به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، کیفیت پایین ساختمان در کشور یکی از واقعیت‌های غیرقابل‌کتمانی است که کمتر کسی بین فعالان صنعت ساختمان ممکن است خود را برای رد آن به زحمت بیندازد. هر چند خاستگاه این معضل را باید در جاهای زیادی جست و مولفه‌های متعددی در این مساله دخیل است اما یکی از مهم‌ترین دلایل آن کیفیت پایین بتون است که علت آن را باید در فقدان نظارت کافی و ناکارآمدی نهادهای نظارتی جست. کیفیت بتون مصرفی پروژه‌های در دست احداث، نقشی کلیدی در استحکام بنا ایفا می‌کند و هرگونه نقصان در کیفیت بتون به‌مثابه زنگ خطری برای مقاومت سازه‌ها در برابر زمین‌لرزه‌های احتمالی است. از این‌رو هر عاملی که به افت کیفی بتون منجر شود را باید مساله‌ای امنیتی تلقی کرد که تبعات آن در زمان وقوع بحران دامنگیر ما خواهد شد.
بتون پرمصرف‌ترین ماده پس از آب است. این ملات حیاتی که در غیاب آن هیچ سازه و ساختمانی پا نمی‌گیرد تلفیقی از سیمان، سنگدانه (شن و ماسه)، افزودنی‌های لازم متناسب با نوع مصرف و آب است. آنچه کیفیت بتون را تعیین می‌کند به‌طور طبیعی کیفیت مواد اولیه، نحوه فرآوری و فاصله زمانی بین آماده‌سازی تا مصرف است چرا که زمان بین اولین لحظه آب زدن به سیمان و مخلفاتش تا آخرین ماله‌ای که روی بتون در محل بتون‌ریزی کشیده می‌شود نباید از 90 دقیقه عبور کند. اهمیت بتون به حدی است که برخی به کنایه از آن به عنوان ملات توسعه یاد می‌کنند و تاکید دارند رساندن بتون باکیفیت به محل مصرف در استحکام سازه آنچنان اهمیت دارد که می‌توان آن را با عملکرد آمبولانس در رساندن به‌موقع بیمار بدحال به بیمارستان مقایسه کرد.
اساتید دانشگاهی رشته‌هایی که با بتون سر و کار دارند تاکید دارند در کشور ما همه‌چیز برای تولید بتون باکیفیت مهیاست. کارخانجات سیمان کشور از بهترین و پیشرفته‌ترین ماشین‌آلات و فناوری‌های روز دنیا استفاده می‌کنند و لااقل روی کاغذ قابلیت تولید سیمان استاندارد را دارند. چیزی که در کشور ما فراوان است شن و ماسه است و می‌ماند دانه‌بندی و شست‌وشوی مناسب. در زمینه افزودنی‌های بتون هم مشکلی نداریم. مهندسان کاربلد هم برای تولید بتن خوب داریم. با این پیش‌فرض که همه دست‌اندرکاران بتون کار خود را درست انجام می‌دهند و نهادهای نظارتی مرتبط هم به دقت این فرآیند را تحت‌نظر دارند باید بتونی که در پروژه‌های ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد کیفیتی منطبق با استانداردهای جهانی داشته باشد. اما واقعیت با این پیش‌فرض فاصله‌ای طولانی دارد. به‌دلیل فقدان ادله پیرامون کیفیت مواد اولیه فرض را بر کیفیت بتون تولیدی می‌گذاریم اما از اینجا مشکلات شروع می‌شود. در آخرین مرحله که رساندن بتون به محل مصرف است اتفاقاتی می‌افتد که کیفیت بتون در محل بتون‌ریزی را می‌تواند تا حد کاهگل پایین بیاورد. تولیدکنندگان بتون ادعا دارند آنچه میخ آخر را به تابوت تولید ساختمان‌های باکیفیت می‌زند نقص قوانین مربوط به تردد میکسرهای بتون در سطح شهرهای بزرگ و به‌خصوص تهران است.
مشکل دیرینه
قوانین ترافیکی تا همین اواخر تردد همه خودروهای بالای شش تن ازجمله میکسرهای بتون را در بخش اعظم ساعات شبانه‌روز منع کرده بود. نتیجه اعمال قانون میکسرهایی بود که برای رساندن بتون به ساختمان‌ها در حال تردد بودند و بسیاری از پایتخت‌نشین‌ها شاهد متوقف کردن این میکسرها حتی در ساعات پایانی شب توسط پلیس راهور بوده‌اند. شورای‌عالی ترافیک اخیرا میکسرهای بتون را از زمره خودروهای ممنوعه خارج کرد لیکن برای اجرایی شدن این دستورالعمل شروطی درنظر گرفته شده که به‌نظر می‌رسد هیچ انطباقی با واقعیت‌های موجود ندارد. فعالان صنعت بتون با این ادعا که شروط تعیین‌شده را نمی‌توان برآورده کرد به ادامه مانع‌تراشی در تردد میکسرها اعتراض دارند و با توجه به چرخه عمر کوتاه بتون، بارها خواستار اعمال قانون میکسرها بدون متوقف کردن‌شان شده‌اند. خواسته فعالان صنعت بتون خودداری یگان‌های پلیس راهور از متوقف کردن میکسرها و عدم صدور چندباره قبوض جریمه برای یک محموله است که به توقف چندباره میکسرها و ازدست‌رفتن زمان طلایی تحویل بتون در محل بتون‌ریزی منجر می‌شود و هزینه‌ای مضاعف به آنان تحمیل می‌کند.
غیبت واقع‌نگری
شروط تعیین شده برای قانونمندی تردد میکسرها مواردی چون آشکارسازی ناوگان (نصب شبرنگ‌های هشدار‌دهنده)،
نصب فیلترهای آلایندگی مضاعف، استفاده از چراغ‌های هشدار دهنده کافی، رعایت تناژ قید شده در مدارک خودرو و نصب ادوات رهگیری را در برمی‌گیرد. فعالان صنعت بتون ادعا دارند تحقق برخی از این شروط ممکن است اما برخی دیگر اساسا امکان اجرایی شدن ندارند. به عنوان نمونه نصب فیلترهای مضاعف و ادوات رهگیری به دلیل قدیمی بودن بیشتر میکسرها ناممکن است.
میکسرها ادوات رهگیری ندارند
سلیم باوفا، رئیس هیات مدیره انجمن صنفی تولیدکنندگان بتون آماده و قطعات بتونی استان تهران در این زمینه یادآوری می‌کند جدیدترین میکسرهای موجود در تهران مربوط به سال 92 است که حتی همان‌ها هم به لحاظ فنی قابلیت نصب فیلترهای مضاعف و ادوات رهگیری را ندارند. نوسازی ناوگان هم لااقل در شرایط کنونی کشور و وجود تحریم‌ها ممکن نیست و در صورت رفع تحریم‌ها هم قطعا کمک دولت را می‌طلبد. البته باید در نظر داشت عمر ناوگان میکسرهای فعال در تهران اگر از میانگین سن ناوگان خودروهای سنگین دستگاه‌های دولتی در حال خدمت در پایتخت کمتر نباشد، بیشتر نیست.
ضرورت بازنگری قوانین
دکتر اقبال شاکری، استاد عمران دانشگاه صنعتی امیرکبیر است که تا پیش از راهیابی به مجلس یازدهم از حوزه انتخابیه تهران، عضو شورای اسلامی پایتخت بود. وی معتقد است باید فکری اساسی برای شیوه‌های نظارتی موجود بر ساخت‌وسازها شود و مشکل نظارت را باید در واقعی نبودن توان علمی مورد انتظار از مهندسان ناظر و دستمزد پرداختی به آنها جست. قوانین مرتبط با تردد میکسرهای بتون هم یکی از مواردی است که به اعتقاد شاکری نیازمند بازنگری جدی است و باید هر چه سریع‌تر مورد بررسی قرار گرفته و بازنگری شود.
به جای حل مساله، صورت مساله را پاک نکنید
دکتر محمد شکرچی‌زاده، رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه، مسکن و شهرسازی و استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران درباره وضعیت بتون و کیفیت آن می‌گوید: صرف‌نظر از اهمیت ساختمان به عنوان سرپناه مردم ضرورت تولید ساختمان ایمن و بادوام را از وجوه دیگری هم باید مدنظر قرار داد. وی افزود: یکی از نکاتی که معمولا فراموش می‌شود این است که توسعه پایدار با توسعه فرق دارد و بی‌توجهی به ضرورت تولید ابنیه باکیفیت را به دلیل اسراف منابع باید به نوعی دست‌اندازی به منافع نسل‌های بعدی تلقی کرد. به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، برخلاف دیدگاه عمومی که یارانه را در بخش انرژی می‌بیند،دولت‌ها طی دهه‌های اخیر هزینه‌های سنگینی را برای پایین نگه‌داشتن هزینه اقلام مصرفی صنعت ساختمان پرداخته‌اند.براساس پژوهش‌های صورت گرفته، قیمت واقعی انرژی بابت تولید هر تن سیمان با احتساب قیمت‌های جهانی حدود 20دلار است در حالی که قیمت فروش سیمان از این هم کمتر است.علاوه بر این در فرآیند تولید هر تن بتون 800کیلوگرم گازکربنیک تولید می‌شود که بتون را تنهایی به عامل تولید 10درصد کل گازهای آلاینده بخش صنعت تبدیل می‌کند.
به عبارت ساده‌تر صرف‌نظر از اهمیت بتون در تولید ساختمان باکیفیت، بادوام و ایمن وقتی از منظر هزینه‌های پنهان و تاثیرات زیست‌محیطی هم به مساله نگریسته شود باز ضرورت تولید بتون باکیفیت برجسته می‌شود. تولید بتون باکیفیت را نباید کاری سخت تلقی کرد با این حال پژوهش‌های اخیر نتایجی غمبار و نگران کننده به دست داده است.
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه، مسکن و شهرسازی به موضوع زلزله پرداخت و تصریح کرد: بیمارستان امام‌خمینی اسلام‌آباد در زلزله سال96 به طور جدی آسیب دید در حالی که در ابتدای همان سال مورد بهره‌برداری قرار گرفته بود. در آزمایش‌های صورت گرفته مشخص شد بتون مصرفی در بخش‌هایی از این بیمارستان از حداقل مقاومت هم برخوردار نبوده و یکی از دلایل اصلی آسیب دیدن آن هم در زلزله‌ای نه چندان قدرتمند همین مساله بوده است. به هرحال دلیل کیفیت پایین بتون در این پروژه را باید قبل از هر چیز در نبود نظارت جست. به هرحال در روند تولید سیمان، اجزای بتون یا سایر عوامل دخیل در کیفیت این ماده حیاتی ضعف و قصوری بوده که در فرآیند نظارت هنگام بتون‌ریزی باید شناسایی می‌شده است. حتی در صورت تولید بتون با کیفیت از سوی بتون‌سازها عواملی هست که کیفیت آن را پایین می‌آورد. از جمله می‌توان به موانعی اشاره کرد که در بازه زمانی بین تولید و بتون‌ریزی اتفاق می‌افتد.
شکرچی ادامه داد: مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بارها مخالفت خود را با بتون‌ریزی شبانه و موانع موجود در مسیر رساندن بتون به محل اجرای طرح‌ها اعلام کرده و خواستار نظارت واقعی بر فرآیند ساخت‌وساز شده است. اینجا بحث در مورد موضوعات کاملا علمی است و امید ما این است که نهادهای دخیل به جای حرکت به سمت حل مساله سعی نکنند صورت مساله را پاک کنند.
وی با بیان این‌که به شهرداری تهران یادآوری کرده‌ایم شهرداری علاوه بر مسؤولیت امور شهر، مسؤولیت ستاد بحران را هم دارد، گفت: یک راه جلوگیری از تشدید دامنه بحران در صورت بروز زلزله در پایتخت تمرکز بر ساخت ابنیه باکیفیت و ایمن است. در این چارچوب لازم است موانع مربوط به حمل بتون که سازنده‌ها را به سمت بتون‌ریزی شبانه سوق داده برطرف شود و هر کنشی که در حرکت میکسرها خلل ایجاد کرده و زمان طلایی رسیدن آنها به مقصد را طولانی می‌کند، متوقف شود تا شرایط برای رسیدن بتون باکیفیت به محل اجرای پروژه‌ها فراهم آید. به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی، در کنار این اقدامات، توجه جدی به نظارت دقیق ضروری است و باید قوانین به شکلی بازنگری شود که هزینه اهمال نهادها و افراد ناظر به حدی بالا برود که نظارت با حداکثر سختگیری اعمال شود. مواردی بوده که سازنده برای کاهش هزینه‌ها اقدام به خرید بتون از شرکتی کرده که حتی در خلوت‌ترین ساعات شب و با حداکثر سرعت میکسر محال است در زمان طلایی مصرف بتواند آن را به‌موقع تحویل دهد.
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه، مسکن و شهرسازی تاکید کرد: ممکن است در مواجهه با این مساله برخی ادعا کنند با استفاده از افزودنی‌های بتون این مشکل حل شده اما واقعیت این است سازنده‌ای که برای خرید بتون ارزان به سمت تولیدکننده‌ای می‌رود که به لحاظ مسافتی قادر به تحویل به‌هنگام بتون نیست، چطور ممکن است هزینه استفاده از افزودنی‌های بتون را متقبل شود؟ نظارت کجاست که این اتفاقات می‌افتد و ساختمان‌ها به‌راحتی بالا می‌روند و با اخذ همه مجوزها به بازار مصرف می‌رسند؟ اهمال در این بخش قطعا روزی گریبانگیر ما خواهد شد و هزینه بی‌توجهی به مشکلات این بخش را خواهیم پرداخت، در حالی که اگر تعارف را کنار بگذاریم با رفع موانع موجود در مسیر تولید و عرضه بتون باکیفیت و جدی گرفتن نظارت معضل تولید ابنیه باکیفیت به‌سادگی رفع می‌شود. در حال حاضر با هماهنگی مناسبی که بین معاونت حمل و نقل شهرداری، پلیس راهور و تولیدکنندگان بتون‌آماده ایجاد شده فرصت مغتنمی است که اقدامات موثری برای ارتقای کیفیت بتون انجام شود.
منبع: جام جم