گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو«زینب صارم»؛ در شماره پیشین بیان شد که شرایط محیطی گاه سبب می شود تا روح انسان کدر شود و توفیق مناجات و توبه را از دست بدهد؛ از جمله عواملی که باعث می شود تا انسان قسی القلب شود و چشمانش برای راز و نیاز با خداوند اشکی نداشته باشد، هم نشین و رفیق ناصالح است که مصاحبت با وی، انسان را به یاد خدا نمی اندازد؛ در ادامه بیان شد که رسانه ها اعم از تلویزیون و رادیو و یا حتی موبایل و شبکه های اجتماعی مانند تانگو، فیس بوک، واتس آپ، وایبر و.... می توانند بستری شوند تا غفلت انسان به مسائل اخروی و توجه به خداوند کم رنگ تر شود.
یکی از موانع اصلی که باعث می شود تا انسان به توبه و بازگشت به سوی خدا روی نیاورد شیطان است؛ متاسفانه برخی از مومنین وجود شیطان را به عنوان یک دشمن قسم خورده جدی فرض نمی کنند و نسبت به وسوسه های شیطان آگاهی ندارند. در سوره مبارکه ص آیه 83 بیان شده است:« فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ* إِلَّا عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ* پس به عزت تو سوگند که همه آنان را گمراه خواهم کرد مگر آن بندگان با اخلاص ترا.» در آین آیه مبارکه شیطان قسم یاد میکند که همه را گمراه خواهد کرد مگر بندگان مُخْلَصِ را.
از جمله وسوسه های شیطان برای اینکه انسان موفق به توبه نشود عقب انداختن توبه است؛ به تاخیر انداختن توبه یکی از حربه های شیطان است که توفیق توبه و بازگشت به سوی حضرت رحمان را از انسان سلب می کند. با عنایت به این که خداوند در آیات بسیاری از قرآن خود را تواب معرفی کرده است و بندگان خویش را به استغفار دستور داده و به آمرزش بشارت داده ، اما بندگان خدا به علت وسوسه های متعدد شیطان، توبه را به تاخیر می اندازند.
خداوند در آیه 135 و 136 سوره مبارکه آل عمران می فرماید:« وَ الَّذینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ *أُولئِکَ جَزاؤُهُمْ مَغْفِرَةٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلینَ»
امام صادق علیه السلام در ذیل این آیه حدیثی گرانبها فرموده اند: زمانى که این آیه نازل شد: «کسانى که کار زشتى را انجام دهند یا به خود ستم کنند، خدا را بیاد آورند و از گناهانشان استغفار کنند» (خداوند گناهانش را مىآمرزد)، (آل عمران/ 135) شیطان به بالاى کوهى بنام «ثور» در مکه رفت و با صداى بلندى دیوان و زادگانش را جمع کرد و گفت: این آیه نازل شده است: کیست که از پیاده شدن این آیه جلوگیرى کند؟
عفریتى و دیوى از شیاطین گفت: من از فلان راه این کار را انجام دهم. شیطان گفت: تو نمىتوانى.
باز عفریت دیگرى براى انجام این کار اظهار آمادگى کرد، باز شیطان به او گفت: تو نیز نمىتوانى.
تا «خناس وسواس» گفت: من بر این کار آمادهام. شیطان گفت: از چه راهى؟ گفت: مردم را وعده مىدهم و مطمئنشان مىکنم (که گناه شما چیزى نیست و اهمیتى ندارد) تا آلوده به گناه شوند و چون مرتکب گناه شدند استغفار را از یادشان مىبرم. شیطان کار او را پسندید و گفت: تو سزاوار این کار هستى، و لذا آن عفریت را تا روز قیامت مأمور این عمل کرد.«1»
یکی از دام ها و حیلت های شیطان برای گمراهی انسان آن است که انسان بدون توبه کردن، طلب مغفرت کند؛ چنان که امام علی (ع) در حدیثی می فرماید:« هر کسى کوردل باشد شیطان بر او الحاح مىکند و بدون توبه و خضوع و غافل شدن از گناه طلب مغفرت مىکند.»«2»
طلب مغفرت بدون توبه یکی از دسیسه های شیطان است؛ بدان معنا که اولین شرط برای توبه کردن پشیمانی و ناراحت بودن از گناه است؛ یکی از راهکارهای شیطان که در احادیث اهل بیت نیز بدان اشاره شده است؛ زینت کردن گناه است. بدان معنا که انسان برای انجام گناه احساس پشیمانی ندارد.
احساس پشیمانی یکی از مهم ترین ارکان توبه است. امام سجاد (ع) در یکی از مناجات های خود می فرماید:« بار خدایا اگر پشیمانى بسوى تو توبه است پس من پشیمان ترین پشیمان هایم، و اگر به جا نیاوردن گناه،توبه و بازگشت (بسوى تو) است پس من نخستین توبه کنندگانم، و اگر درخواست آمرزش سبب ریختن گناهان است پس من بدرگاه تو از درخواست کنندگان آمرزشم.»«3»
پشیمانی از گناه یکی از ارکان توبه است تا آنجا که در احادیث اهل بیت نیز پشیمانی از گناه جایگاه ویژه ای دارد؛ امام باقر (ع) می فرماید:« در توبه پشیمانى کافى است.»«4»چرا که پشیمانی از گناه باعث می شود دام های شیطان که تزیین و آراستن گناه است بی اثر شود و دیگر انسان در تعقیب گناه نباشد؛ حضرت صادق علیه السّلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السّلام فرموده:« همانا پشیمانى بر گناه و بدى، انسان را بدست کشیدن از آن وامی دارد»«5»
پشیمانی از گناه تا بدان حد مهم و با ارزش است که سبب آمرزش و مغفرت خداوند می شود، ابان بن تغلب می گوید: شنیدم که امام صادق علیه السلام فرمود: «هیچ بندهاى نباشد که گناه کرده و از آن پشیمان شود مگر اینکه خداوند او را مىآمرزد پیش از آنکه استغفار کند، و هیچ بندهاى نباشد که خداوند نعمتى برایش بدهد و بداند که آن نعمت از جانب خدا است مگر اینکه خداوند او را مىآمرزد پیش از آنکه حمد خدا و شکر نعمت را بجا آورد.»«6»
پی نوشت:
«1»جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت، ص:345
«2» أسرار آل محمد علیهم السلام / ترجمه کتاب سلیم ؛ ص668
هلالى، سلیم بن قیس، أسرار آل محمد علیهم السلام / ترجمه کتاب سلیم - ایران ؛ قم، چاپ: اول، 1416 ق.
«3» الصحیفة السجادیة / ترجمه و شرح فیض الإسلام ؛ ص213 على بن الحسین، امام چهارم علیه السلام، الصحیفة السجادیة / ترجمه و شرح فیض الإسلام - تهران، چاپ: دوم، 1376ش.
«4»أصول الکافی / ترجمه مصطفوى ؛ ج4 ؛ ص159کلینى، محمد بن یعقوب، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى - تهران، چاپ: اول، 1369 ش.
«5»کلینى، محمد بن یعقوب، أصول الکافی / ترجمه مصطفوى - تهران، چاپ: اول، 1369 ش.
«6»جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت، ص: 339