مجلس پنجم؛ بالاترین مشارکت، اصلاح قانون مطبوعات

گروه سياسي «خبرگزاري دانشجو»؛ بالاترین درصد مشارکت انتخابات مجلس، انتخابات پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی بود كه با حضور چهار گروه عمده «ائتلاف خط امام»، «جامعه روحانیت مبارز»، «کارگزاران» و «جمعیت دفاع از ارزش های انقلاب» در روز هجدهم اسفندماه سال 1374 برگزار شد.

 

نکته قابل توجه در انتخابات این دوره، حضور71 درصدی واجدین شرایط بود که بالاترین میزان مشارکت در تمامی انتخابات های مجلس شورای اسلامی را رقم زد.

 

در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۷۵ نخستین جلسه مجلس پنجم برگزار شد. رئیس مجلس پنجم حجت السلام و المسلمین علی اکبر ناطق نوری و نايب رئیسان وی، حسن روحانی و محمدعلی موحدی کرمانی بودند.

 

از فعالیت های چشمگیر مجلس پنجم می توان به نظارت بر انتخابات شورای شهر، فراهم نمودن زیرساخت های سازمان ملی جوانان، استیضاح مهاجرانی، وزیر ارشاد و موسوی لاری، وزیر کشور خاتمی و نیز اصلاح قانون مطبوعات اشاره کرد.

 

 

یکی از مسائلی که مجلس پنجم به آن ورود کرد، قانون مطبوعات بود. رد پای اولین قانون مطبوعات در جمهوری اسلامی را که پی گیری کنیم به سال 58 یعنی زمانی که شورای انقلاب مسئولیت تقنینی جامعه را بر عهده داشت می رسیم. بعدها با توجه به تجربه چند ساله انقلاب و مواجهه با مسائل مختلف مطبوعاتی، در سال 1364 و در زمان مجلس دوم، قانون مطبوعات جامع تری تصویب شد.

 

این قانون گرچه قانون نسبتاً خوبی بود ولی نتوانسته بود همه جوانب را ببیند و لذا در نقاط متعددی از آن ابهام وجود داشت.

 

به علاوه، با توجه به فضای مطبوعاتی که در روزهای پس از دوم خرداد 76 به وجود آمد، واضح بود که اصلاح طلبان برنامه ویژه ای برای ایجاد و استفاده از مطبوعات در راستای تحت تاثیر قرار دادن و بهره کشی از افکار عمومی در راستای اهداف خود دارند؛ به همین خاطر، در اواخر دوره پنجم، طرحی با عنوان اصلاح قانون مطبوعات در دستور کار قرار گرفت.

 

از مهمترین بخش های این طرح می توان به ممنوعیت فعالیت مطبوعاتی هواداران و اعضای گروه های ضد انقلاب و گروه های غیرقانونی و محکومین دادگاه های انقلاب اسلامی اشاره کرد.

 

سایر بندهای این طرح عبارت بود از: ممنوعیت استفاده از کمک های خارجی.

- حکم انفصال از خدمت موقت یا دائم کسانی که در صدد اعمال فشار بر مطبوعات باشند.

- لازم الاتباع بودن مصوبات شورای عالی امنیت ملی برای مطبوعات

- اضافه شدن «انتشار مطلب علیه قانون اساسی» به مصادیق اخلال در مبانی و احکام اسلام.

- جرم بودن واگذاری نشریه به غیر، اعم از قطعی یا شرطی، یا اجاره.

- اضافه شدن شرط «پایبندی و التزام عملی به قانون اساسی برای متقاضی روزنامه».

- مسئولیت سایر اشخاص(نویسنده و ...) در ارتکاب جرم مطبوعاتی علاوه بر مدیر مسئول.

- تعیین مجازات برای برخی از جرایم مطبوعاتی و  اضافه شدن برخی از اعضاء به هیئت نظارت است.

 

 

با قطعی شدن طرح این موضوع در صحن مجلس، مطبوعات افراطی جریان دوم خرداد به نحوی عجیب و کم نظیر به تکاپو افتادند تا با تخریب وجهه این طرح، به هر نحو ممکن از مطرح شدن و تصویب آن جلوگیری کنند.

 

در همین راستا سیل مقالات و مصاحبه ها و کاریکاتورهای موهن علیه نمایندگان به راه افتاد، آن هم با تیترهایی جنجالی

 

«طرح اصلاح قانون مطبوعات، با قانون اساسی ضدیت جدّی دارد» (روزنامه آریا، 20 خرداد 78)

 

«اصلاح قانون یا به بن بست کشاندن نظام» (روزنامه سلام، 9 تیر 78)

 

«طرح اصلاح مطبوعات، یعنی سایه استبداد بر فضای نشریات» (روزنامه ایران، 12 تیر 78)

 

«طرح اصلاح قانون مطبوعات نقطه سیاهی در مجلس پنجم است» (روزنامه نشاط، 12 تیر 78)

 

«نظامی گری به پایان رسیده است، دست نگه دارید، زمان گفت‌وگو است » (روزنامه بامداد نو، 29 فروردین 79)

 

«مصوبات مجلس، سانسور رسمی بر مطبوعات» (روزنامه گزارش روز، 30 فروردین 79)

 

البته در این بین، یک تیتر در یکی از همان نشریات زنجیره ای، ظاهراً از پشت پرده فتنه ای جدید خبر می داد: «محدودیت مطبوعات، خشم مردم را شعله ور خواهد کرد» (روزنامه نشاط، 16 تیر 78)

 

معنی خشم این به اصطلاح «مردم»، دو روز بعد روشن شد. روزنامه سلام (در عملی که توسط وزیر اطلاعات دولت خاتمی، «دزدی» خوانده شد) با انتشار یک سند محرمانه (و آن هم با تحریف) تیتر زد: «سعید اسلامی پیشنهاد اصلاح قانون مطبوعات را داد» (روزنامه سلام، 15 تیر 78)

 

پس از این تیتر و مطلب روزنامه سلام، این روزنامه به دلیل ارتکاب جرم بیّن، توقیف شد و پس از آن بود که طبق برنامه ریزی دشمنانی که تا عمق مراکز اجرایی نفوذ کرده بودند، فتنه «کوی دانشگاه» رقم خورد که بررسی آن مجالی دیگر می طلبد.

 

 

سید محمد حسینی، نماینده مجلس پنجم درباره عملکرد مجلس پنجم می گوید: تعداد نيروهاي ارزشي مجلس پنجم به نسبت مجلس چهارم كمتر شد، يعني جمعي تحت عنوان نيروهاي چپ يا مستقل وارد مجلس شدند كه تعدادشان قابل توجه بود و يك اقليت ضعيف و تعداد كمي نبودند و اقليت قابل توجهي بودند و به‌ويژه بعد از انتخابات دوم خرداد قوي‌تر هم شدند.

 

وي تصریح کرد: قبل انتخابات دوم خرداد، بعضي‌ها پيش‌بيني مي‌كردند كه آقاي ناطق‌نوري قطعاً انتخاب مي‌شود و همراهي مي‌كردند، ولي بعد از آن مواضعشان تغيير كرد و در بعضي از مواقع كه اينها به‌ويژه با گروهي كه خود را مستقل مي‌دانستد، ائتلاف مي‌كردند، باعث مي‌شد كه تعداد آرايشان بيش از نيروهاي ارزشي بشود و مصداق بارزش همان استيضاح آقاي مهاجراني بود كه بالاخره ايشان توانست دو باره رأي بياورد و استيضاح رأي نياورد.

 

حسینی ادامه داد: در آغاز دولت آقاي خاتمي قرار نبود كه به همه وزرا رأي داده شود و در فراكسيوني كه ما داشتيم و آن موقع فراكسيون حزب‌الله ناميده مي‌شد، معلوم بود كه بعضي از افراد مواضع تندي دارند، مثلاً تيپ‌هايي مثل آقاي عبدالله نوري و يا آقاي دكتر معين كه بسياري اعتقاد داشتند به اينها رأي داده نشود، اما بالاخره همه‌شان رأي آوردند كه نشان مي‌داد اكثريت مجلس يك اكثريت شكننده و لب مرز بود.

 

وزیر ارشاد دولت دهم افزود: به‌ويژه بعد از دوم خرداد نمي‌شد به اسم اينكه اكثريت هستيم، هر كاري را انجام بدهيم. فشار تبليغاتي و رسانه‌اي خارج از مجلس هم بسيار سنگين بود و اينها به ابزارهاي مختلف متوسل مي‌شدند، نشرياتي كه داشتند، احزابي كه داشتند. حتي گاهي اوقات به اسم دانشجويان تظاهرات مي‌كردند و به‌گونه‌اي بود كه به‌راحتي كارهايشان را پيش مي‌بردند.

 

وي گفت: البته مجلس هم بنا نداشت كه در بودجه و همه امور در كشور تنش ايجاد شود. مصالح بالاتري را در نظر مي‌گرفتند و مي‌گفتند ما همراهي كنيم. گاهي اوقات هم آنها محيط رعب و وحشت ايجاد مي‌كردند كه افراد مخالفت نكنند. مثلاً در مورد خود ما كه در استيضاح آقاي مهاجراني شركت كرديم، مي‌رفتند و در حوزه انتخابيه ما جوّي را درست و در روزنامه‌ها فضاسازي مي‌كردند. دولت مثلاً بايكوت مي‌كرد و هيچ نوع همكاري با چنين نمايندگاني نمي‌كرد تا بقيه چنين روش‌هايي را در پيش نگيرند و يا كساني را كه با آنها همراهي مي‌كردند، كاملاً حمايت مي‌كردند، يعني از اين ابزارها براي پيشبرد كارهاي خودشان بهره مي‌گرفتند، لذا همين باعث شد كه در كارشان موفق هم باشند و مجلس پنجم نتواند آن‌طور كه بايد، در بعضي از موارد از آرمان‌ها و ارزش‌هاي نظام حمايت كند. البته دوستان ما زحمت خودشان را مي‌كشيدند و كار مي‌كردند.

 

حمیدرضا ترقی، عضو حزب موتلفه اسلامی با حساس خواندن موقعیت تاریخی مجلس پنجم مي گويد: مجلس پنجم در شرایطی بسیار حساس یعنی در یک سال آخر دوره سازندگی و سه سال ابتدای دولت اصلاحات مشغول به قانونگذاری بود. این دوره از آن جهت حساس بود که بدنبال اعمال سیاست های اقتصادی دولت هاشمی، تورم بالایی ایجاد شده بود از سوی دیگر لیبرالیزم فرهنگی و اشرافی گری رشد زیادی را تجربه کرد. بنابراین مجلس لایحه فقر زدایی دولت را به کنار گذاشت؛ زیرا موجب تورم 50 درصد شده بود و تنها با بخش هایی از آن موافقت کرد.

 

وی با اشاره به برگزاری انتخابات دوم خرداد اظهار مي دارد: مجلس پنجم در آستانه دوم خرداد وارد فاز جدیدی شد؛ زیرا رئیس مجلس رقیب آقای خاتمی بود. بسیاری از نمایندگان مجلس به صورت گسترده از آقای ناطق حمایت کردند. اما اقدامات دولت آقای هاشمی زمینه پیروزی آقای خاتمی را فراهم کرد با توجه به شکست رئیس مجلس به عنوان رقیب، روابط با دولت به گونه ای تنظیم شد که شائبه هر گونه سنگ اندازی از بین برود بنابراین رای اعتماد به وزرا با درایت صورت گرفت.

 

عضو حزب موتلفه اسلامی درباره استیضاح وزیر کشور دولت آقای خاتمی در مجلس پنجم مي گويد: این استیضاح کاملا مدبرانه صورت گرفت که رای آورد اما استیضاح وزیر ارشاد رای نیاورد؛ از سوی دیگر قانون مطبوعات اصلاح شد که منجر به حوادث 18 تیر و تقابل براندازها با نظام گرديد.

 

ترقی تاکید مي كند: مجلس پنجم به لحاظ مدیریت و فراهم کردن زیر ساخت های که بتواند اقدامات اصلاح طلبان را در مسیر براندازی نظام خنثی کند قدم های خوبی را برداشت و از فعال ترین مجالس بود.

 

 

حسن روحانی، نايب رئیس مجلس پنج مدر مورد تعامل مجلس پنجم با دولت خاتمی می گوید:در مجموع فكر می‌كنم شرایط مجلس پنجم، شرایط بدی نبود؛ یعنی تندروی در آن نبود. البته این بدان معنا نیست كه افراد تندرو در آن نبودند. حتی یكبار در سال دوم دولت آقای خاتمی، عده ای از تندروها تصمیم گرفته بودند به بودجه رای ندهند. در آن هنگام جلسه را من اداره می‌كردم و ناگهان احساس كردم، جوی بوجود آمده كه ممكن است كلیات بودجه رأی نیاورد، لذا تنفس اعلام كردم و دعوا شد، عده‌ای آمدند و گفتند كه چرا تنفس اعلام كردی؟ من هم گفتم رئیس جلسه هستم و می‌توانم تنفس بدهم.

 

وي ادامه مي دهد: در همان فاصله تنفس موضوع را به اطلاع آقا رساندم كه عده‌ای تندرو می‌خواهند چنین كاری كنند و ممكن است موفق شوند و اگر بودجه رأی نیاورد باید به سراغ بودجه دو دوازدهم برویم و مشكلاتی پیش خواهد آمد. آقا هم پیغام دادند كه من این را به مصلحت نمی‌دانم. این مسئله باعث شد تا آن جناح تندرو از كار خود دست بردارد. البته ممكن بود اگر رأی گیری هم انجام می‌شد، بودجه رای بیاورد، اما من شك كردم و لذا تنفس اعلام كردم.

 

روحانی در مورد نظر خاتمی راجع به این مجلس مي گويد: من بعدها، مستقیما یا با واسطه، از آقای خاتمی شنیده بودم كه گفته بود «من با مجلس پنجم خیلی راحت‌تر از مجلس ششم بودم؛ زیرا مجلس ششم گاهی خیلی احساسی و افراطی در تصمیم گیری ها وارد می‌شدند.»

 

 

ابطحی، معاون رئیس جمهور در دولت هشتم با اشاره به تاثیر کارگزاران بر انتخابات مجلس پنجم می گوید: روزی که حزب کارگزاران آغاز به کار کرد، در آستانه انتخابات مجلس پنجم بود. در آن ایام اگر چه زمام قدرت اجرایی در دست آقای هاشمی رفسنجانی بود و در دولت ایشان از دو طیف سیاسی کشور افرادی حضور داشتند، اما هم در دولت و هم در مجلس کفه ترازوی قدرت به سمت جناح محافظه کار و اصولگرای امروزی که آن روزها در قالب راست شناخته می شد سنگینی می کرد.

 

وي می افزاید: شکل گیری حزب کارگزاران در آن شرایط بود؛ و این نقطه امیدی در آن تاریخ که فضای کشور به شدت مرعوب بود و کمتر کسی در حوزه سیاست فعال بود تلقی می شد. بدنه اصلی سازمان دهندگان حزب کارگزاران از نزدیکان و همکاران آقای هاشمی رفسنجانی بودند. این پشتوانه فرصت خوبی بود که به مؤسسان حزب کارگزاران امکان می داد در عرصه سیاسی خطرناک آن روز اولین گام را برای تغییر و اصلاح روند تند یکدست شدن کشور به نفع جناح راست و محافظه کار بردارند.

 

معاون رئيس جمهور در مجلس هشتم ضمن تقدیر از نقش آفرینی کارگزاران، می گوید: با نگاه تاریخی و با بررسی ظرف زمانی آغاز به کار حزب کارگزاران بی شک می توان آنان را اولین جرقه های آغاز جریان اصلاح طلبی در ایران دانست. حمایت ضمنی آقای هاشمی رفسنجانی که آن روزها قدرت دوم کشور محسوب می شد از این جریان هم قابل تقدیر است. هاشمی رفسنجانی به دلیل شخصیت پرظرفیتی که دارد وقتی قدرتمندتر می شود که قدرت در کشور به صورت دو قطبی باشد و جایگاه وی به عنوان میانجی تثبیت شود.

 

ابطحی می افزاید: شروع کار حزب کارگزاران شروعی شجاعانه بود؛ و اولین ثمره آن در انتخابات مجلس پنجم ظهور پیدا کرد که فائزه هاشمی به عنوان نفر اول و یا دوم لیست تهران به مجلس رفت و افرادی مثل عبدالله نوری در سایه این فضا رهبری اقلیت مجلس را بر عهده گرفتند. در دوران اصلاحات و در دوران دولت آقای احمدی نژاد هم کارگزاران نقش تبیین کننده ای در مسائل اقتصادی بر عهده گرفت.

 

 

مجلس پنجم در شرايطى تشكيل شد كه دشمنان اين ملت و اين كشور، با تنگ كردن دايره حمله‏هاى تبليغاتى و سياسى خود، بيش از هميشه مى‏خواستند و مى‏خواهند كه جمهورى اسلامى را به نحوى مورد تضعيف و كيد و مكر خودشان قرار دهند. آرزو مى‏كردند كه اين مجلس، سر وقت تشكيل نشود، يا حضور مردم در انتخابات آن، حضور چشمگيرى نباشد، يا در مراحل انتخاب نمايندگان، درگيري هايى ميان مردم، ميان خواص و ميان طرفداران چهره‏هاى معروف واقع شود و يا فضاى كشور به خاطر انتخابات، تيره و تار گردد و جوّ كينه‏ورزى نسبت به يكديگر، راه را بر بصيرت ها و دلسوزي ها ببندد. اينها آرزوهاى دشمن بود. با همه وجود بايد خداى متعال را شكر كنيم كه هيچ يك از اينها تحقّق پيدا نكرد.

 

اين استقلالى كه بحمداللَّه قوه مقنّنه ما دارد، چيز خيلى با ارزشى است. استقلال، به معناى دعوا كردن با دولت و مسئولان اجرايى نيست؛ به معناى ضدّيت و مخالفت نيست - همه قوا بايد با هم همدست و همكار باشند و به هم كمك كنند - استقلال به معناى اين است كه مصلحت كشور و مصلحت مردم نبايد فداى هيچ چيز شود. دستگاه مقنّنه طبيعتش اين است كه براى جريان امور به وسيله قوه مجريّه، خطوطى را ترسيم كند؛ اين كار را با دقّت و با وجدان حقيقىِ كارى انجام دهد كه بحمداللَّه تاكنون اين‏طور بوده است.

 

مجلس ما، برخلاف آنچه كه انسان در بسيارى از مجالس دنيا مشاهده مى‏كند كه مركز نزاع ها و كشمكش ها و آشوب ها و معاملات بسيار زشت و خلاف دين و شرع هستند، اين‏طور نيست. اين ارزش است؛ اين را با همه وجود نگهداريد.