گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو- فاطمه امی؛ ۷ سال از زمان ابلاغ سیاست‌های جمعیتی کشور توسط مقام معظم رهبری طول کشید تا به مسئله افزایش جمعیت توجه شود و جزو اولویت‌های مسئولان قرار گیرد. اگر حل مشکل به مراحل مختلفی تقسیم شود؛ فهم اینکه واقعا مشکلی وجود دارد قدم اول آن است و قدم بعدی پیدا کردن راه‌حل و اتحاد در راستای حرکت در مسیر درست است. از وقتی اهمیت مسئله جمعیت به چشم آمد و فهمیده شد. هرکس راجع‌به آن چیزی گفت. از فرصت ناچیز باقی‌مانده برای جوان ماندن ایران و اجرایی نشدن قانون جوانی جمعیت گرفته تا تشخیص اینکه مسئله جمعیت منشأ فرهنگی دارد یا اقتصادی؟
ستاد منفعل جمعیت
گزاره‌های مربوط به ابعاد مختلف افزایش جمعیت در طول دو سال اخیر مدام تکرار شدند، اما هنوز شاهد تردید و تناقض در صحبت‌های مسئولان در این خصوص هستیم. مهم‌ترین مشکل در بحث افزایش جمعیت، فقدان متولی است. مسئله جمعیت ابعاد متفاوتی دارد و نیازمند همت عالی تمام نهاد‌ها است، اما هماهنگی و انتخاب راه درست تنها باید توسط یک نهاد مشخص جمعیتی انجام شود.
در بین تمام موسسه‌ها، قرارگاه‌ها و نهاد‌هایی که در سال‌های اخیر برای افزایش جمعیت تاسیس شد ستاد جمعیت متولی اجرا و هماهنگی میان مسئولان است. وظایف این ستاد به صورت مفصل در ماده یک قانون جوانی جمعیت ذکر شده است. انگار قانونگذار تمام امیدش برای اجرایی شدن قانون را در گرو عملکرد ستاد ملی جمعیت دانسته است غافل از اینکه در دوسال اخیر، ستاد جمعیت تبدیل به محلی برای کلی گویی و جلسات سه ماهه با مصوبات بی‌تاثیر شده است. دیروز هم خبر تغییر دبیر این ستاد منتشر شد. شکیبا محبی‌تبار جای کاظم فروتن نشست. او مانند فروتن پزشک است و قبل از ستاد جمعیت در امور زنان و خانواده سازمان تامین اجتماعی مشغول بود. کسی خبری از تجربه فعالیت در حوزه جمعیت محبی‌تبار ندارد.
ستاد جمعیت که اعضای آن را رییس جمهور، وزرا و مسئولان عالی‌رتبه تشکیل می‌دهند، محل پیش بردن اهداف‌های افزایش جمعیتی است و دبیر باید هماهنگی لازم میان اعضای ستاد را ایجاد کند. بنابراین؛ دبیر ستاد جمعیت باید کسی باشد که قدرت و نفوذ کلام خوبی برای پیگیری امور جمعیتی از وزرا را داشته باشد. هنوز مشخص نیست محبی‌تبار چه عملکردی خواهد داشت، اما پیش رفتن به صورت خطا و آزمونی و ریسک کردن در حوزه افزایش جمعیت، تبعات جبران‌ناپذیری برای من و شما خواهد داشت. به نظر می‌رسید باتوجه به اهمیت و حساسیت این ستاد، با دقت و هوشمندی بیشتری دبیر آن انتخاب می‌شد.
عزل و انتصاب با اهداف سیاسی
نهاد دیگری که در حوزه جمعیتی در حال فعالیت است و اخیرا عزل و نصبی گریبانش را گرفت؛ موسسه تحقیقات جمعیت کشور است. این موسسه زیر نظر وزارت علوم قرار دارد و تنها مرکز تخصصی برای پژوهش‌های حوزه جمعیت و ایجاد تفکر افزایش جمعیتی در جامعه است. از سال ۱۴۰۰ و با حکم وزیر علوم، مسعود عالمی نیسی رییس این موسسه شد. او در ابتدای امر تلاش کرد تمام مواردی که مربوط به کنترل جمعیت و سیاست‌های سابق کشور بود را لغو و حذف کند. کارزار اصلی او تغییر جهت و سیاست‌هایی بود که سال‌ها در بدنه وزارت علوم و این موسسه در جهت کنترل جمعیت انجام می‌شد. عالمی دو سال اخیر را به جا انداختن مفاهیم علمی و دقیق پژوهش شده در حوزه آینده جمعیتی ایران مشغول شد و تلاش کرد همانطور که ریشه اصلی کنترل جمعیت در ایران یک تئوری و تفکر بود که میان دانشگاهیان و مسئولان پخش شد، تفکر افزایش جمعیتی جایگزین و منتشر شود. همچنین طبق گزارش‌های این موسسه، نظرسنجی‌ها و آمایش‌های انجام شده، مشخص شد مشکل جمعیت ایران اقتصادی است و نه فرهنگی و جامعه ما هنوز خانواده‌خواه و فرزندخواه است.
بااین وجود میان راهی که موسسه جمعیت طبق پژوهش‌ها به آن رسیده بود و حرف مسئولان، حتی ستاد جمعیت، هنوز اتحاد ایجاد نشده و این مسئله نشان از فقدان عزم جدی دولت برای حل مشکل پیری جمعیت کشور است. به نظر می‌رسد هنوز بازی‌های سیاسی برای دولتی‌ها جذابیت بیشتری از حل مشکل دارد و نه تنها قرار نیست کار موثری انجام شود، بلکه مانع بر سر راه نهاد‌ها و افرادی که در مسیر درست در حرکت هستند نیز ایجاد می‌شود.
شاهد مثال این مسئله تغییر ناگهانی رییس موسسه جمعیت بود. هفته پیش و در ایام تعطیلات اربعین حسینی، مسعود عالمی بی‌خبر برکنار شد و محمدجواد محمودی رییس جدید موسسه تحقیقات جمعیت کشور شد. به نظر می‌رسد این موضوع مهر تاییدی است بر اینکه مسئله جمعیت درگیر بازی‌های سیاسی شده و خبری از دغدغه جمعیتی نیست.
به نظر می‌رسد مشکل پیری جمعیت از سمت جامعه حل نخواهد شد بلکه باید مسئولان مربوطه دست از بازی‌های سیاسی بردارند و یک‌صدا به دنبال رفع موانع اقتصادی باشند تا جامعه به سمت تمایلات فطری خود حرکت کند.