبدیل نکنند؛ زیرا با افزایش بیکاری در میان جوانان سطوح بیشتری از جامعه ناراضی خواهند بود. در نتیجه به دست آوردن رضایت چنین جمعیتی بسیار دشوار خواهد بود.

در این زمینه هند و چین مثال‌های خوبی هستند. چین با استفاده از کارایی و تولید جمعیت میلیاردی، خود را به یکی از قدرت‌های مهم جهان تبدیل کرده است. با وجود این که کنترل و تأمین نیازهای این جمعیت انبوه بسیار دشوار است، اما چین نشان داده که با یک مدیریت صحیح و کارآمد و برنامه‌ریزی‌های دقیق کلان و خرد، بلندمدت و کوتاه مدت می‌توان کشور را به یک قدرت منطقه‌ای یا حتی جهانی تبدیل کرد.

تأمین نیازهای اولیه جمعیت جوان کشور

زمانی که ما به دنبال افزایش جمعیت یا به بیان دیگر خواستار ممانعت از انقراض جمعیت کشور خود هستیم باید در نخستین گام به جمعیت جوان کشور در مورد شغل و تأمین نیازهای اولیه زندگی اطمینان خاطر دهیم تا در مراحل بعدی جوانان ما به سمت ازدواج و بچه‌دار شدن تمایل پیدا کنند.

مسئولان ما باید بدانند که تأکید رهبری بر تجدید نظر در سیاست تحدید نسل به مثابه تأکید صرف بر افزایش جمعیت نبوده است، بلکه ما باید به دنبال ایجاد الزامات پیرامونی افزایش جمعیت نیز باشیم.

جوانان ما در مرحله اول بابت شغل خود و در مرحله بعد نسبت به مسکن نگران هستند. بازار متلاطم مسکن و تأمین مسکن مناسب از دغدغه‌های جوانان ماست.

امروزه بسیاری از خانواده‌های دارای 4 فرزند نمی‌توانند مسکن مناسبی برای خود تهیه کنند، زیرا با توجه به گرانی اجاره‌بهای مسکن، تأمین محل سکونت مناسب با متراژ مناسب برای خانواده 6 نفره بسیار دشوار می‌باشد.

مسلما تا زمانی که پدران و مادران از داشتن مسکن و فضایی آرامش‌بخش برای خود و خانواده مطمئن نشوند دائما در این فکر هستند که چرا باید فرزندانی به دنیا بیاوریم که در چنین شرایط سختی روزگار بگذرانند؟

توجه به کیفیت در عین کمیت

در واقع، می‌توان گفت اگر ما در تصمیم خود مبنی بر تجدید نظر در سیاست تحدید نسل مصمم هستیم باید شاخص‌های توسعه را در کشور ارتقا دهیم. شاخص‌های توسعه عبارتند از آموزش، بهداشت و امید به زندگی که باید به حد مطلوبی برسند هرچند که اکنون نیز در وضعیت خوبی به سر می‌برند.

در اصل می‌توان گفت همان‌طور که به دنبال افزایش کمیت جمعیت کشورمان هستیم باید درصدد ارتقاءکیفیت زندگی این جمعیت نیز باشیم.

نظریه‌پردازان جمعیتی روند کنونی جهان را به سمت کاهش جمعیت می دانند

 

بسیاری از نظریه‌پردازان جمعیتی امکان افزایش جمعیت در ایران را امری محال می‌دانند، زیرا به عقیده آنها روند کنونی جهانی رو به سوی کاهش جمعیت دارد و ایران نیز از این امر مستثنی نیست. به عقیده آنها افراد در دنیای کنونی به دنبال آسایش و رفاه بیشتر هستند و فرزندآوری و یا تعداد فرزندان بسیار را مانعی برای دستیابی به اهداف خود می‌دانند.

تفاوت ما با سایر کشورها

 

هرچند این موضوع در ایران کنونی و مخصوصا کلان شهرها به وفور قابل مشاهده است، اما یک نکته، تمایز اساسی ما و غرب را مشخص می‌کند؛ همان عاملی که در سال‌های جنگ زنان را به فرزندآوری تشویق می‌کرد و در سال‌های بعد از جنگ آنها را به کنترل جمعیت متمایل می‌کرد اکنون نیز با کم و کاست در میان ما وجود دارد.

هرچند اکنون در حال جنگ و بحران نیستیم، اما ما سه مولفه مهم در پیش رو داریم که با تأکید بر آنها می‌توانیم کشور را به سوی افزایش جمعیت ترغیب کنیم:

1. خطر جدی وهابیت و سیاست‌های تکفیری آنها در قبال شیعیان

2. خطر انقراض نسل شیعیان در مقابل افزایش سریع جمعیت وهابیون تندرو (که در مقالات پیش به تفصیل به آن پرداخته شد)

3. نیاز مبرم کشور به جوانان متخصص و فعال با توجه به هجمه‌های دشمنان و به شهادت رساندن دانشمندان کشور.

در واقع، ما زمانی می‌توانیم این خطر را که برخی آن را پیری جمعیت و برخی دیگر آن را انقراض نسلی می‌نامند، کنترل کنیم و آن را به صورت یک بحران برای اعضای جامعه تصویر کنیم. البته، در صورت انجام ندادن اقدامات لازم و پیشگیری از انقراض جمعیت رخ دادن این بحران قطعی است.

 

نقش رسانه:

رسانه به عنوان مهم‌ترین حربه می‌تواند نقش بسیار مؤثری ایفا کند، زیرا افراد زمان زیادی را به مشاهده برنامه‌های تلویزیونی اختصاص می‌دهند و صدا وسیما می‌تواند با اقدامات ذیل، زوج‌های جوان و خانواده‌ها را به بچه‌دار شدن ترغیب نماید:

1. پخش گزارش‌های مختلف در مورد بچه‌دار شدن و تاکید بر سفارش اسلام در مورد داشتن فرزند و فواید داشتن بچه

2. ساخت سریال و فیلم‌های مختلف درباره تربیت فرزندان و...

3. اختصاص قسمتی از برنامه‌های زنده به گفت‌وگو با افراد متخصص در زمینه فرزندآوری و...

قطعا مقصود از رسانه تنها تلویزیون نیست، بلکه سایر رسانه‌های دیداری و شنیداری از قبیل اینترنت و رادیو را نیز شامل می‌شود، حتی ما می‌توانیم با تبلیغات شهری جذاب و تأثیرگذار و بهره‌گیری از احادیث در این زمینه، ضمیر ناخوداگاه جامعه را به فرزندآوری ترغیب کنیم.

روحانیت

همان‌طور که مقام معظم رهبری نیز فرمودند، روحانیت نقش مهمی در ترغیب افراد به افزایش جمعیت دارند، زیرا روحانیت به عنوان نماینده ارزش‌های اسلامی در میان مردم، از جایگاه ویژه‌ای برخودار است و مسلما سخنان او در این زمینه کارا و مؤثر خواهد بود.

پزشکان زنان و زایمان

متخصصان زنان و زایمان به دلیل جایگاه علمی خود دارای تأثیر فوق‌العاده‌ای بر زنان هستند. اکنون بسیاری از پزشکان روش‌های جلوگیری از بارداری را به زنان تجویز می‌کنند یا زنان را به انجام اعمال جراحی برای جلوگیری از بروز حاملگی مادام‌العمر دعوت می‌کنند.

هرچند اکنون نمی‌توان به طور مطلق از روش‌های جلوگیری از بارداری ممانعت کرد، اما می‌توان از انجام برخی روش‌های مضر و غیر ضروری خودداری نمود.

چرا باید زنان جامعه به بهانه های مختلف بچه دار شدن خود را به تعویق بیندازند؟

چرا باید زنان جامعه ما دائما از حاملگی ناخواسته مضطرب باشند؟ چرا ما باید با ایجاد ترس در زنانمان از بارداری زود هنگام یا ناخواسته آنها را به سمت استفاده از روش‌های جلوگیری بکشانیم؟ چرا باید زنان جوان به سفارش اطرافیان و جامعه، بچه‌دار شدن خود را به تعویق بیندازند به این بهانه که می‌خواهند از جوانی خود بهترین استفاده را بکنند؟

مسلما جامعه کنونی ما با سال‌های قبل از انقلاب و انقلاب بسیار تفاوت دارد، اما تأکید ما بر این نکته است که تابوی بچه‌دار شدن زودهنگام و یا ناخواسته در زوج‌های جوان باید از میان برداشته شود و تمایل افراد به استفاده از روش‌های بارداری بعد از تولد 2-3 فرزند ایجاد شود نه در بدو ازدواج و یا با داشتن یک فرزند.

در نهایت می‌توان گفت مؤثرترین اقدام در این زمینه برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای پزشکان زنان و زایمان و آگاهی دادن به آنها در مورد سیاست‌های افزایش جمعیت می‌باشد.

ایجاد قوانین تشویقی و حمایتی بدون دردسر

1. اختصاص مبالغ تشویقی برای تولد فرزند سوم و چهارم و بیشتر

2. عدم دریافت هزینه‌های بیمارستانی تولد فرزندان سوم و چهارم و بیشتر

3. دریافت هزینه و شهریه کمتر مهد کودک و پیش دبستان و سایر مقاطع تحصیلی برای فرزندان سوم و چهارم و بیشتر

4. اختصاص کمک هزینه مسکن برای خانواده‌های پرجمعیت

زنان؛ نقطه عطف در افزایش جمعیت

زنان و دختران جوان ما به عنوان مهم‌ترین عامل در پروسه افزایش جمعیت باید در رأس برنامه‌ریزی‌ها قرار بگیرند. تمایل زنان جامعه امروزی ما به فرزندآوری به علل مختلفی مانند ادامه تحصیل، اشتغال و... کاهش یافته است.

زنان امروزی اهداف جدیدی پیدا کرده‌اند که خواهان دستیابی به آنها هستند و تولد فرزند را مانع رسیدن به آن اهداف می‌دانند، در نتیجه دائما فرزنددار شدن خود را به تأخیر می‌اندازند.

مسئولان 2 راه حل در پیش رو دارند:

1. راه حل طولانی مدت: تغییر ذائقه زنان به طور مستمر در مورد اشتغال بیرون از منزل
2. راه حل کوتاه مدت: برطرف کردن موانع برای بچه‌دار شدن زنان شاغل

تغییر ذائقه زنان در مورد اشتغال بیرون از منزل

زنان خود، به صورت فطری و غریزی تمایل کمتری به انجام کارهای بیرون از منزل دارند، اما رواج اندیشه‌های نادرست مبنی بر کسب درآمد زنان برای خودکفایی و استقلال مالی، به تأخیر افتادن ازدواج دختران جوان و احساس سربار بودن در خانواده موجب اشتغال زنان در سمت‌های غیر ضروری شده است؛ به نحوی که زنان و دختران ما حاضر به انجام هر کاری و به هر قیمتی حتی با کمترین دستمزدها هستند. این در صورتی است که انجام برخی کارها نه تنها فرصت اشتغال را از مردان سلب می‌کند بلکه بنیان خانواده را نیز سست می‌نماید.

به نظر می‌رسد مهم‌ترین اقدامات موثر در این زمینه عبارتند از:

1. فراهم کردن زمینه ازدواج جوانان
2. فراهم کردن فرصت‌های شغلی بیشتر، مطمئن‌تر و با درآمد بیشتر برای مردان

اشتغال مردان به عنوان پشتوانه اقتصادی خانواده بسیار حائز اهمیت است. زمانی که خانواده از نظر مالی و معیشتی در مضیقه نباشند چرا باید زنان به سمت کار در بیرون از منزل کشیده شوند؟

برطرف کردن موانع برای بچه‌دار شدن زنان شاغل

برای مثال زنان شاغل نمی‌توانند به علت بارداری یا زایمان یا شیردهی مرخصی بگیرند (هرچند که برخی ادارات مرخصی زایمان دارند) اما واقعیت امر این است که زنان با وجود بارداری توانایی انجام وظایف خود در محل کار را ندارند و این گونه امور، یک مانع بزرگ برای بچه‌دار شدن زنان محسوب می‌شود.

از دیگر موانع فرزندآوری می‌توان به کمبود یا نبودن محلی مطمئن، مناسب و کم هزینه برای نگه‌داری فرزندان در طول زمان کار مادر اشاره کرد، چون مهم‌ترین دغدغه خانواده‌ها این است که فرزندان خود را در ساعات کار چگونه نگه‌داری کنند؟

در نتیجه مسئولان به عنوان راه حل کوتاه مدت باید این اقدامات را مدنظر قرار دهند:

1. افزایش مرخصی بارداری، زایمان و شیردهی برای زنان
2. بهبود خدمات نگه‌داری فرزندان زنان شاغل و کارمند

مخاطبان سخنان مقام معظم رهبری

مخاطب سخنان مقام معظم رهبری 2 دسته از اقشار جامعه بودند: در درجه اول، مسئولان و در درجه دوم، اقشار مختلف مردم.

مسئولان از جمله نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی باید با تصویب و اجرای قوانین به بهبود این وضعیت کمک کنند. مسئولان با فراهم کردن زمینه‌های مناسب ازدواج جوانان، رفع موانع اشتغال، برطرف کردن گرانی مسکن و ایجاد سایر امکانات می‌توانند مردم را به راحتی به فرزندآوری تشویق کنند.