گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-یادداشت دانشجویی* با اجرایی شدن برجام، یکی از مواردی که مسئولین وزارت نفت بر آن تأکید می‌کنند، افزایش صادرات نفت کشور است. اگرچه افزایش فروش نفت می‌تواند درآمدهای کشور را افزایش دهد، اما در صورت تحریم مجدد فروش نفت ایران، این درآمدها مجددا از دست خواهد رفت.
همچنین با توجه به بالا بودن حجم تولید برخی محصولات کم‌ارزش پالایشگاهی نظیر نفت کوره (که نزدیک به ۳۰ درصد حجم فرآورده‌های نفتی کشور را تشکیل می‌دهد[۱] و ارزش قیمتی آن کمتر از نفت خام است) در ایران و نیز پایین بودن سطح تکنولوژی پالایش در کشور باید به دنبال راه حلی بود تا نفت را به صورت فرآورده‌های با ارزش افزوده بیشتر به بازار جهانی عرضه کرد و تا حد امکان از فروش نفت به شکل خام یا در قالب فرآورده‌های ارزان پرهیز کرد.
سنگین‌تر شدن نفت خام ایران در طی سال‌های اخیر و همراه نشدن آن با پیشرفت فنی پالایشگاهی، باعث افزایش حجم محصولات سنگین پالایشگاهی شده و حاشیه سود صنعت نفت را کاهش داده است. همچنین افزایش تقاضا و در نتیجه افزایش قیمت محصولات پتروشیمی نشان‌گر این است که با ورود به این بازار و ارزش‌آفرینی بیشتر در زنجیره تولید صنعت نفت، می‌توان امید به آینده روشن‌تری داشت؛ این امر با حرکت در مسیر توسعه فنی واحدهای پالایش و پتروشیمی محقق خواهد شد.
از جمله مدل‌های توسعه صنایع میان‌دستی و پایین‌دستی نفت و گاز، ادغام واحدهای پتروشیمی و پالایشگاهی و یا به اختصار، احداث «پتروپالایشگاه»ها است که در کشورهای زیادی امتحان شده و توسعه یافته است. در حال حاضر نیز پروژه‌های مختلفی برای توسعه این مدل در دنیا در حال اجرا است.
پتروپالایشگاه در واقع ادغام مجموعه‌های پالایشی و پتروشیمیایی و ارتباطی از جریان مواد و انرژی، بین آنهاست که باعث هم‌افزایی این مجموعه‌ها می‌شود. گاهی یک پتروپالایشگاه از صفر احداث می‌شود و گاهی از ادغام بین پتروشیمی و پالایشگاه مجاور به وجود می‌آید. البته با احداث یک پتروشیمی در کنار یک پالایشگاه و یا برعکس هم می‌توان به یک پتروپالایشگاه دست یافت.
در پتروپالایشگاه، بخشی از محصولات پالایشگاه به عنوان سوخت و یا سایر کارکردها از فرآیند خارج شده و مابقی تولیدات پالایشگاهی جهت ایجاد ارزش افزوده بیشتر، به بخش پتروشیمیایی می‌رود. از طرف دیگر، بعضی محصولات پتروشیمایی نیز قابل استفاده و فرآوری در بخش پالایشی خواهد بود.
احداث یک واحد پتروپالایشگاهی در مقایسه با یک پتروشیمی و پالایشگاه مجزا دارای مزایایی است که عبارتند از:
– حاشیه سود بیشتر به ازای هر بشکه نفت
– مدیریت یکپارچه و هماهنگی آسان‌تر نسبت به حالتی که پالایشگاه و پتروشیمی مدیران جداگانه داشته باشند.
– کاهش هزینه جاری (حمل‌ونقل و یوتیلیتی و غیره، حدود ۱۰ درصد) [۲]
– کاهش هزینه ثابت به ازای هر واحد محصول تولیدی
– بازیافت و فرآوری محصولات جانبی[۳]
– انعطاف‌پذیری بیشتر عملیاتی[۴]
– کاهش آلودگی کل در مقایسه با پتروشیمی و پالایشگاه مجزا
– توان استفاده از هیدروکربن‌های سنگین به‌عنوان خوراک واحد پتروشیمی
البته تأسیس یک پتروپالایشگاه نسبت به واحدهای جداگانه پالایشی و پتروشیمی دارای چالش‌هایی نیز هست که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
– نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر و تأمین بودجه
– انتخاب پیکربندی مناسب در ادغام و پیدا کردن محصولات مورد نظر حاصل از ادغام
– پیچیده‌تر شدن مدیریت فنی و کنترل فرآیند
– سخت‌تر شدن کنترل آلودگی مجموعه
با وجود پیچیده‌تر بودن پتروپالایشگاه‌ها نسبت به واحدهای مجزای پالایشگاهی و پتروشیمیایی، رویکرد غالب در طرح‌های نفت و گاز دنیا به سمت ایجاد واحدهای تجمیعی است. پروژه‌های احداث پتروپالایشگاه پن‌گرانگ در منطقه جوهور مالزی، نان‌هوی در ویتنام، و PMB در برونئی؛ همچنین طرح‌های توسعه‌ای در پترورابغ عربستان، صُحار عمان، جورانگ سنگاپور، رُوِیض امارات، کوچی هندوستان و… از جمله نمونه‌های طرح‌های توسعه و احداث پتروپالایشگاه‌ها است. همچنین شرکت‌های بی‌پی، شل، توتال و اکسون به ترتیب ۲۴، ۳۹، ۷۴ و ۹۰ درصد واحدهای اتیلنی خود را با پالایشگاه‌هایشان ادغام کرده‌اند.
بنابراین مسئولین وزارت نفت بایستی در کنار برنامه‌های افزایش فروش نفت، برنامه‌های بلندمدتی برای توسعه صنایع پایین‌دست نفت و گاز کشور داشته باشند تا سهم ایران در بازار بزرگ محصولات و فرآورده‌های نفتی حفظ شود. با اجرای طرح های توسعه و احداث واحدهای پتروپالایشگاهی دیگر شاهد عدم هماهنگی و همکاری میان رده‌های میانی و پایینی مدیریتی در زنجیره صنعت نفت نخواهیم بود. همچنین با کاهش هزینه ها در پتروپالایشگاه ها و نیز توان استفاده از خوراک های سنگین تر برای محصولات پتروشیمی، می توان به حاشیه سود بالاتری به ازای هر بشکه نفت دست یافت.
**************************************************************
پی‌نوشت:
[۱] ترازنامه هیدروکربوری
[۲] گزارش جهانی ادغام پالایشگاه و پتروشیمی، انجمن جهانی پالایش ،ایوان سوسِک کارشناس و مشاور NIS
[۳] گزارش جهانی ادغام پالایشگاه و پتروشیمی، انجمن جهانی پالایش، کِنعان یاووز مدیر اجرایی شرکت سوکار ترکیه
[۴] همان
* محمد جواد ساکت؛ دانشجو و پژوهشگر نفت و انرژی