هرمنوتیک!

اخبار دانشگاهی را از «کانال اخبار دانشگاهی SNN.ir» دنبال کنید

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- یادداشت دانشجویی*؛ از آنجا که انسان به عنوان حیوانی ناطق پا به عرصهٔ وجود گذاشت؛ از ابتدای خلقت خویش با مسئلهٔ فهم و تفاهم روبرو بوده است و باز از آنجا که این مسئلهٔ فهم و تفاهم لازمهٔ حیات بشر و هم لازمهٔ تکامل روحانی او می‌باشد از دوران ابتدای خلقت خویش امر بر او مشتبه گردید که برای مسئله فهمیدن نیاز به ابزار دارد. او ابتدا استفاده از شکل و سپس جعل آوا‌ها و کلمات بر اشیاء و صفات را برگزید و گام به گام توانست تکلم را مهم‌ترین ابزار تفاهم قرار دهد اما پیشرفت بشریت در طی زمان او را ناگزیر ساخت تا ابزارهای جدیدی برای انتقال معانی، مفاهیم و کلمات ابداع نماید. 

انتاج این احساس نیاز این بار در قالب جعل علائم بر کلمات خودنمایی نمود و در پی آن کتابت ابداع گردید. حال بشر توانست مفاهیم خود را از طریق تکلم ارائه کند یا آنرا از طریق کتابت منتقل نماید. 

از آنجا که فهم در ادبیات بنیادین زندگی بشر نقش اساسی ایفا می‌کند، ابزار تفاهم یعنی تکلم و کتابت از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. لذا در طول تاریخ بررسی‌های فراوانی توسط اندیشمندان، چه در موضوع فهمیدن و چه در ابزار انتقال آن انجام گردیده است. یکی از تلاش‌های که در این زمینه انجام گرفته موضوع «هرمنوتیک» است. در این زمینه اگوست ولف می‌گوید هرمنوتیک علم به قواعدیست که در کشف اندیشهٔ مولف و گوینده به کار می‌رود و یا شلایر ماخر آنرا به مثابه روشی جهت جلوگیری از خطر بدفهمی یا سوء فهم معرفی می‌کند. 

پل ریکو که یکی از برجسته‌ترین نمایندگان هرمنوتیک معاصر است آنرا نظریهٔ عمل فهم در جریان روابطش با تغییر متون تعریف کرده است که یعنی هرمنوتیک را دانشی می‌داند که به شیوهٔ فهم و مکانیزم تفسیر متون می‌پردازد. 

اما حقیقت آن است که در تعریف هرمنوتیک باید آنرا به دو گونه معنا کنیم:

 ۱_هرمنوتیک به معنای عام: مجموعه قواعدی که انسان را به منظور و هدف گوینده یا مولف نزدیک می‌گرداند. 

۲_هرمنوتیک به معنای خاص: نحلهٔ تفسیری خاص با رویکردی نسبیت گرا که کلام و متون را با توجه به فضای پیرامون بررسی می‌کند. 

باید توجه داشت لازمهٔ قدم زدن در گذرگاه هر علم مطالعه و بررسی مبانی و اصول آن علم می‌باشد. یکی از مسائلی که باید قبل از ورود به مسئلهٔ هرمنوتیک مورد بررسی قرار داد یکسری مباحث معرفت‌شناختی از جمله بحث و بررسی موضوع «حقیقت» می‌باشد. آنچه که واضح و مبرهن است این است که هرمنوتیک با مسئلهٔ نسبیت گرایی نه تنها ارتباط وسیع دارد بلکه باید نسبیت گرایی را از مبانی اصلی علم هرمنوتیک به معنای خاص دانست. نسبیت گرایی اعتقادی به وجود حقیقت مطلق نداشته و می‌گوید حقیقت نسبی است.

در بررسی تاریخ فلسفه به گروهی به نام سوفسطائیان برخورد می‌کنیم که مسئلهٔ نسبیت گرایی را باید زاییدهٔ تفکرات آن گروه دانست که صد البته «تشکیک» نتیجهٔ اعتقاد به آن خواهد بود. چون هرمنوتیک نسبیت گرایی را جزء مبانی خویش می‌داند تفسیر‌ها و بررسی‌های هرمنوتیکی معمولا منتج به حقیقتی واحد نمی‌شود چرا که هر شخصی از دیدگاه خود و با پیشفرض‌های خاصی به بررسی گفتار و متون می‌پردازد و نتایج مختلف و در بسیاری از موارد ناصحیح را با مبنای نسبیت گرایی خود توجیه می‌کند. پس از مطرح شدن هرمنوتیک دانشمندان انتقادات فراوانی را به آن وارد داشته‌اند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم: 

۱_ امکان قرائت‌های مختلف و عدم وجود معیار جهت تشخیص برتری یک تفسیر بر تفسیر دیگر

۲_ اعتبار بخشیدن به تمامی فرق انحرافی؛ چرا که رویکرد هرمنوتیکی و در اصل نسبیت گرایی کاملا باب ادعای برتری تفسیری بر تفسیر دیگر را بدون ارائهٔ معیار و دلیل قطعی باز گذاشته است. 

۳_اعتبار بخشیدن به تفسیر به رای و برداشت آزاد از گفتار و متون 

۴_ نسبی گرایی در تفسیر‌های دینی

۵_عدم دسترسی به فهم صحیح و عینی متون دینی در حالیکه این موضوع با صفت هدایت کنندگی الهی و حکمت او نقض غرضی را می‌سازد که به تعبیر فلاسفه نقض غرض بر حکیم مطلق محال است. 

هرمنوتیک و روشنفکری دینی: 

یکی از مبانی جریان روشنفکری دینی هرمنوتیک است و همانطور که اشاره شد هرمنوتیک رویکرد نسبیت گرا داشته و قائلین آن معمولا از شکاکیت بی‌بهره نیستند. باتوجه به نکات فوق دور از ذهن نخواهد بود که چگونه مدعیان روشنفکری دینی بر خلاف نصوص قرآن و خبر قطعی از سنت نظریه می‌دهند و برخلاف مسلمات عقیدتی و‌گاه عقل حکم می‌کنند و دست آخر به راحتی آنرا با نام هرمنوتیک توجیه می‌کنند. 

باید در عجب بود از کسانی که سوفسطائیان را نکوهش می‌کنند و از منتقدین دیدگاه آنان‌اند اما امروز سنگ روشنفکری دینی را به سینه می‌زنند درحالیکه روشنفکری دینی زاییدهٔ هرمنوتیک و یا حداقل برخی از مبانی آن است و هرمنوتیک زاییدهٔ نسبیت گرایی و نسبیت گرایی زاییدهٔ مکتب سوفسطائیان است و این‌‌ همان دایره‌ای است که مدعیان روشنفکری دور خوردهٔ آنند... 

آروین فرشی نعیم؛ دانشجوی الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران 

انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تایید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است