اگرچه فرایندهای شناختی به عنوان علت اختلالات روانشناختی درنظر گرفته نمی­شوند اما مؤلفه­ های معناداری هستند به ویژه اهمیت افکار اتوماتیکی که افراد آگاهی کمی نسبت به آن­ها دارند و می­تواند در رشدشخصیت معنادار باشد (استالرد[7]، 2007).

این افکار اتوماتیکی اصطلاحا طرحواره­های ناسازگار اولیه هستند که طبق استدلال یانگ باعث تحول و رشداختلالات شخصیت می­شوند. این طرحواره­ها ممکن است در دوران اولیه کودکی از طریق تجارب منفی و با افراد مهم زندگی به وجود آیند (تورس، 2002).

ابزار

ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه بالینی چندمحوری میلون3 و مصاحبه ساختار یافته (SCID-II) و فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره های ناسازگار یانگ بود. داده ها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس چند متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان داد که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال در تمام حوزه­ها به جز گوش به زنگی بیش از حد  (05/0<P) تفاوت معنادار وجود دارد بطوریکه زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی در طرحواره­های بریدگی/طرد، خودگردانی/ عملکرد مختل و محدودیت­های مختل به طور معناداری نمرات بالاتری داشتند و زندانیان بدون اختلال شخصیت به طور معناداری در طرحواره دیگر جهتمندی دارای نمرات بالاتری بودند. بین دو گروه با در نظر گرفتن متغیرهای وضعیت تاهل و وضعیت تحصیلی در طرحواره های ناسازگار تفاوت معناداری مشاهده نشد. به طورکلی بر طبق نتایج حاصل از این پژوهش می­توان گفت که زندانیان مبتلا به شخصیت ضد اجتماعی طرحواره های ناسازگار بیشتری نسبت به زندانیان بدون اختلال شخصیت ضد اجتماعی دارند.

• پرسشنامه بالینی چندمحوری میلون3
•  

آزمون بالینی چند محوری میلون3، یک مقیاس خودسنجی با 175 گویه بلی و خیراست که 14 الگوی بالینی شخصیت و 10نشانگان بالینی را می­سنجد و برای بزرگسالان 18 سال به بالا که برای درمان با ارزیابی روانشناختی به مراکز سلامت روان مراجعه می­کنند، استفاده می­شود. این آزمون یکی از مهمترین ابزارهای سنجش عینی نشانگان بالینی مطرح شده در محور یک و اختلالات شخصیت محور دو  DSM-IV است.

اگرچه چنین کاری برای میلون 3 هنوز انجام نشده است امامشخص شده که اعتبار بازآزمایی میلون اصلی با متوسط فاصله زمانی 379روز ضرایبی با میانگین 69/0برای مقیاس­های شخصیت و 67/0برای مقیاس­های بالینی را نشان داده است (اور هورلر، 1989؛ به نقل از مارنات، 1384). این نتایج بیانگر سطح متوسطی از ثبات بلندمدت است (مارنات، 1384).

• فرم کوتاه پرسشنامه طرحواره یانگ
•  

فرم کوتاه پرسشنامه­ی طرحواره یانگ پرسشنامه­ی 75 سوالی است که 15طرحواره­ی ناسازگار اولیه را می­سنجد. هر یک از75 عبارت این پرسشنامه در مقیاس لیکرت 6 درجه­ای از کاملا غلط (نمره 1) تا کاملا درست (نمره6) نمره گذاری می­شود. نتایج این مطالعه نشان دادکه برای هر طرحواره ناسازگار اولیه ضریب آلفایی از 83/0 (برای طرحواره خود تحول نیافته/گرفتار) تا 96/0 (برای طرحواره نقص/شرم) به دست آمد و ضریب بازآزمایی در جمعیت غیربالینی بین50/ 0تا 82/0 بوده. همچنین این پرسشنامه با مقیاس­های ناراحتی روانشناختی، احساس ارزشمندی، آسیب پذیری شناختی نسبت به افسردگی و نشانه شناسی اختلالات شخصیت، روایی و همگرایی افتراقی خوبی نشان داده است.

بعد از جمع آوری داده ها توسط پرسشنامه های مذکور از شیوه های آمار توصیفی(میانگین و انحراف استاندارد و فراوانی و درصد) و آمار استنباطی(تحلیل واریانس چندمتغیری (MANOVA) و متعاقب آن از آزمون های تحلیل واریانس یک راهه (ANOVA) و تحلیل واریانس دو عاملی جهت تحلیل استفاده شد.

یافته ها

در این پژوهش تعداد 60 نفر آزمودنی (30 نفر دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی و 30 نفر بدون شخصیت ضد اجتماعی) از لحاظ چندمحوری میلون3 و طرحواره یانگ مورد بررسی قرار گرفتند.بررسی میانگین سنی آزمودنی ها به تفکیک دو گروه نشان داد که  میانگین سنی گروه دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی 03/34 سال با دامنه­ی 22 الی 64 سال و میانگین سنی گروه بدون اختلال 36/36 سال با دامنه­ی 20 الی 51 سال می­باشد. سپس آمار توصیفی چند محوری میلون 3 در دو گروه با تعامل نوع زندانیان و وضعیت تاهل بررسی شد. جدول یک نتایج حاصل از این بررسی را نشان می دهد.

جدول 4-5-  میانگین و انحراف استاندارد طرحواره­های ناسازگار اولیه تعامل نوع گروه * وضعیت تاهل

نتایج جدول یک نشان می دهد که افراد متاهل دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی در طرحواره­های بریدگی/طرد و محدودیت­های مختل نمرات بیشتری کسب کردند، و افراد مجرد بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی در طرحواره­های دیگر جهتمندی، گوش­ به زنگی و محدودیت­های مختل نمرات میانگین بیشتری کسب کردند. پس آمار توصیفی چند محوری میلون 3 در دو گروه با تعامل نوع زندانیان و وضعیت تاهل بررسی شد و نتایج این تحلیل در جدول دو ارائه شده است.

جدول دو-  میانگین و انحراف استاندارد طرحواره­های ناسازگار اولیه تعامل نوع گروه * تحصیلات

با توجه به جدول دو، میانگین نمرات افراد متاهل دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی در طرحواره های  ناسازگار اولیه به تفکیک گروه­ها از توزیع نرمال برخوردارند.

سپس به طور جداگانه طرحواره چندمحوری میلون3 و طرحواره یانگ بین دو گروه از زندانیان بررسی شد. با توجه به تعدد متغیرهای وابسته برای تحلیل داده­ها از آزمون تحلیل واریانس چند متغیری استفاده شد،  از این رو ابتدا به منظور اطمینان از رعایت پیش فرض این آزمون  (منظور برابری کوواریانس متغیرهای وابسته در تمامی سطوح متغیر مستقل) از آزمون باکس استفاده شد که نتایج آن حاکی از رعایت این مفروضه بود  (05/0<P،  01/22= باکس M).  در گام بعدی با توجه به مقدار  (59/0=اثر پیلایی،  001/0>P،  79/15=  _{(54 و 5)}F،  59/0 =مجذور ایتا)،  مشخص شد که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال در طرحواره­های ناسازگار اولیه به عنوان متغیر ترکیبی وابسته تفاوت معناداری وجود دارد.

جدول3- نتایج تحلیل آنوا برای بررسی الگوهای تفاوت در مولفه­های طرحواره­های ناسازگار

همانطور که در جدول 3 مشاهده می­شود،  تحلیل هر یک از متغیرهای وابسته به تنهایی بیانگر آن است که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال در تمام حوزه­ها به جز گوش به زنگی بیش از حد  (05/0<P) تفاوت معنادار وجود دارد به طوری که زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی در طرحواره­های بریدگی/طرد،  خودگردانی/ عملکرد مختل و محدودیت­های مختل به طور معناداری نمرات بالاتری داشتند و زندانیان بدون اختلال شخصیت به طور معناداری در طرحواره دیگر جهت­مندی دارای نمرات بالاتری بودند.

بعد از بررسی طرحواره چندمحوری میلون3 و طرحواره یانگ در دو گروه به بررسی این تفاوت ها با توجه به تعامل نوع زندانی و وضعیت تاهل پرداخته شد و نتایج این تحلیل با استفاده از تحلیل واریانس چند متغیری مورد بررسی قرار گرفت. از این رو ابتدا به منظور اطمینان از رعایت پیش فرض این آزمون  (منظور برابری کوواریانس متغیرهای وابسته در تمامی سطوح متغیر مستقل) از آزمون باکس استفاده شد که نتایج آن حاکی از رعایت این مفروضه بود  (05/0<P،  84/55= باکس M).  در گام بعدی با توجه به مقدار  (03/0=اثر پیلایی،  05/0<P،  366/0=  _{(52 و 5)}F،  03/0 =مجذور ایتا)،  مشخص شد که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال با توجه به وضعیت تاهل در طرحواره­های ناسازگار اولیه به عنوان متغیر ترکیبی وابسته تفاوت معناداری وجود ندارد.  همانطور که در جدول 4-11 مشاهده می­شود،  تحلیل هر یک از متغیرهای وابسته به تنهایی نیز بیانگر آن است که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال با در نظر گرفتن وضعیت تاهل تفاوت معناداری یافت نشد.

جدول4- نتایج تحلیل واریانس دو عاملی نوع گروه/ وضعیت تاهل برای بررسی الگوهای تفاوت در طرحواره­های ناسازگار اولیه

توجه: نوع گروه= زندانی با اختلال شخصیت اجتماعی/ بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی،  وضعیت تاهل= مجرد/ متاهل

با توجه به تعدد متغیرهای وابسته برای تحلیل داده­ها از آزمون تحلیل واریانس چند متغیری استفاده شد، از این رو ابتدا به منظور اطمینان از رعایت پیش فرض این آزمون  (منظور برابری کوواریانس متغیرهای وابسته در تمامی سطوح متغیر مستقل) از آزمون باکس استفاده شد که نتایج آن حاکی از رعایت این مفروضه بود  (05/0<P،  83/53= باکس M).  در گام بعدی با توجه به مقدار  (03/0=اثر پیلایی،  05/0<P،  4/0=  _{(52 و 5)}F،  03/0 =مجذور ایتا)،  مشخص شد که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال با توجه به وضعیت تحصیلی آنان در طرحواره­های ناسازگار اولیه به عنوان متغیر ترکیبی وابسته تفاوت معناداری وجود ندارد.  همانطور که در جدول 4-12 مشاهده می­شود،  تحلیل هر یک از متغیرهای وابسته به تنهایی نیز بیانگر آن است که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال با در نظر گرفتن وضعیت تحصیلی تفاوت معناداری یافت نشد.

جدول5-  نتایج تحلیل واریانس دو عاملی نوع گروه/ وضعیت تحصیلات برای بررسی الگوهای تفاوت در طرحواره­های ناسازگار اولیه

توجه: نوع گروه= زندانی با اختلال شخصیت اجتماعی/ بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی،  وضعیت تحصیلات= زیر دیپلم/ دیپلم.

بحث و نتیجه گیری

این پژوهش با هدف بررسی طرحواره های چندمحوری میلون3 و طرحواره یانگ که بین زندانیان دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی و بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی انجام شد.

نتایج این پژوهش نشان داد که در بررسی طرحواره های چندمحوری میلون3 و طرحواره یانگ بین دو گروه از زندانیان با و بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی تفاوت معنی داری وجود دارد و این نتایج همسو با نتایج مطالعات پیشین بود.

     اختلال شخصیت ضد اجتماعی همواره مشکل جدی جوامع انسانی بوده و در دو سطح فردی و اجتماعی، تمایل به روابط ناپایدار دارند که با تعارض مشخص می­شود (کلونگر و همکاران،  1997).  طرحواره‌هاي ناسازگار اوليه را زيربناي بروز مشکلات و اختلالات روانشناختي و رفتارهاي ناسازگارانه در انسان برمي‌شمرد و معتقد است که اين طرح‌واره‌ها ناکارآمد و خود تداوم بخش هستند.  در طول زندگي با تحريف واقعيات فرد را وادار مي‌کنند تا بر مبناي الگوي ناسازگارانه آن­ها عمل کنند. همچنين يانگ بيان مي‌کند که اين زيرساخت‌هاي عميق،  در اختلالات مزمن روانشناختي مثل اختلالات شخصيت بسيار قوي عمل مي‌کنند و در نتيجه مانع از اثربخشي درمآن­هاي کوتاه‌مدت شناختي ـ رفتاري کلاسيک در اين نوع بيماران مي‌شوند. 

لذا جهت درمان اين مشکلات نياز به رويکردي است که به تغيير و اصلاح اين طرح‌واره‌هاي سخت بپردازد.  از دیدگاه یانگ "طرحواره­ها باورهای عمیق و مستحکم فرد در مورد خود و جهان هستند و حاصل آموزه­های سال­های نخستین زندگی­اند.  طرحواره­ها دانش ما در مورد خودمان و جهان هستند و به ما می­گویند چگونه­ایم و جهان چگونه است"  (یانگ و کلاسکو ویشار،  2003).  یانگ آن دسته از طرحواره­ها را که منجر به شکل­گیری مشکلات روانشناختی می­شوند طرحواره­های ناسازگار اولیه می­نامد و معتقد است طرحواره­ها،  به الگوی خود تداوم بخش از خاطرات،  هیجانات،  شناخت­ها،  حواس و ادراکات اطلاق می­شود که رفتارها را هدایت می­کنند  (همان منبع).  آن­ها موضوعات ثابت و درازمدتی هستند که در دوران کودکی به وجود می­آیند و به زندگی بزرگسالی راه می­یابند و تا حد زیادی ناکارآمدند (یانگ،  1999،  یانگ،  کلاسکو،  ویشار،  2003). 

    نتایج نشان دادند كه رابطه معناداری بین شدت اختلال شخصیت و طرحواره­های ناسازگار وجود دارد  (لطفی و همكاران،  1386؛  نوردال،  نیستر،  2005) همچنین طرحواره­های ناسازگار اولیه گوناگون آسیب پذیری خاصی را برای انواع آشفتگی­های روان شناختی و آسیب شناسی شخصیتی ایجاد می­كنند. پژوهش­ها نشان می­دهد افرادی که شخصیت ضد اجتماعی دارند داراي طرحواره هاي ناسازگار اوليه در حوزه محدوديت هاي مختل طرحواره معيارهاي سرسختانه و در حوزه گوش به زندگي بيش از حد و بازداري طرحواره استحقاق/بزرگ منشي در آن­ها فعال است.

  در مطالعه ي لطفي و همکاران (1386) که به مطالعه­ي طرحواره‌‌هاي ناسازگار اوليه در سربازان مبتلا به دسته­ي ب اختلال شخصيت و سربازان سالم پرداختند،  نتايج نشان داد که گروه بيمار به جز در طرحواره­ي بريدگي و طرد،  ايثار و معيارهاي سرسختانه در ساير طرحواره‌‌هاي ناسازگار با گروه سالم تفاوت معنادار داشتند.  همچنین در مطالعه­ي نارداهل،  هولت و‌‌هاگوم (2005) که روي 82 بيمار مبتلا به اختلال شخصيت انجام شد،  نشان داد که 1-شدت طرحواره‌‌هاي ناسازگار اوليه با آسيب شناسي اختلال شخصيت رابطه­ي مثبت دارد به استثناي اينکه بين صفات شخصيتي و آسيب شناسي شخصيت رابطه­اي وجود نداشت.  2-  تفاوت معناداري بين شدت طرحواره‌‌هاي ناسازگار اوليه در مبتلايان به اختلال شخصيت و افراد بدون اختلال شخصيت وجود داشت. 

پژوهش­ها نشان می­دهد افرادی که شخصیت ضد اجتماعی دارند داراي طرحواره هاي ناسازگار اوليه در حوزه محدوديت هاي مختل طرحواره معيارهاي سرسختانه و در حوزه گوش به زندگي بيش از حد و بازداري طرحواره استحقاق/بزرگ منشي در آن­ها فعال است.

  در مطالعه ي لطفي و همکاران (1386) که به مطالعه­ي طرحواره‌‌هاي ناسازگار اوليه در سربازان مبتلا به دسته­ي ب اختلال شخصيت و سربازان سالم پرداختند،  نتايج نشان داد که گروه بيمار به جز در طرحواره­ي بريدگي و طرد،  ايثار و معيارهاي سرسختانه در ساير طرحواره‌‌هاي ناسازگار با گروه سالم تفاوت معنادار داشتند.  همچنین در مطالعه­ي نارداهل،  هولت و‌‌هاگوم (2005) که روي 82 بيمار مبتلا به اختلال شخصيت انجام شد،  نشان داد که 1-شدت طرحواره‌‌هاي ناسازگار اوليه با آسيب شناسي اختلال شخصيت رابطه­ي مثبت دارد به استثناي اينکه بين صفات شخصيتي و آسيب شناسي شخصيت رابطه­اي وجود نداشت. 

2-  تفاوت معناداري بين شدت طرحواره‌‌هاي ناسازگار اوليه در مبتلايان به اختلال شخصيت و افراد بدون اختلال شخصيت وجود داشت. 

بر اساس نتایج پژوهش وجود تفاوت معنی دار بین طرحواره­های ناسازگار اولیه در زندانیان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی و زندانیان بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی با توجه به تاهل تأیید می­شود.  این نتایج همسو با یافته­های مطالعات پیشین از بود (قادی پاشا و همکاران،  1392؛  سماواتی پیروز و داستان،  1392؛  کاظمی،  1389؛  يانگ،  كلوسكو و يشار،  2003؛  بوگايترس،  2005).

  نقش بیماري­هاي روانی در بروز جرم انکارناپذیر است.  با توجه به اینکه اختلال شخصیت یکی از زیرمجموعه­هاي اصلی بیماري­هاي روانی می­باشد، بررسی­هاي متعددي توسط محققین درباره انواع گوناگون اختلال­هاي شخصیت و ارتباط میان این اختلالات با نوع زندگی و رفتارهاي مبتلایان انجام شده است (قادی پاشا و همکاران،  1392).  يك فرد مبتلا به شخصيت ضد اجتماعي از كودكي رفتار متفاوتي دارد،  كمتر رفتارهاي احتياطي دارد و در نتيجه بيشتر دچار خطر مي شود و بيشتر مستعد ارتكاب جرم هستند.

ضعف توانايي­هايي همچون هم­حسي،  همدلي،  تفكر منطقي و حل مسأله را مي توان نشان دهنده­ي يك حالت خطرناك دانست و چنين فردي به دليل هوش هيجاني پايين توانايي درك عواطف ديگران را ندارد كه اين خود يك عامل خطرساز براي انجام جرم محسوب مي شود و ما مي­بينيم يكي از عوامل خطرساز كه فرد مبتلا به اختلال شخصيت ضد اجتماعي را به سمت جرم مي كشاند،  مسأله­ي بي احساسي نسبت به عواطف و احساسات ديگران است (سماواتی پیروز و داستان،  1392). 

بک و ايمري[8] (1985) در پژوهشي به رابطه ي معنادار طرحواره‌‌هاي ناسازگار اوليه و از هم پاشيدگي خانوادگي اشاره کردند (يوسفي،  1389).  در پژوهشی لطفي، خسروي  (1385) طرحواره­هاي ناسازگار اوليه را در اختلال شخصيت مرزي بررسي كرده­اند. طرحواره­هاي رها شدگي/بي ثباتي، ايثار، معيارهاي سرسختانه را در گروه شخصيت پر رنگ­تر يافتند.  

نتایج این تحلیل نشان داد که در بین طرحواره­های ناسازگار اولیه در زندانیان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی و زندانیان بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی با توجه به تحصیلات تفاوت معنی­داری وجود دارد.  از این رو فرضیه سوم پژوهش مبنی بر وجود تفاوت معنی­دار بین طرحواره­های ناسازگار اولیه در زندانیان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی و زندانیان بدون اختلال شخصیت ضداجتماعی با توجه به تحصیلات تأیید می­شود.  متاسفانه مطالعه­ای یافت نشد که میزان طرحواره­های ناسازگار اولیه را در دو گروه شخصیت ضد اجتماعی با توجه به تحصیلات بررسی کند.

اختلال شخصيت ضد اجتماعي با اعمال ضد اجتماعي و جنايي مستمر مشخص مي­شود،  اما معادل جنايت­كاري نيست بلكه فرد در مطابقت دادن خود با موازين اجتماعي ناتوان است و روش­هاي تعاملي­شان  با ديگران انعطاف ناپذير و ناسازگارانه است.  فرد مبتلا به اختلال شخصيت ضد اجتماعي دچار يك اختلال سلوك رفتاري است.

 اختلال سلوك يك الگوي مكرر و با ثبات از رفتار را دربر مي­گيرد كه در آن به حقوق اساسي ديگران تجاوز مي­شود يا هنجارهاي اجتماعي يا قواعد متناسب با سن،  زيرپا گذاشته مي­شود.  در اختلال شخصيت ضد اجتماعي تفاوت بارزي بين رفتار فرد و هنجارهاي پذيرفته شده­ي اجتماعي ديده مي­شود.  انواع مختلفي از رفتارهايي كه مطابق ارزش­هاي جامعه و قانون ارتكاب به آن­ها نهي شده است يا جرم تلقي شده است،  در افراد دچار اختلال شخصيت ضد اجتماعي ديده مي­­شود.  اين افراد در به بازي گرفتن ديگران مهارت بالايي دارند (سماواتی پیروز و داستان،  1392). 

نتایج این پژوهش نیز نشان داد که با توجه به تحصیلات در میزان طرحواره­های ناسازگار زندانیان مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی و غیر ضد اجتماعی تفاوت معنی داری وجود دارد.  توانایی ادامه تحصیل و حتی به پایان رساندن دوران دبیرستان عموما برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی میسر نیست.  از این رو اکثر این افراد به دلیل مشکلات بیماری خود و یا شرایط نامناسب زندگی از ادامه تحصیل باز می­مانند و به احتمال بیشتری به دلیل نداشتن مهارت­های مناسب و یا سطح تحصیلات پایین به رفتار­های بزهکارانه و جرم و جنایت کشیده می­شوند.

مراجع

1-احمديان،  معصومه.  (1385). مقايسه طرحواره­هاي ناسازگارانه بيماران افسرده اقدام كننده به خودكشي با بيماران افسرده غيراقدام كننده به خودكشي و جمعيت غيربالين ي.  پايان نامه كارشناسي ارشد روانشناسي باليني.  انستيتو روانپزشكي -ايران.

2-ایزاندال، جی.  (1375). جرم و شخصیت. ترجمه: پاشا شریفی. چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.

3-آراسته، مدبر و شریفی سفر، بیان. (1387). میزان شیوع اختلالات روانپزشکی در زندانیان مرکزی سنندج. مجله علمی-پژوهشی اصول بهداشت روانی. سال دهم. 4. ص316-311.

4-باچر، جیمز. مینکا، سوزان و هولی، جیل. (1389). آسیب شناسی روانی. جلد دوم. ترجمه: یحیی سیدمحمدی. جلد دوم. چاپ دوم. تهران: انتشارات ارسباران

5-دیویدسون، کیت. م. (1383). کاربرد شناخت درمانی در اختلال­های شخصیت، راهنمای درمانگران. ترجمه، گیتی شمس. چاپ اول، تهران: انتشارات رشد.

6-صلواتي،  مژگان. (1386). طرحواره­هاي غالب و اثرب خشي طر حواره درماني در بيماران زن مبتلا به اختلال شخصيت مرزي.  دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي  رماني ايران.  انستيتو  روانپزشكي تهران.  پايان نامه دكتري.

7-قادری پاشا، مسعود. سرداری پور، مهران و خوش روش، سعید. (1392). مقایسه طرحواره­های ناسازگار اولیه در مجرمین مرد مبتلا به اختلالات شخصیت با سایر مجرمان. مجله علمی پزشکی قانونی/دوره19. شماره 2و3. ص292-283.

8- لطفی، راضیه. دنیوی، وحید و خسروی، زهره. (1386). مقایسه طرحواره­های ناسازگار اولیه در سربازان مبتلا به دسته ب اختلالات شخصیت و سربازان سالم. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران. سال پنجم.  شماره2. ص1261-1266.

9- یانگ، جفری. کلوسکو، ژانت و ویشار، مارجوری. (2003). طرحواره درمانی: راهنمای کاربردی برای متخصصین بالینی. ترجمه: حسن حمیدپور و زهرا اندوز.  (1386).  تهران: انتشارات ارجمند.

10- یوسف نژاد شیروانی، مائده و پیوسته گر، مهرانگیز. (1390). رابطه­ی رضایت زناشویی و طرحواره­های ناسازگار اولیه در دانشجویان. مجله دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی. سال12. شماره2. ص103-114.

11- Abbott, A.   (2007). Scanning Psychopats.  Journal of Nature publishing group, 7172 (450): 942-944.

12- Ball S., and J.  Young, "Dual focus schema therapy for personality disorders and substance dependence (Case study results)," Cogn Behav Pract, vol.  7, no.  81, p.  270, 2000.

13- Divandari, G.  Ahi, H.  Akbari and H. Mahdiyan, "Examine the psychometric properties and factor structure of students Ialamic azad University Kashmar,"Educative Bulletin, Islamic Azad University of Bojnord, pp.  116-121, 2009.  [Persian]

14- Moggi, F. , Giovanoli, A. , Buri, C. , Moos, B.  S. , & Moos, R.  H.   (2010).  Patients with substance Use and Personality Disorder: A Comparison of Patient Characteristics, treatment Process and Outcome in Swiss and U. S Substance Use Disorder Programs.  The American Journal of Druge and Alcohol Abuse, 36 (10):66-72.

15- Wang CE, Halvorsen M, Eisemann M and Waterloo K. Stability of dysfunctional attitudes and early maladaptive schemas: A 9-year follow-up study of clinically depressed subjects.  J Behav Ther Exp Psychiat 2010; 41 (4): 389-96.

16- Zimmerman, M. , & Coryell, W.   (1989).  DSM-III personality disorder diagnoses in a non-patient sample: demographic correlates and comorbidity.  Journal of Arch Gen Psychiatry, 46: 682-9.